Nửa đời nhìn lại - Tiêu Dao Bảo Cự

Cuộc đối thoại về tạp chí La Ban số ra mắt hóa ra lại không quá gay cấn như Minh Hương và Hoài dự đoán. Anh em nhà văn và cán bộ các ngành liên quan của tỉnh đến dự khá đông và cuộc đối thoại đã diễn ra một cách cởi mở, thắng thắn. Khi có đối thoại, có công luận thì những người có uy quyền, dù ác ý, cũng không thể nói lời phán quyết độc tôn buộc mọi người phải chấp nhận. Minh Hương và Hoài không cần thiết nói nhiều. Anh em nhà văn dự họp đã phát biểu rất có lý có tình và cân phân. Chính trưởng ban tuyên huấn đã xác nhận là thường vụ tỉnh ủy và ban tuyên huấn chưa có đánh giá chính thức và đang chờ đợi thêm ý kiến của bạn đọc. Những ý kiến của một số cán bộ vừa qua, dù có chức quyền, chỉ là ý kiến cá nhân.
Cuộc đối thoại về tạp chí La Ban kết quả tương đối lót vì có sự đề kháng mạnh mẽ của anh em nòng cốt nhưng sự việc không chấm dứt ở đó. Vài ngày sau. Minh Hương và Hoài nhận được mấy lá thư góp ý gọi là từ cơ sở, ở các huyện gởi lên, tiếp tục phản ứng đối với tạp chí La Ban số ra mắt. Những lá thư này hầu như đều nhắc lại và phát triển thêm, hệ thống hóa những ý kiến phê phán đã được phát biểu tại cuộc họp ở câu lạc bộ văn hóa, từ đó đưa ra những quy kết có tính cách chính trị như bôi đen chế độ, chống đảng, chống chủ nghĩa xã hội... Người ta không những chỉ quy kết tác giả mà còn cả đối với ban biên tập, cho rằng ban biên tập là người chịu trách nhiệm và yêu cầu tỉnh ủy nghiêm khắc xử lý. Xem xong các lá thư góp ý, Hoài hỏi Minh Hương:
- Anh nghĩ sao về các lá thư này, tự phát hay có chỉ đạo?
Minh Hương trầm ngâm:
- Rõ ràng là có chỉ đạo vì các luận điểm đều giống nhau, sặc mùi chụp mũ chính trị.
Có người còn không giấu giếm bằng cách dùng phong bì có tiêu đề của ban tuyên huấn huyện ủy để gởi mặc dù bài viết nhân danh cá nhân. Đây cũng là một cách lập công lấy điểm cấp trên nữa đấy. Chúng ta sẽ còn gay go với cách lãnh đạo và phê bình văn nghệ kiểu này. Tôi cho ta nên công bố những thư này trên tạp chí La ban số 2 và mở ra một cuộc tranh luận. Anh nghĩ thế nào?
Đó cũng chính là ý kiến của tôi. Ta cần công khai và không sợ gì phê phán, tranh luận. Ta sẽ dùng công luận để bẻ gãy, đập nát những lối nhận thức và phê bình như thế, lâu nay đã trở thành giáo điều và tư tưởng chỉ đạo. Vấn đề không phải đối với cá nhân những người viết thư mà chính là cả một hệ thống đã hình thành và ngự trị lâu nay trong sinh hoạt văn nghệ và chính trị.
Hoài suy nghĩ một lúc rồi đắn đo:
- Ta có nên gợi ý cho một số anh em viết bài và cùng đăng song song hai loại ý kiến không? Vì tạp chí của ta định kỳ khá lâu ba tháng mới ra một số, nên nếu chỉ đăng các thư phê phán sẽ có tác dụng bất lợi chăng?
Minh Hương khoát lay quả quyết:
- Ông đừng ngại. Ta thật vàng không sợ gì lửa. Nếu đăng song song, người ta sẽ đặt dấu hỏi các thư phê phán chưa công bố sao đã có ý kiến phản bác và cho là chúng ta đạo diễn để che chắn, tự biện minh. Cứ đăng ý kiến phê phán trước để chứng tỏ ta không né tránh và không sợ sự phê phán. Đây cũng là một cách kích thích bạn đọc và làm bùng nổ cuộc tranh luận rộng lớn hơn. Minh Hương và Hoài bàn bạc kỳ về cách thức giới thiệu các lá thư phê phán, những chú thích cần thiết của tòa soạn và gợi ý một số điều để cuộc tranh luận sẽ mở ra có trọng điểm. Nhân khi bàn đến ý kiến của các lá thư phê phán yêu cầu truy cứu trách nhiệm và xử lý ban biên tập, Hoài muốn trao đổi thẳng thắn với Minh Hương về một vấn đề anh suy nghĩ khá nhiều gần đây. Tuy Minh Hương và anh khá tâm đắc về nhiều vấn đề trong quan điểm và công việc nhưng dù sao hai người cùng mới chỉ biết nhau và Hoài có cảm giác đang có một hoạt động ngấm ngầm để tách anh ra khỏi Minh Hương. Hoài nói thẳng:
- ý kiến nêu cần truy cứu trách nhiệm và xử lý ban biên tập cùng với những dư luận xấu gần đây, tôi cho rằng có một thế lực đang nhắm vào tôi. Anh có nghe gì về những chuyện đó và có nghi ngại đối với tôi điều gì không?
