Mùi mực hắc xộc vào mũi Giăng và Ăngtoan khi hai người bước vào cửa của nhà in nổi danh, khi chính chủ nhân vội vã ra gặp họ và mỉm cười thoả mãn. Nhà in của Anđini mới có sáu mươi năm hoạt động nhưng đã được toàn châu Ău biết tiếng. Họ bắt đầu nổi tiếng với cuốn Erôtơmata và nhiều công trình quan trọng tiếp theo. Từ ngôi nhà gạch thấp ở gần trung tâm Vơnidơ, các tác phẩm quan trọng không ngừng tuôn đến: De Atna (4) của Piêtơrô Bembô (5) sau này là giáo chủ. Một tác phẩm y học De Epidemia. Thiên luận văn nổi tiếng thời trung cổ: Hipnerôtômasia Pôliphiti. Và nhiều tác phẩm khác nữa, tất cả đều chứng tỏ sự khéo léo của Anđini trong việc in ấn.
- A! Bác sĩ! – Người in ấn kiểu cách reo lên – Tác phẩm đẹp nhất trong toàn bộ lịch sử nhà in Anđini đấy nhé!
- Ống thấy rồi à? – Giăng hỏi.
- Tôi đã thấy chữ và ấn loát. Trình bày như vậy thì phải là một tác phẩm đẹp.
Ông ta khua tay, đầy hân hoan:
- Các ông đến đây. Chúng tôi sắp đưa khỏi khuôn.
Và ông Anđini dẫn họ đến gần máy in lớn. Chiếc máy cao hơn đầu người với chiếc đinh vít gỗ dài có xoáy ốc trông rõ ở giữa bốn trụ góc, và gắn phía dưới đinh vít, chiếc bàn dập đang áp mảng chữ xếp xít nhau lên tờ giấy trắng này.
Bản luận văn rất ngắn, khoảng hai mươi lăm trang lớn và Ăngtoan đã quyết định trình bày như cách Vêdan đã thực hiện, các tác phẩm ngắn của ông, dưới hình thức Conxiliom – bản điều trần – một loạt như ngỏ trình bày điều anh đã phát hiện được.
Ông Anđini ra lệnh cho một ông thợ in, anh ta nới lỏng chiếc đanh vít. Khi bàn dập được nhấc hẳn lên, anh thận trọng nhấc tờ giấy khỏi khuôn chữ vì mực còn ướt.
Tim Ăngtoan đạp đữ dội trong lồng ngực khi xuất hiện trang đầu tiên của xuất bản phẩm sẽ thông báo với mọi người sự phát hiện lý thú của anh.
- Hoan hô! Hoan hô nhiệt liệt! – Ông Anđini đã trầm trồ khen ngợi sản phẩm của mình như thế. – Thật hoàn hảo, bác sĩ ạ, thật là tuyệt!
Những từ Latinh mà Ăngtoan chọn làm tiêu đề cho bản luận đề của mình đựơc in chữ đen gạch dưới rất rõ: De Motu Sanguinem Pulmonale.
Sự hoạt động của máu ở phổi, hay là tuần hoàn máu trong phổi – Tác phẩm đầu tiên của anh được ấn hành! Ăngtoan thoáng cảm thấy kiêu hãnh khi anh tiếp tục đọc trang tên sách: Anatomia veni et arterice pulmonale cum descriptis motu Sanguinem pulmonle (phẫu tích các tĩnh mạch và động mạch phổi, đồng thời miêu tả sự tuần hoàn của máu qua phổi).
Tất cả ở dây rõ ràng, trên trang tên sách, đúng như anh đã viết: “Chi tiết về giải phẫu phổi và tuần hoàn máu qua phổi, do Misaen Xecvêtut đã phát hiện trước đây và đã được chứng minh bằng thí nghiệm do em của ông là Ăngtôniô Xecvêtut, cán bộ giảng dạy về cơ thể học ở trường y trong đại học đường ở Pađu”.
- Mình vẫn cứ cho rằng cậu cần phải bỏ đi chỗ nói về anh cậu – Giăng lo lắng nói.
Hai mắt Ăngtoan toé lửa.
- Đây là việc làm để phục hồi danh dự và chứng minh cho tác phẩm của anh ấy.
- Được. Nhưng trưng bày điều đó lên ngay trang tên sách là tự tìm lấy những rắc rối tệ hại nhất.
Ông Anđini bỗng tỏ ra lo lắng và bắt đầu rên rỉ:
- Xin đừng quên rằng ông ta hứa tránh cho tôi mọi khó khăn do việc ấn hành này, thưa bác sĩ.
- Tôi sẽ một mình chịu mọi hậu quả, – Ăngtoan bình thản nói. – Ấn phẩm này đẹp lắm ông ạ. Khi nào tôi có thể hy vọng cuốn sách xong hoàn toàn?
- Không mấy ngày nữa đâu.
