... Những truyện ngắn liên hoàn

Giới thiệu một nét đẹp trong sự nghiệp "Trồng người". ... Những truyện ngắn liên hoàn Hát quốc ca Cái chết của con đà điểu Một kỷ niệm để đời Lỗ thủng trên áo thầy Trống suy tưởng Viết văn bằng phương pháp địa lý Lại nói về cái bìa vở Tên... cúng cơm Vợ tôi nói đúng Con số 6 viết ngược Rắn là loài bò "L" và "N" Từ một đoạn ống rạ Trách ai Xin được mũ ni che tai Sợi lông chân con ruồi Chồng là do mình tạo nên Lời phê Lời chào cao hơn... tiếng còi! Thế mà cũng lên mặt báo Tiếng đế... Có thể không diễn biến xấu như thế Nước mắt của nó đấy Văn... thị trường, các em đừng chấp Mùa hè trong mùa... Hạ Nếu không có lá thư của tòa soạn Nếu không, để đâu cho hết học... "giả" Vì sao trống trường không đánh được Sao tôi nỡ làm thế "Học hè" Em chưa từng viết những chữ nào như thế Trường thi bị tấn công Nó quên hết lời thầy dạy ngày xưa rồi May mà các em không bảo: "Chán Viên Ghê! Hai cách đối xử... hai kết quả Nhà văn Nguyễn Khải và vua hề Sạc lô Lâng lâng như đang bay Chuyện xảy ra ở quán cà phê ôm Châu... củ khoai sọ Cài hoa vào quá khứ Dung nữ giáo sư niệm an Sử ta, sử người Ngắm quả Giả vờ đấy Lời kêu cứu của một cô giáo Những con đường Khi thầy giáo tham gia phá án Ông ấy đâu chỉ tát vào mặt thầy H. "Vô tri mộc" và "Bất tử kê" Đừng để diễn lại con số... buồn Thầy thật... thầy giả Tên của mỗi người Tôi là... con dê cụ Cứu một... "Thần đồng hoang tưởng" Vì các "thị", các nhà phải co lại Nổi giận Tôi sai một, chị sai mười Giấc mơ đã được giải mã Đừng để con cháu chúng tôi mơ ước lớn lên được làm nghề đạp xích lô Thoát chết vì là... chồng cô giáo Tiên học lễ... Học bạ là tấm văn bia Câu chuyện nhỏ lẩy ra từ phim 12A và 4H Chí Phèo hay AQ? Nên học thêm ông ở điểm này Rõ là người tử tế Người gác cổng trường Đâu phải chuyện chơi Vì sao Cu Tý "tè" ra lớp Còn phải là những cao thủ nữa Dạy Sử bằng âm thanh của quá khứ Lại nói về quảng cáo Xem "tướng" học trò Cú hắt hơi chết cả bầy heo Để con người nhẹ nhàng cất cánh Mừng tới hai lần Học để... lấy chồng Hai kỷ niệm vui buồn Gã hành khất và hai người thầy giáo Lặp đi lặp lại Mỗi buộc đủ 5 cái đuôi chuột đây Tay trái Giá ai cũng như ông thợ khắc bút ấy Sự hy sinh vô lý Đi tết Thầy Bé bé bằng bông

Người ta bảo nước mắt thầy giáo và học trò trong lắm, mặn lắm! Trong lung linh nước mắt, những điều tốt, xấu ở trong đời đều có thể biến thành hoa. Hoa thơm lành, làm đẹp cuộc đời. Hoa độc dại khiến môi trường giáo dục bị ô nhiễm...Tôi nghĩ nhà văn Nguyễn Khoa Đăng đã viết Cài hoa vào quá khứ từ một cái nhìn như vậy. Bởi thế, đọc các câu chuyện sư phạm của anh, người ta môi mắt thì cười mà lòng thì ầng ậng những giọt nước trong! Vì mừng vui cũng nhiều, mà vì buồn tủi cũng không ít...
Là một thầy giáo nặng lòng với trẻ lâu năm trên bục giảng, các câu chuyện của Nguyễn Khoa Đăng trong Cài hoa vào quá khứ đều xoay quanh những tình huống ứng xử sư phạm. Nhân vật chính xuất hiện nhiều nhất trong truyện là người thầy giáo và người học sinh. Họ thường được đặt trong những tình huống phức tạp, phong phú và tế nhị...Quan hệ của họ bao gồm các mối liên hệ với những người trên hàng, ngang hàng, dưới hàng trong gia đình, trên lớp học và ở ngoài xã hội (như quan hệ giữa thầy cô giáo với thầy cô giáo. thầy cô giáo với học trò, thầy cô giáo với phụ huynh học sinh...).
Từ những tình huống cụ thể ấy, người đọc (theo định hướng của nhà văn) có thể tự đưa ra những lời nhận xét, đánh giá và tìm được những bài học khách quan, bổ ích cho mình...
Bằng một bút pháp già dặn, Nguyễn Khoa Đăng đã biến hơn tám mươi "Câu chuyện sư phạm" trong Cài hoa vào quá khứ thành những truyện ngắn liên hoàn. Nhân vật "tôi" đi dọc tác phẩm luôn luôn là một người nhân hậu, có đôi mắt nhìn nhận, phân tích và đánh giá sự vật, sự việc, hiện tượng thấu tình, đạt lý... Do bị lọc qua lăng kính của nhân vật "tôi", các nhân vật khác của tác phẩm hiện lên trong hai mảng sáng tối khá rõ rệt. Những nét đối lập như tốt- xấu, cao thượng- thấp hèn... thường được người viết thể hiện qua những tính cách nhân vật tĩnh.
Tuy nhiên, do trong truyện có hàng trăm nhân vật nên nhà văn vẫn có đủ mọi mẫu người để dựng lên được bức chân dung xã hội của một thời đã qua...
Đọc văn Nguyễn Khoa Đăng, người đọc sau nhiều năm trăn trở về những khiếm khuyết của ngành giáo dục nói riêng, của xã hội nói chung- vẫn giữ được một niềm tin tươi sáng vào sự khởi sắc tất yếu của dân tộc trong thời kỳ đổi mới hôm nay. Cài hoa vào quá khứ là ước mong đẹp- ước mong cái tồn tại, cái chưa hoàn thiện của ngành giáo dục, của xã hội sẽ vĩnh viễn khép lại- để hoa thơm trái ngọt hạnh phúc đến được với tất cả mọi người trên đất nước tươi đẹp của chúng ta.
NGUYễN Vị XUYÊN
(Báo Sài Gòn Giải phóng)