Minh Hương nhìn vào mắt Hoài một lúc:
- Việc họ nhắm vào ban biên tập dĩ nhiên không loại trừ cả tôi vì tôi là người chịu trách nhiệm chính. Nhưng việc người ta đang tập trung vào ông là điều có thật. Một số việc người ta nói về ông tôi đã biết từ trước nhưng gần đây có dư luận lại nói đến một cách nặng nề hơn, như không những họ bảo lý lịch ông không rõ ràng mà còn nói bố ông là ác ôn đã bị cách mạng diệt, bản thân ông đã từng là sĩ quan ngụy và đã chấp chứa một tên đầu hàng địch, việc kết nạp đảng không rõ ràng... Đại loại như thế.
Hoài cảm thấy choáng váng vì một chi tiết trong những điều Minh Hương vừa nói. Về các dư luận có tính cách bôi nhọ cá nhân, gây nghi ngờ về quá trình hoạt động cách mạng, Hoài đã nghe nhiều, nhưng đây là lần đầu tiên Hoài nghe người ta nhắc đến bố mình. Bố anh mất từ lúc anh mới lên bốn tuổi và anh biết rất ít về bố. Anh được mẹ và những người bà con lớn tuổi kể lại, hồi đó, thời gian đầu cuộc kháng chiến chống Pháp, bố anh là nhân viên thư ký của một huyện trong chính quyền thuộc Pháp, trong một chuyến đi công tác về tỉnh để lãnh lương cho nhân viên của huyện, chiếc xe đò ông đi bị Việt Minh chặn kiểm soát. Cùng một số người khác, ông bị bắt đưa lên chiến khu, bị giam một thời gian rồi chết vì cuộc sống quá kham khổ và mắc bệnh kiết lỵ.
Việc bố anh mất đối với anh chỉ có ảnh hưởng lớn về mặt tình cảm vì anh sống suốt tuổi thơ không có bố, nhiều khi rất tủi thân, nhưng việc đó hoàn toàn không có tác động gì đối với tư tưởng, quan điểm chính trị của anh lúc trưởng thành. Anh đã hình thành dần các tư tưởng, quan điểm này trong thời gian học đại học và quá trình sau đó một cách hoàn toàn độc lập. Anh yêu tự do, khát khao dân chủ, phẫn nộ trước bất công áp bức, tủi nhục trước cuộc sống nô lệ và đã đi từ chủ nghĩa yêu nước đến chủ nghĩa cộng sản qua một quá trình khá dài lâu và trăn trở.
Chung quanh việc bố anh mất và nhiều việc riêng tư khác, lần đầu tiên anh đã trình bày một cách tỉ mỉ trong một bản kê khai lý lịch đảng viên sau giải phóng khoảng vài năm, với yêu cầu phải hết sức thành khẩn đối với đảng. Hồi đó, Hoài đã thành khẩn đến độ anh đã trình bày rất chi tiết những việc riêng tư nhất hầu như không ai biết đến. Anh hoàn toàn tin tưởng rằng đảng luôn luôn sáng suốt, công bằng và đánh giá đảng viên căn cứ vào trình độ, năng lực, lập trường quan điểm cá nhân là chính, quan hệ gia đình chỉ là điều phụ thuộc. Anh cũng đã từng nghe tuyên truyền về việc có nhiều người bị coi là ác ôn, nhiều tội ác đã bị cách mạng xử trí nhưng con cái có giác ngộ tốt vẫn được kết nạp đảng và trọng dụng. Còn bố anh chỉ là một nhân viên thường, lại hết sức hiền lành và nhút nhát, trong đời riêng cũng như trong công tác, theo lời mẹ anh và những người lớn tuổi có biết bố anh nói lại. Anh coi chuyện khai báo về bố không thành vấn đề gì và từ lâu không ai nhắc gì đến chuyện này, kể cả ngay sau khi anh khai bản lý lịch trên.
Thế mà bây giờ đột nhiên có dư luận xấu lại tung ra và xuyên tạc chuyện này. Rõ ràng điều đó chỉ được tung ra từ trong số cán bộ tổ chức đảng hoặc lãnh đạo cấp cao vì họ là những người quản lý hồ sơ lý lịch đảng viên và ngoài họ ra không ai có thể biết được sau đó lại được nhào nặn, bóp méo thêm. Chao ôi, tổ chức đảng mà anh đã vô cùng tin tưởng, bộc lộ hết tất cả bí mật về đời mình bây giờ lại đối xử với anh như thế? Anh không sợ bị bôi nhọ, xuyên tạc, nhưng anh đâu vì sự lạm dụng phản bội trắng trợn đối với lòng tin của anh mà anh không thể nào ngờ được. Anh đã từng nghe nói đến thủ đoạn thâm độc của những người cộng sản về mặt tổ chức trong đấu tranh nội bộ hay khi cần thanh toán lẩn nhau nhưng đây là lần đầu tiên anh nếm mùi thủ đoạn của đồng chí mình.
