Dòng Đời - Nguyễn Trung

Liên Mạng VietNam || GiaiTri.com | GiaiTriLove.com | GiaiTriChat.com | LoiNhac.com

Đăng Nhập | Gia Nhập

Tìm theo mẫu tự: # A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Danh sách tác giả Truyện đã lưu lại (0)

Home >> Truyện Dài >> Dòng Đời

Cùng một tác giả

Không có truyện nào

Tìm truyện theo thể loại

Tìm kiếm

Liệt kê truyện theo chủ đề

Liệt kê truyện theo tác giả

Số lần xem: 21291

| Bình chọn: |

Lưu lại || Khổ chữ: [ 1, 2, 3 ]

Dòng Đời

Nguyễn Trung

Chương 19

Chương 19

Tướng về hưu Lê Hải được ông Hai Phong giao cho nhiệm vụ xin gặp ông Tám Việt để chuyển lời cảm ơn của bà Sáu Nhơn về lẵng hoa ông Tám gửi tặng nhân dịp lễ thượng thọ 85 tuổi của bà cách đây mấy hôm. Được tin này, ông Tám hồ hởi mời Lê Hải và nhân thể mời luôn cả hai anh em Phạm Trung Chính và Phạm Trung Nghĩa đến ăn cơm tối tại nhà mình. Ông Tám rất thích những cuộc gặp gỡ như thế này, vì theo ông, họ là những người biết trò chuyện và lý thú.

... Ông Tám nhớ lại hôm ấy, sau buổi nói chuyện với các vị nghỉ hưu tại câu lạc bộ Thăng Long, tình cờ ông được là khách mời của vợ chồng Lê Hải. Lý do mời thật đơn giản: anh nông dân Vĩnh Bảo ba đời dân ngu khu đen Lê Văn Tịch, nguyên xã đội trưởng, cháu gọi Lê Hải là ông trẻ, bây giờ là ông chủ cỡ bự, tự lái cái Mercedes xịn từ quê ra mang biếu một nửa con cầy tơ và một hũ rượu nếp hương. Có lý do để gặp nhau như thế là những dịp may không thể bỏ qua của những người như Lê Hải, như các cụ ngày xưa vẫn nói… Rượu ngon phải có bạn hiền...

Thế là bà Hậu chuẩn bị cho bạn bè Lê Hải một bữa cơm đặc sản đúng với tên gọi cầy tơ bảy món....

Cuối buổi nói chuyện hôm ấy ở câu lạc bộ Thăng Long, Lê Hải, Trần Thu, Nghĩa... kéo nhau đến mời ông Tám cùng dự.

Trong bữa "nhậu" hôm ấy, ông Tám nói với Lê Hải:

- Không có anh đến “giải phóng”, thì tôi mắc kẹt to.

- Sao lại "phải giải phóng" anh? Tôi tưởng là đã phá đám anh - Lê Hải hỏi lại.

- Khổ quá, mấy anh không đến mời đi nhậu thì bà Phương còn dứt không ra.

- Anh Tám thì bà nào chẳng bám! - Lê Hải giở cái giọng tinh quái.

- Nói giỡn hoài, các anh không thấy sao, trên bục bước xuống chưa kịp ra đến cửa tôi đã bị bà ấy túm lấy.

- Chắc anh Tám nợ bả món gì lớn? - vẫn Lê Hải.

- Đấy không phải là lần đầu tiên. Bả phàn nàn về nỗi chồng bả thuộc loại khai quốc công thần mà chỉ được đặt tên cho một phố hẹp dài vài trăm thước, thế mà có vị khác thấp hơn lại được cả một đại lộ hai làn xe dài hàng cây số! Gặp ai bả cũng kêu chuyện này. Mà tôi thì có quyền hành gì với việc đặt tên phố như vậy chứ!

Ông Tám còn nhớ bữa đó rượu nếp hương mang ra từ quê Lê Hải ngọt giọng quá, nhưng câu chuyện lại ngấm toàn vị đắng. Chủ đề cuộc đàm đạo hôm ấy xoay quanh câu chuyện một số cán bộ lão thành gửi thư có ký tên rõ ràng, tố cáo những vụ tham nhũng lớn, trong đó có vụ Tân Trường Sanh, phê phán ông Tám rất nặng lời về tội không đấu tranh kiên quyết trong những vụ này...

Thế mà đã ngót nghét một năm trôi qua...

Khách đến nhà lúc bà Tám đi vắng, cánh đàn ông càng thoải mái chuyện trò. Ông Tám Việt mở đầu bằng món ăn rất ư là miền Tây Nam bộ.

- Hôm nay các anh hên quá, có người gởi ra cho tôi cả một đọt nhộng dừa. Thứ nhộng này chiên tẩm bột, nhắm với rượu đế thì thật hết chỗ chê.

- Phải để nguyên cả đọt cây dừa đem ra ngoài này rồi mới gỡ nhộng ra chứ anh Tám? - Lê Hải hỏi.