- Lúc ấy tai hoạ sẽ bắt đầu mưa xuống! – Giăng ảm đạm nói – Mình cũng chẳng biết thế quỷ nào mà mình lại dính líu đến chuyện này.
- Cậu không dính líu vào đấy đâu. Tên cậu không có ở bất cứ chỗ nào cả.
- Đã thoả thuận rằng chúng mình cùng làm kia mà, đúng không?
Ăngtoan hất đầu ra phía sau một cách kiêu hãnh:
- Mình sẽ chỉ một mình nhận những điều khiển trách có thể xảy ra. Mình cũng sẽ một mình chịu những diễn biến tiếp theo. Một trong những bản đầu tiên sẽ gửi đến cha Phêlíp Xăngtốt.
- Trời ơi, tại sao cậu cứ cố tự mình chúi đầu vào giỏ thế? Ông ta sẽ nghe nói đến vấn đề này khá sớm đấy.
- Cha Phêlíp là một người phụng sự Chúa, Giăng ạ. Khi đọc bản điều trần, ông ấy sẽ phải thừa nhận rằng đây là sự thực. Làm thế nào mà ông ta có thể khác như thế được?
Giăng nhún vai chán nản:
- Lẽ ra mình cứ để cậu trở thành giáo sĩ, Tôniô ạ! Chúa đã biết rõ rằng cậu khá bướng bỉnh để làm được nhiệm vụ ấy.
Không đầy một tuần lễ, cuốn De Motu Sanguinem Pulmonale đã gây ra những xáo động rõ rệt.
Từ nhà in, tin đồn về tính chất của tài liệu mà ông Anđini vừa ấn hành bằng máy của ông đã lan truyền, do những người thợ nói ra.
Theo thường lệ, ông Anđini đã gửi những trang in tốt đến các bạn đồng nghiệp của ông để họ có thể đánh giá tầm quan trọng, chất lượng và nói tóm lại là sự hoàn hảo của sản phẩm của ông. Tập sách mỏng chưa xuất hiện mà yêu cầu mua sách đã tới từ khắp nơi ở Vơnidơ và Pađu.
Phần đông những người vội vàng ghi tên mua ấy là những người làm công tác khoa học rất quan tâm đến tác phẩm cách mạng đến như thế và muốn thấy sự phản bác lại những điều Galiêng đã khẳng định một cách quả quyết.
Những người khác ghi tên là những người của Nhà thờ, có những người khá sáng suốt để đánh giá tầm quan trọng của sự phát hiện ấy, có những người chỉ muốn tìm ở đấy chứng cớ của sự chia rẽ, làm ngăn cách các nhà khoa học với Nhà thờ ngày càng nhiều và ngày càng nhanh chóng hơn.
Khi Ăngtoan cầm bản in đầu tiên trong tay, anh xao xuyến vì hãnh diện. Những nhà bác học nổi tiếng và những người bảo vệ khoa học cao quý đã mời anh đến gặp mặt. Anh chú ý gửi các bản điều trần đến những nơi, theo Giăng biết, chúng sẽ tạo ra ảnh hưởng lớn, đến vị thống đốc, tất nhiên thế, và đến những người con cao quý nhất của Cộng hoà Vơnidơ.
Bản dành cho cha Phêlíp Xăngtốt được một người đưa thư đặc biệt đưa nhanh đến cho ông, kèm theo lời yêu cầu Tu viện trưởng lưu ý. Một tuần sau Ăngtoan đi Pađu, chính bản thân anh mang một bản đến đưa tận tay giáo sư Phalôpiut. Trong lúc anh đợi xe từ Pađu, một người đàn ông thấp bé béo mập mặc áo bào chế ồn ào chen lên xe trước anh và chỉ cho anh một chỗ ngồi ngay bên cạnh tấm thân béo tốt của ông ta.
- Chà! – Ông ta nói – Chúng ta đến vừa kịp giờ, bác sĩ ạ.
Ăngtoan ngả đầu một cách lịch sự:
- Ông biết tôi sao?
- Biết chứ! Tên tôi là Batixta Poocdia. Tôi đã gặp ông nhiều lần ở Pađu và ông cũng đã chữa bệnh cho một người bạn của tôi.
Ông ta nói tên một giáo sư mà Ăngtoan đã chăm sóc trong tình trạng viêm da cấp tính rồi hỏi:
- Ông về trường đại học đấy à, bác sĩ?
- Một ngày thôi. Tôi đang nghỉ hè ở Vơnidơ.
- Ồ ! Vơnidơ!...
Ông ta mỉm cười thán phục và bộ mặt hồng hào sáng lên:
- Thành phố tuyệt vời! Kỳ quan của những kỳ quan! Đây là đô thị ước mơ của giới tuổi trẻ.
- Tôi đến đấy nghiên cứu một số vấn đề đặc biệt, – Ăngtoan nói một cách nghiêm nghị.