Đau đớn và phẫn nộ, Hoài nhìn thẳng vào mắt Minh Hương, nói lạnh lùng, một thái độ anh chưa hề có đối với bạn:
- Anh có tin những điều đó không là tùy. Tôi không giải thích, biện minh gì đâu, kể cả đối với anh. Nhưng với tư cách là người phụ trách cơ quan, là thủ trưởng, anh nên thẩm tra và kết luận về những chuyện đó. Tôi thuộc loại "cây ngay không sợ chết đứng". Tôi sẽ công khai vấn đề này trước ban thường vụ tỉnh ủy.
Minh Hương che giấu sự ái ngại của mình đối với Hoài, anh nói thản nhiên:
- Tôi hay tin người nhưng cũng không phải dễ bị đánh lừa hay có thành kiến đối với người khác đâu. Ông thắng thắn như thế là tốt. Dĩ nhiên tôi sẽ có trách nhiệm xác minh vấn đề nhưng tôi tin rằng tất cả những chuyện này chỉ do đố kỵ mà ra. Tôi cũng đã từng trải qua những chuyện tương tự ngay trong thời ký kháng chiến, hồi còn ở rừng. Các ông là trí thức tiểu tư sản miền Nam chắc sẽ bị nhiều người không ưa. Ông cứ yên chí, tôi rất sòng phẳng và rõ ràng về những chuyện như thế.
Trong một buổi làm việc sau đó của Minh Hương và Hoài với ban thường vụ tỉnh ủy về việc chuẩn bị cụ thể cho đại hội thành lập hội nhà văn sắp tới, Hoài đã đề cập thẳng vấn đề này. Anh nói:
- Vừa qua tôi có nghe một số dư luận xấu về cá nhân tôi được tung ra với một sồ chi tiết mà chỉ cán bộ tổ chức đảng có trách nhiệm quản lý hồ sơ lý lịch đảng viên mới biết được. Tôi không biết đây có phải là do chủ trương không hay chỉ là hành động cá nhân. Tôi dám khẳng định rằng mình trong sáng nên tôi không sợ gì cả. Chỉ có việc gián tiếp khá quan trọng là tên Tư Trung đầu hàng địch có liên quan đến chi bộ Trung Kiên. Điều này, trước đây tôi đã có nói với các đồng chí lãnh đạo khi còn ở huyện: "Tư Trung đầu hàng địch chứ không phải chúng tôi đầu hàng. Chúng tôi không chịu trách nhiệm gì về hắn mà người chịu trách nhiệm phải là những kẻ quản lý hắn kia. Còn nếu chúng tôi có gì sai phạm, đảng cứ xử lý, đưa ra khỏi đảng, đưa ra tòa nếu cần, chúng tôi sẵn sàng chịu trách nhiệm và trả giá những việc mình làm". Nhưng cái lối tung dư luận kiểu này tôi cho là rất đê tiện, hoàn toàn không xứng đáng với tổ chức đảng.
Ông Vọng, phó bí thư tỉnh ủy, chủ trì buổi làm việc hôm đó, hình như thoáng một chút bối rối khi nghe Hoài nói, nhưng rồi ông trả lời một cách nghiêm khắc:
- Đồng chí không được nói thế. Nếu đảng chủ trương làm việc gì đảng sẽ công bố rõ ràng và làm đúng nguyên tắc, điều lệ đảng. Đồng chí trong sáng thì cứ yên tâm công tác, đừng bận tâm nhiều đến các thứ dư luận bên ngoài. Khi đảng chưa có ý kiến chính thức, đồng chí không ngại gì cả.
Hoài không yên tâm được khi những ngày kế tiếp các dư luận xấu hơn lại được tung ra, đặc biệt từ cái "loa công cộng" ở quán Hoàng Ly Chân và phổ biến khá rộng trong anh em văn nghệ sĩ.
Tuy nhiên Hoài quyết định gạt bỏ những chuyện đó sang một bên. Anh biết rõ những trò này nhằm chuẩn bị cho việc bầu cử ban chấp hành hội nhà văn sắp tới. Nếu vì những điều đó mà anh em không tín nhiệm, anh sẵn sàng chấp nhận như một thực tế phải có. Vào ban chấp hành hay không chỉ có tính cách danh nghĩa và nặng về công tác quản lý hơn sáng tác. Điều quan trọng đối với anh sắp tới là viết được cái gì đáng viết trong thời đại anh đã sống trải, đặc biệt là kinh nghiệm đau xót của chính bản thân mình.

<< 9. Ngựa hoang bị xiềng | 11. Bi kịch >>

Dành cho quảng cáo