- Hẳn rồi! Làm như vậy nhộng mới tươi. Tôi đã dặn nhà bếp, gỡ ra là tẩm bột chiên liền, đây mời các anh dùng đi cho nóng. - ông Tám vồn vã gắp những con nhộng được chiên vàng ruộm bỏ vào chén cho từng người.

Sau món nhộng dừa, câu chuyện xoay quanh các món ăn đặc sản như tôm càng xanh, cua bể, ghẹ, sam, rùa... của vùng tứ giác Long Xuyên, nơi mà ông Tám và Lê Hải đã sống nhiều năm trong hai cuộc kháng chiến. Nhưng hình như những thứ sơn hào hải vị này cũng chỉ thu hút được sự chú ý của những khách ẩm thực này trong khoảnh khắc ngắn ngủi. Câu chuyện chung quanh bàn ăn chệch hướng sang các vấn đề nóng bỏng trong cuộc sống đất nước từ lúc nào không ai biết. Khơi mào lại chính là chủ nhà:

- Ngồi với nhau có rượu và đồ nhắm ngon miệng như vầy mà không phải nghĩ đến các anh chàng quốc doanh thua lỗ thì vui biết mấy. - Ông Tám bộc bạch.

- Anh Tám mất ăn mất ngủ vì chuyện này? - ông Chính hỏi.

- Thì chính anh cũng là người làm tôi mất ăn mất ngủ, chớ còn ai nữa. Mấy tuần nay anh cứ xin xoá bằng hết các định giá trong thi công và nằng nặc đòi chấp nhận toàn giá thị trường!

- Tôi chỉ là cái loa phát thanh. Nhưng trong cơ chế mới, hình như các tổng công ty có lý, anh Tám ạ. Họ cho tôi là kỹ thuật gia, nên dễ ăn dễ nói với anh.

- Tôi đồng ý ngay, nhưng với điều kiện cũng phải thị trường hoá, tiền tệ hoá tuốt tuồn tuột mọi thứ đầu vào của doanh nghiệp, vô hình cũng như hữu hình, cố định cũng như lưu động, chịu không? Sao lại chỉ muốn thị trường hoá ở phần đầu ra?

- Tôi đã truyền đạt rõ ràng ý của anh như thế. Các tổng công ty chỗ tôi cho rằng trong Nam ngoài Bắc đều kêu anh Tám thù địch và muốn khai tử doanh nghiệp nhà nước! Nhất là tại Thành phố này.

- Trời ơi, một trăm phần trăm luận điệu của Chín Tạ! Bất kể ở đâu, chỗ nào, có dịp là Chín Tạ bơm tôi lên là kẻ thù địch với doanh nghiệp nhà nước, kẻ muốn khai tử quốc doanh!

- Anh nghi ngờ cho Chín Tạ thì có lẽ không oan. Các công trình những tổng công ty này đang triển khai chủ yếu là ở thành phố này, thuộc địa bàn của ông ta nên chuyện gì ông ta cũng có ý kiến.

- Các tổng công ty nhà anh có nghe theo Chín Tạ đòi khai trừ Đảng đối với tôi nữa không?

- Chắc là không dám, nhưng họ không thích anh. Họ kêu anh là anh Hai Nam bộ, không phải là nhà kinh tế nên coi trời bằng vung. Người khác lại bảo anh rất độc đoán.

- Chắc mình ra đi thì họ thích lắm?

- Họ nhũn nhặn khi đến gặp anh xin cái này cái nọ. Nhưng ngồi với nhau, họ bác anh quyết liệt đấy, Chín Tạ mới chỉ là một mũi.

- Tại tôi không chịu nới lỏng hầu bao và bảo hộ họ chưa đủ có phải không?..

- Ở vào địa vị họ, ai mà chẳng thế hả anh Tám?

- Họ giơ tay tán thành nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng, nhưng lại chỉ thích tôi làm dâu trăm họ.

- Đúng là anh đang bị chiếu tướng. - Ông Chính tỏ vẻ ái ngại cho ông Tám.

- Tôi biết mình đang bị dồn đến chân tường. Nhưng đi hay ở không thành chuyện! Còn một ngày, một giờ làm việc, đừng ai trông chờ tôi tự thay đổi...

Ông Tám nói thế, nhưng trong bụng hiểu rằng bão táp sắp sửa nổ ra đối với mình. Ông nhớ đến những cuộc họp căng thẳng, đến những gợi ý bổ sung cho ông một người phó, hoặc gợi ý ông nên chủ động xin nghỉ. Trong cuộc họp gần đây nhất đã có ý kiến gay gắt trực diện với ông Tám, nhưng lại diễn đạt theo kiểu giận người chém bóng.