- Tôi cũng nghe nói thế, tôi cũng nghe nói thế! – Ông Poocdia sốt sắng nói. – Cả Vơnidơ đang nói đến phát hiện y học lớn lao của ông đã thông báo cho mọi người.
Ăngtoan không giữ nổi mỉm cười. Anh vẫn chưa thể tin được rằng tiếng vang do bản điều trần của anh gây ra lan truyền trong thành phố nhanh như thế. Nếu những người bào chế còn biết đến sự việc này thì những người khác không bao lâu nữa cũng sẽ biết.
Anh phản đối:
- Đây chỉ là một xác định bình thường về mặt cơ thể học. Vấn đề ấy được phát hiện từ trước, do anh tôi là Misaen Xecvêtut tìm ra!
Ông Poodia gật đầu tỏ vẻ kính trọng:
- Tôi đã may mắn được đọc nhiều tác phẩm của anh ông. Ông ấy là một người vĩ đại và một nhà bác học.
Ăngtoan không thể ngăn mình không hào hứng trước sự quan tâm hữu nghị mà người hành khách thấp béo đã biểu lộ, anh bớt thái độ lạnh lùng thông thường trước những người không quen biết.
- Ông nói như vậy thật là quý hoá!
- Trước kia tôi chưa biết những công trình của ông ấy về tuần hoàn phổi. – Poodia tiếp tục nói. – Nhưng các học thuyết của ông ấy về thần học thật là lành mạnh, vô cùng lành mạnh.
Ông ta đảo mắt nhìn trong xe rồi thấp giọng xuống:
- Tôi cứ ước ao rằng ông sẽ xuất bản một vài văn bản đặc biệt của ông ấy. Ông có dự định như vậy không?
Ăngtoan cau mày. Do cha anh đã cấm anh ngay sau buổi hành hình, anh chưa bao giờ đọc những học thuyết thần học đã đưa anh mình đến chỗ bi đát như thế. Thật là ngẫu nhiên, trong khi đang học y khoa, anh đã bắt gặp đoạn nói về tuần hoàn phổi. Nhưng từ khi anh xác định được rằng Misen đã nói đúng ở một điểm nhất định, anh cảm thấy mình sẵn sàng tin rằng anh ấy có thể đúng ỏ nhiều điểm khác nữa. Người thấp béo có vẻ biết nhiều vấn đề mà anh cũng muốn biết.
- Tôi biết rất ít về khía cạnh đó trong đời sống của anh tôi, – anh khẽ nói. – Anh ấy hầu như không bao giờ ở nhà.
- Thật đáng tiếc! – người kia thở dài. – Bản thân tôi không quen nhưng tôi có một người bạn linh mục là người tin cẩn của ông ấy, cha Giắc Sácmiê ấy mà.
- Tôi có được biết về cha Sácmiê, – Ăngtoan thừa nhận, – Tôi chưa bao giờ gặp người nhưng có biết rằng anh tôi và người rất gắn bó với nhau.
- Như thầy và trò vậy. Chính do người mà tôi biết rằng điều luật vận dụng để anh của ông bị hành hình là bất hợp pháp.
Ăngtoan nhìn chằm chặp vào người thấp lùn. Tại sao người này lại biết những sự việc ấy nhỉ? Hắn ta muốn đi đến đâu đây?
- Ông có thể nói cho tôi biết rõ hơn nữa không? – anh hỏi khẽ hơn.
- Đạo luật Giuyxtiniêng bị chính phủ Thuỵ Sĩ bỏ đi đã lâu năm, – ông Poocdia thì thầm nói tiếp. – Trong khi ấy thì đạo luật này vẫn được thực hiện ở Rôma. Chính các toà án của Giáo hoàng đã dùng luật ấy để buộc tội anh của ông.
Lúc này xe đã đầy người và bắt đầu chuyển bánh. Ăngtoan nhận thấy nhiều hành khách nhìn anh một cách tò mò, không còn nghi ngờ gì nữa, họ đã theo dõi câu chuyện.
- Có lẽ chúng ta sẽ tiếp tục câu chuyện này ở chỗ khác và vào lúc khác chăng? – anh gợi ý.
- Đúng đấy. – người đàn ông thấp bé đồng ý ngay. – Tôi sẽ có thể đến thăm ông ở nơi ông ở vì tôi đến Vơnidơ luôn để mua các vị thuốc cho hiệu bào chế của tôi.
- Tôi ở nhà ông Giăng Xavarinô, phố Galide Vaxca.
- Tôi biết, – ông Poodia nói. – Tôi xác định rằng tôi có nhiệm vụ đến chào ông. Có lẽ sau khi tôi được đọc bản Điều trần nổi tiếng của ông.
Sau lúc ấy họ nói đến các vị thuốc, vấn đề mà ông Poocdia dù bản thân là nhà bào chế, mà thật kỳ lạ, hình như chẳng biết gì cả.
“Đúng là ông Poocdia này hiểu biết về những vấn đề về thần học hơn nhiều”. Ăngtoan nghĩ như thế.