...Đồng chí Tám cần xem lại những người làm việc chung quanh mình, nhất là cái cậu trợ lý! ...Xưa nay tôi thấy đồng chí có thế này đâu, e rằng cậu này ăn phải bả các học thuyết phương Tây và ảnh hưởng đến công việc của đồng chí!..

Thế rồi người trợ lý của ông bỗng dưng khăng khăng xin nghỉ hưu non, với lý do cụt lủn: không thể tiếp tục làm việc được! Chẳng thanh minh lý giải gì cả!... Ngày hôm trước anh ta làm đơn, ngày hôm sau nghỉ liền, chẳng đợi ông Tám đồng ý hay không đồng ý, cũng chẳng xin ý kiến tổ chức.

...Anh chàng này khí khái, hay là chỉ phò thịnh không phò suy? Hay còn uẩn khúc gì nữa?..

Ông Tám không có cách gì buộc chân người trợ lý của mình, đành nhờ tổ chức kiếm người khác thế vào...

Chưa xong rắc rối này lại xảy ra chuyện không hay khác. Hai lần ông Tám yêu cầu các cơ quan chức năng của Thành phố xét hỏi Bạch Liên về các hành vi có liên quan đến những vụ buôn lậu lớn của mấy công ty quốc doanh, nhưng cả hai lần Bạch Liên đều chứng minh được là mình vô can. Dựa vào các thông tin ông được báo cáo, ông tin là mình không nhầm, nhưng không nắm được chứng cứ, ông chẳng làm gì được Bạch Liên. Chuyện vỉa hè về ông Tám qua sự vồ hụt Bạch Liên trở thành lời phán xét đầy quyền lực mà không ai biết từ đâu tới. Chính ông Tám cũng cảm thấy như vậy. Tiếng xì xèo ông Tám chệch hướng và ghét quốc doanh lại càng dội lên thành những làn sóng. Chỗ này chỗ khác lác đác có vài bài báo mang tính chính luận phê phán sự lẫn lộn hội nhập với hoà tan. Đọc lên ông Tám thấy chạnh lòng vì có những dẫn chứng sát sườn với công việc mình đang làm!..

Hay là Bạch Liên có tay trong?..

Đang nói chuyện với ông Chính trong bữa ăn và trước mặt cánh Lê Hải, thế mà ông Tám cũng phải thừ người ra một lúc.

- Nhưng có chuyện anh sắp nghỉ thật hay sao mà họ bàn dữ dằn thế hả anh Tám? - ông Chính hỏi.

- Vỉa hè làm công tác nhân sự vẫn là chuyện thế gian thường tình mà, các anh không biết thói quen này à? Nhất là vào những dịp sắp có Đại hội.

- Trong nhà chưa tỏ ngoài ngõ đã tường, như thế không hay các anh ạ. - Ông Nghĩa xen ngang.

- Đừng phí thời giờ cho những chuyện tào lao này. Trở lại các tổng công ty của anh đi, anh Chính. - ông Tám giục.

- Vâng, họ nói sẵn sàng chấp nhận thị trường hoá đầu vào như anh yêu cầu, nhưng muốn thế nhà nước phải đầu tư lại về thiết bị và công nghệ, phải để tuỳ họ quyết định biên chế - tự do sa thải và tuyển chọn, ngoài nghĩa vụ thuế ra phải giải phóng họ khỏi mọi nghĩa vụ xã hội khác... Họ hỏi là nhà nước có dám chịu chơi tới số như thế không?

- Các anh thách thức nhà nước? Cắt hết mọi dây nhợ ô dù để xem các anh sẽ sống như thế nào!

- Người ta bảo là anh chống quốc doanh thật không oan! - ông Chính cười.

- Oan hay không oan tôi không quan tâm. Tôi không thể chấp nhận thực tế này: Quốc doanh nhà các anh nắm khoảng hai phần ba tổng vốn toàn xã hội, chỉ làm ra khoảng một phần ba của cải cho xã hội, thế mà quốc doanh không biết xấu hổ à? Còn bao nhiêu ưu ái quyền lực phụ vào nữa chứ!

Nghĩa chêm vào:

- Anh Tám ơi, đồng tiền không có lương tri thì làm sao biết xấu hổ?

- Đơn giản là không ai chê tiền cả, anh Tám ạ. - Lê Hải bồi thêm.

- Thôi, đừng vơ đũa cả nắm thế anh Lê Hải, tôi không có ý định này - Lần thứ hai ông Nghĩa xen ngang: - Nỗi đau về doanh nghiệp nhà nước là nỗi đau của cả thế giới các anh ạ. Đâu chỉ là nỗi đau của riêng ta!

- Vận thơ vào kinh tế nghe nó làm sao ấy anh Nghĩa ạ. - Ông Tám đáp lại.

- Nhưng cuộc đời là thế mà anh Tám. Trên đài vừa nói là ngân sách của chính phủ Pháp đang è cổ gánh nợ để cứu tập đoàn France Telecom khỏi phá sản. Tập đoàn này thuộc sở hữu nhà nước, thuộc tầm cỡ khủng long trên thị trường thế giới về công nghệ thông tin đấy anh ạ.

- Sao? Tư bản cũng phải lo cứu doanh nghiệp nhà nước hả anh Nghĩa?

- Đúng thế ạ, chính phủ Pháp chịu cứu France Telecom khỏi phá sản để có thể tiến hành tư nhân hoá nó càng sớm càng tốt. Số tiền phải chi cho mục đích này có thể là nhiều tỷ Franc.

- Chuyện gì mà kỳ cục thế?

- Đúng như vậy đấy anh Tám ạ. - Nghĩa tiếp tục - Chỉ tính riêng các khoản vốn là cổ phần, cổ phiếu của công nhân, của những người lao động và những người làm việc ăn lương khác cả nước Pháp hùn vào France Telecom gộp lại chiếm hơn 60% tổng vốn của tập đoàn này. Không bỏ ra hàng tỷ Franc như thế để cứu mà để nó phá sản thì sẽ gây động loạn trong xã hội.

- Lấy đâu ra tiền mà trám vào?

- Chắc chắn là phải lấy từ thuế và từ các khoản lãi khác của chính phủ, anh Tám ạ. - Nghĩa giải thích - Nguyên nhân phá sản vẫn là tính xơ cứng cố hữu của quốc doanh, nhất là trong tình hình thị trường thế giới về sản phẩm công nghệ thông tin và tin học đang có mặt đi xuống hoặc bão hoà trên một số sản phẩm nào đó.

- Vai trò nhà nước của họ được việc đấy chứ! - Ông Chính bình luận.

- Quốc doanh của họ cũng quan liêu bao cấp như ta hả anh Nghĩa? - Lê Hải hỏi.

- Tôi không rành, chắc chắn không phải là thế, nhưng hiển nhiên có thua cuộc chính phủ mới phải ra tay cứu. - Nghĩa trả lời.

- Nhà nước ta đào đâu ra hàng tỷ Franc để làm cái việc chữa cháy cho một doanh nghiệp nhà nước như thế? Chẳng trách nào... - Ông Tám tư lự.

Ông Nghĩa nhấp một ngụm rượu, rồi đặt ly xuống:

- Xin cho tôi nói tiếp. Về câu chuyện anh Tám và anh Chính đang bàn, ông chú ruột tôi là ông Học mà anh Tám cũng biết đấy, ông cụ đã hỏi thẳng tôi: Giữa doanh nghiệp nhà nước và sự phát triển kinh tế của cả nước, Đảng ta lựa chọn cái gì?

- Câu hỏi quái ác. - Ông Tám bình luôn.

- Từ câu hỏi này, ông chú tôi còn đi xa nữa: Trên con đường phát triển của đất nước, Đảng ta lựa chọn cái gì - lựa chọn dân tộc hay lựa chọn giai cấp? Hai anh xem, câu chuyện không còn dừng lại ở chỗ hiệu quả hay thua lỗ của kinh tế quốc doanh, mà là định đoạt số phận đất nước.

- Ông già này tinh tướng. - Ông Tám thừa nhận.

- Chú tôi băn khoăn: Đảng ta đã dựng được mốc son trong sự nghiệp giải phóng và thống nhất đất nước, liệu Đảng có đủ trí tuệ và phẩm chất dựng lên mốc son của thời kỳ xây dựng đất nước hay không?

- Ý ông cụ thế nào?

- Anh Tám ạ, chú tôi cho rằng tất cả tuỳ thuộc vào Đảng ta lựa chọn cái gì. Nếu lựa chọn dân tộc thì Đảng ta nhất định làm được.

- Ông già này có lý... - Ông Tám tỏ ý thán phục.

- Anh Tám ạ, chú tôi còn đi xa đến mức cho rằng trên thực tế Đảng ta đã có sự lựa chọn rồi. Song chú tôi hoài nghi không biết đấy có phải là sự lựa chọn tự giác hay không, hay đổi mới chỉ là một bản năng phản ứng tự vệ trước tình thế! - Nghĩa trình bày thêm.

- Sao lại giống hệt những suy nghĩ của đám cháu anh Lê Hải thế! - ông Tám kêu lên vì ngạc nhiên. - Các anh có biết không, cách đây khoảng 10 năm, khi tôi hỏi chúng Nghị quyết Đại hội VI còn có những gì các cháu chưa thích, chúng trả lời: Điểm chưa được duy nhất của Nghị quyết là mọi cái được đều ít nhiều miễn cưỡng! Hỏi kỹ ra thì đấy là ý kiến tóm tắt của bà Sáu Nhơn về Nghị quyết VI cho bọn trẻ. Thật là đáng kính nể!

- Tôi là kỹ thuật gia, ít quan tâm đến chính trị hơn các anh. Nhưng gần một nửa thế kỷ là đảng viên, tôi nghiệm thấy từ cải cách ruộng đất, đến cải tạo tư sản, xử lý vụ nhân văn giai phẩm, xây dựng hợp tác xã bậc cao, phát triển kinh tế quốc doanh, một số vấn đề quốc tế, nhất là vấn đề Campuchia... Cứ cái gì duy ý chí hoặc thiếu độc lập tự chủ, thiếu tính dân tộc trong tư duy là thất bại. Không biết các anh có nghĩ như vậy không? - Ông Chính nêu ý kiến của mình.

Người giúp việc vào thay bát đĩa, bưng ra thức ăn mới. Câu chuyện bị gián đoạn một lúc. Để cho người giúp việc bình tĩnh làm công việc của mình, không lúng túng vội vã, Nghĩa lấp chỗ trống thời gian bằng cách xoay ra câu chuyện khác:

- Bây giờ đang chuyển sang mùa đông, chắc chị Tám thích khí hậu trong Sài Gòn hơn, có phải thế không anh Tám.

- Vâng, đúng thế. Cùng một chứng bệnh như Hai Phong, anh vợ anh Lê Hải. Bệnh hen của nhà tôi sợ nhất khí hậu ngoài Bắc về mùa này. Nhưng lần này nhà tôi vào trỏng là chúng tôi có cháu ngoại mới. Cuối tuần này lại ra thôi.

- Cháu trai hay cháu gái ạ? - Lê Hải hỏi.

- Lại thêm một cháu gái.

- Chúng ta nâng cốc chúc mừng anh Tám thêm một chức ông mới nữa! - ông Chính đề nghị.

Tiếng cốc chạm leng keng.

Người cần vụ đã làm xong công việc và ra khỏi phòng, câu chuyện lại tiếp tục theo dòng của nó.

- Anh Tám ạ, tôi đi theo tiếng gọi của Đảng từ ngày còn ở tuổi vị thành niên, thế nhưng những gì đang diễn ra trong cuộc sống khiến tôi phải tự hỏi mình: Đảng ta đang tự lựa chọn mình hay lựa chọn sự nghiệp của dân tộc? Đảng mà tự lựa chọn mình thì dân tộc sẽ thôi lựa chọn Đảng, anh Tám có nghĩ như vậy không? Giữa hai sự lựa chọn này chỉ có một biên giới vô cùng mong manh anh ạ và dễ bị tha hoá xoá nhoà. - Lê Hải đặt vấn đề, cân nhắc, chậm rãi:

- Các anh muốn đa nguyên, đa đảng có phải không? - Ông Tám hỏi lại.

- Anh Nghĩa nói trước đi. - Lê Hải nhường lời.

- Vâng, tôi xin nói suy nghĩ của mình. Tôi đã tranh luận nát nước với ông chú tôi về chuyện này. Tôi thật không ngờ chú tôi đưa ra nhận định mà tôi không thể nào bác được. Ông cụ cho rằng câu chuyện bây giờ là Đảng ta lãnh đạo như thế nào, chưa phải lúc là câu chuyện đa nguyên đa đảng! Chú tôi nêu ra nhiều lý lẽ có cân nhắc. Cái chính là chú tôi cho rằng Việt Nam ta chịu đựng chiến tranh và đau khổ quá nhiều rồi, trình độ phát triển còn thấp hơn Nga, nên không thể làm như ở Nga. Cái phúc lớn nhất cho đất nước là bây giờ có công cuộc đổi mới Đảng ta đã lựa chọn. Chú tôi cho rằng không có gì đền đáp xứng đáng hơn những hy sinh to lớn của dân tộc ta từ hơn thế kỷ nay là đi tiếp trên con đường đổi mới tự ta đã vạch ra. Nhưng ông cụ buồn tủi vì tự cho là mình không đủ tư cách để chính mình được trực tiếp nói lên điều hệ trọng này với Đảng của chúng ta!

- Chú anh nói hẳn ra như thế hả anh Nghĩa? - Ông Tám rất lấy làm lạ.

- Vâng. Còn nhiều điều nghiêm trọng hơn thế nữa cơ, anh Tám ạ.

- Thực là con người rất tự trọng. Những lời nói đầy tâm huyết, các anh ạ!.. - Ông Tám thốt lên.

- Tôi nghĩ rằng đổi mới mà làm không nổi, lại quay sang chạy theo đa nguyên đa đảng, thì đấy là chạy theo sự cám dỗ huỷ diệt. - Nghĩa cả quyết.

- Sự cám dỗ huỷ diệt! Hay lắm, hoan nghênh cái đầu chịu khó suy nghĩ của anh Nghĩa. - Lê Hải chạm cốc với Nghĩa rồi mời mọi người chạm cốc.

- Cũng chính ông chú tôi đã đưa tôi đến nhận định dứt khoát đó!- Ông Nghĩa nói thêm.

- Nghĩa nói rõ thêm về sự cám dỗ huỷ diệt xem nào, tôi chưa được thuyết phục lắm. - Ông Chính băn khoăn.

Dòng chảy câu chuyện cuộn lại, khúc mắc, vì tính nghiêm trọng của vấn đề nó gặp phải.

- Câu chuyện mùi mẽ lắm. Còn ngồi lại với nhau được hết tối nay không? - Ông Tám nâng cốc và hỏi mọi người.

- Anh Tám phải coi lại còn bao nhiêu rượu nữa! - Lê Hải nói.

- Bỗng trở thành bợm rượu hết rồi phải không? - ông Tám cười. - ...Giá mà bê được những câu chuyện lúc trà dư tửu hậu như thế này vào bộ não của đất nước, vào các học viện, các cơ quan nghiên cứu thì hay biết mấy, thôi được, bây giờ câu hỏi của tôi là thế này, - ông Tám quay sang Nghĩa: - Đảng ta lựa chọn mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Sao anh lại chỉ nói đến sự phát triển khách quan của đất nước? Đấy là hai vấn đề khác nhau à? Hay là anh đối lập hai chuyện này với nhau?

Ông Nghĩa cân nhắc một lúc rồi nói:

- Anh Tám ạ, anh Lê Hải và tôi mỗi lần đụng đến câu hỏi tương tự như anh nêu ra, không thể không nhìn lại lịch sử anh ạ. Anh xem, ngay từ ngày thành lập, Đảng ta đã ghi trong cương lĩnh của mình lý tưởng xây dựng chủ nghĩa cộng sản. Khởi nghĩa Xô viết Nghệ Tĩnh là cuộc tập dượt thì không nói làm gì, song từ Cách mạng Tháng Tám trở đi Đảng ta đã không dưới một lần điều chỉnh lại chính mình để giành thắng lợi. Từ hai cuộc kháng chiến cho đến công cuộc đổi mới ngày nay lại càng như vậy! Cốt lõi của tất cả những lần điều chỉnh lớn này đều là bảo đảm thực hiện tốt hơn nữa yêu cầu giương cao ngọn cờ dân tộc và dân chủ. Vậy thì không thể nói là Đảng ta không trung thành với lý tưởng của mình, có đúng thế không anh Tám?

- Anh cứ nói tiếp đi.

- Anh Tám nghĩ lại xem, bao nhiêu lần thực hiện những điều chỉnh mang tính chiến lược như vậy, Đảng ta lúc nào cũng chỉ nhằm thực hiện cái đích duy nhất là tiếp tục đưa sự nghiệp cách mạng tiến lên. Có phải như vậy không? Đánh giặc thì lấy thắng địch làm chuẩn, làm thước đo. Ngày nay xây dựng và bảo vệ đất nước phải lấy dân chủ và phát triển làm chuẩn, làm thước đo. Có dân chủ và phát triển dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước sẽ có tất cả. Anh Tám có đồng ý như vậy không?

- Anh Tám ạ, - Lê Hải bổ sung thêm cho Nghĩa: - Đừng tư duy theo kiểu gọt chân cho vừa giày, đừng bắt cuộc sống phục vụ cho chủ nghĩa, chúng ta sẽ làm rõ được nhiều vấn đề các anh ạ!

- Hay lắm, nhân thể anh Lê Hải nói về chủ nghĩa, - Nghĩa tiếp lời luôn: - đây lại thêm một vấn đề hệ trọng nữa các anh ạ. Tôi đã ba chìm bảy nổi trong tranh luận với nhiều người về đề tài này. Tôi chỉ muốn nói gọn lại thế này, hình như đang có hiện tượng thông tục hoá học thuyết Mác để biện minh điều này điều nọ. Thú thực, tôi còn nghi ngờ là học thuyết Mác đang được dạy, đang được học là học thuyết Mác ít nhiều được thông tục hoá trên phương diện này hay phương diện khác. Việc làm này thể hiện ở chỗ chỉ thích nhặt ra từ Mác những gì thích hợp với khẩu vị, nhưng lại quên mất là Mác, nhất là Ăng-ghen đã nhiều lần nhắc nhở những sai lầm. Chính Mác và Ăng-ghen về sau cũng tự cải chính nhiều điều. Khoa học thì phải như vậy... Tôi có cảm tưởng một số nhà lý luận của chúng ta sính câu chữ nhưng lại không thích trung thành với lý tưởng cách mạng Mác nêu lên(*). Anh có thấy thế không?

- Nghĩa định gọi kiểu lý luận này là học thuyết Mác giả hiệu à? - Ông Chính hỏi.

- Chưa hẳn thế. Em không dám... - Nghĩa chần chừ: - Để còn xem đã. Nhưng theo em rõ ràng là có sự thông tục hoá học thuyết Mác, do những hạn chế về trí tuệ, hoặc do ít nhiều có lòng tin chân thực vào những điều đã được thông tục hoá, hoặc tệ hơn nữa là do tha hoá!

- Nghĩa hôm nay uống hơi nhiều có phải không? - ông Chính lại muốn kiềm chế em mình, song nói tiếp ngay: - Xem lại "Đường Kách mệnh” [ (*) Tìm đọc Góp vào lịch sử đồng minh của những người cộng sản - lời tựa của Ăng-ghen cho cuốn Sự thật về vụ án những người cộng sản ở Cô-lô-nhơ, in trong Tuyên ngôn Cộng sản, NXB Sự Thật, Hà Nội 1983, từ trang 73... Tìm đọc (a) lời tựa của Mác và Ăng-ghen ngày 24-06-1872 cho lần xuất bản Tuyên Ngôn Cộng sản cùng năm; (b) Về vấn đề xã hội ở Nga, C. Mác - P. Ăng-ghen toàn tập, tập 18, trang 751.., NXB Sự Thật, Hà Nội; (c) Thư của Ăng-ghen ngày 13-9-1892 gửi Kauski trong Marx - Engels toàn tập, tiếng Nga, tập 38 trang 108, NXB CCT Matxcơva và một số bài khác của nguyên tác tiếng Đức...] , đọc lại nhiều bài Bác viết, gần đây lại mới xuất bản Hồ Chí Minh toàn tập, cuốn "Hồ Chí Minh trên đường về nước”.., nhất là xem lại những quyết định, quyết sách của Bác vào những thời đoạn quyết định của lịch sử, của sự nghiệp cách mạng, tôi có cảm tưởng Bác hiểu về chủ nghĩa Mác rất khác với những gì tôi được học trong các lớp chính trị, có phải thế không Nghĩa? Chẳng thế mà ngay từ hồi ấy Bác long đong mãi với Quốc tế Cộng sản... - Ông Chính nhận xét.

- Có lẽ như vậy, anh Chính ạ.

- Thế nhưng phải đặt câu hỏi tại sao Bác Hồ lại có thể hiểu và vận dụng học thuyết Mác theo tư duy riêng của chính mình. Chẳng lẽ Bác là ông thánh à? - vẫn ông Chính nêu câu hỏi.

- Ông thánh thì chắc chắn không phải rồi, nhưng có lẽ vì Bác có trí tuệ mẫn tiệp. Nhưng trên hết cả có lẽ vì Bác có khát vọng cháy bỏng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp! Cái tâm quyết định cái học! Các anh có cách lý giải nào khác không? - Ông Tám hỏi mọi người.

Cả Lê Hải và Nghĩa đều gật đầu, tán thưởng. Hai người xin phép ra ngoài hút điếu thuốc. Ông Chính và ông Tám ngồi lại nói chuyện với nhau.

Hết điếu thuốc quay trở vào, Nghĩa là người nói trước:

- Tôi chỉ xin dựa vào lịch sử tìm cách lý giải câu hỏi của anh Chính, có thể nặng về cảm tính. Đời Trần có Diên Hồng chính là nhờ bắt đầu từ chữ tâm! Vua hỏi dân, dân bàn với vua không thể thiếu chữ tâm này. Diên Hồng là dân chủ nảy nở từ chữ tâm! Các anh thử nghĩ lại xem, tôi e rằng ngày nay trong thời bình xây dựng và bảo vệ đất nước chúng ta chưa có đỉnh cao Diên Hồng các anh ạ! Dẫn chứng thứ hai tôi muốn dựa vào tư tưởng của Nguyễn Du trong câu thơ Kinh không chữ mới là chân kinh(*) [(*) Trong bài thơ Đài đá chia kinh.]! Có cách nào diễn đạt lý tưởng rõ hơn thế không? Cách học tập, cách tiếp nhận một đạo lý như thế, tôi không còn lời nào để nói! Phải chăng chúng ta đã đủ trí tuệ, đủ tâm đức học tập chủ nghĩa Mác với chữ tâm như thế? Với trí tuệ như thế? Tuy nhiên tôi thừa nhận đây chưa phải là sự lý giải bằng khoa học.

- Thôi được, chuyện chứng minh khoa học sẽ tính sau. Nhưng anh Nghĩa, cố không nói chay xem nào! - Ông Tám vẫn chưa chịu.

Nghĩa suy nghĩ một lúc, rồi nói tiếp:

- Anh Tám ạ, lẽ ra tôi phải hỏi anh là đã bao nhiêu lần chúng ta phạm sai lầm đốt cháy giai đoạn? Anh nói thật đi! Cứ cho là phạm sai lầm một cách thành tâm đi!

- Anh chàng này quả là ngoan cố có hạng - Ông Tám nhận xét.

- Nghĩa ơi, ngồi đây nói năng như thế thì được, ngoài công khai mà nói thế thì không ổn! - Ông Chính can em mình.

- Anh thấy chưa! Thế mà vẫn cứ nói là cần nhìn thẳng vào sự thật! - Ông Nghĩa chộp ngay suy nghĩ của ông Chính.

- Thôi thôi, không sa đà vào chuyện này nữa, nói tiếp đi anh Nghĩa! - Ông Tám nhắc.

- Các anh ạ, cho đến nay chúng ta chỉ lo kinh tế thị trường hàng ngày hàng giờ đẻ ra chủ nghĩa tư bản, nhưng lại không lo thông tục hoá chủ nghĩa và tha hoá đang hàng ngày hàng giờ đẩy chúng ta xa rời lý tưởng của Mác... Hình như chúng ta đang nhân danh Mác đắp điếm những tha hoá của chúng ta!!!

- Nhận xét này được đấy. Đáng được thưởng! - ông Tám nâng cốc và giục mọi người.

- Các anh ạ, trong cách mạng giành lại đất nước chỗ mạnh nhất của chúng ta là dân tộc và dân chủ. Bây giờ trong xây dựng và bảo vệ đất nước do thông tục hoá như thế và do tha hoá, chỗ yếu nhất của chúng ta lại là vấn đề dân tộc và dân chủ. Chỗ yếu này đang bị khoét sâu các anh ạ. Đây là điều rất đáng chúng ta quan tâm! - Nghĩa kết thúc suy nghĩ của mình.

Ông Tám đắn đo một lúc:

- Nhưng mà anh Nghĩa, hình thái kinh tế xã hội và vấn đề bóc lột giá trị thặng dư lại thuộc về những điểm cốt lõi nhất trong chủ nghĩa Mác về đấu tranh giai cấp đấy.

- Trong hai điểm này Mác vẫn đúng. Và Mác có lẽ mãi mãi đúng chừng nào chủ nghĩa tư bản còn tồn tại, xã hội còn giai cấp các anh ạ. Nhưng Mác thì nêu vấn đề và gợi mở cách nhìn, trong đó có cách nhìn của Mác. Chúng ta lại biến những điều này thành giáo điều, thành chân lý cuối cùng!

- Nghĩa! Hôm nay lửa ghê quá! - Lê Hải bật kêu to lên như thế, mà tay vẫn chạm cốc với Nghĩa, vì thấy chí lý.

- Xin hỏi các anh thế này ạ, ở vào hoàn cảnh cụ thể của nước ta, vào thời điểm hiện tại, nghĩa là khoảng 150 năm sau khi có Tuyên ngôn Cộng Sản, đấu tranh giai cấp như thế nào để xoá bỏ giai cấp? - Nghĩa cảm thấy được cổ vũ. - Làm như chúng ta đã làm trong tiến hành trong cải cách ruộng đất, trong cải tạo xã hội chủ nghĩa, xoá bỏ tư hữu, xoá bỏ sự tồn tại của giai cấp tư sản... Nói chung là xoá bỏ tư bản... Thế là triệt để nhất chứ gì?! Chúng ta đã thử nghiệm tất cả rồi các anh ạ, nhưng rõ ràng là không được. Nói đến thế các anh chịu chưa ạ? - Nghĩa hỏi lại.

- Nghĩa định kết luận là làm hết phép rồi à? - ông Chính vặn em mình.

- Tuỳ các anh! Đấy là chưa kể vấn đề giai cấp ở nước ta sau tám mươi năm nô lệ và trải qua hai cuộc kháng chiến vĩ đại hoàn toàn bị lút đi sau vấn đề dân tộc! Các anh quên mất lịch sử rồi à?

- Anh Nghĩa hung quá, nhưng mà đúng. - Ông Tám chạm cốc tán thưởng.

- Chưa hết đâu các anh ạ, - Nghĩa vẫn sôi nổi - ... Bây giờ chúng ta phải coi mọi thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành, phải khuyến khích thu hút đầu tư nước ngoài. Chúng ta rất mác-xít nên không thừa nhận lao động là hàng hoá, nhưng giờ đây lại đang phải tìm cách xuất khẩu thật nhiều lao động để chống thất nghiệp, chống nghèo đói, có phải thế không ạ?! Không biết bao nhiêu người bây giờ mong được bóc lột vì không có công ăn việc làm. Mỗi năm có hàng triệu người như thế. Chạy được một suất đi lao động nước ngoài là phải tốn phí hàng chục triệu đồng! Nhiều doanh nghiệp nhà nước lương trả cho công nhân và thuế đóng cho ngân sách đều thấp hơn doanh nghiệp tư nhân, thế ở đây có bóc lột thặng dư không ạ? Lại còn được bao cấp thua lỗ nữa! Thế là công bằng dân chủ văn minh? Xin các anh trả lời đi! - Nghĩa dồn một thôi một hồi.

- Anh Tám ạ, cứ xem như anh Nghĩa nói, thì có phải cái đáng lo đáng làm thì chúng ta không lo không làm, còn cái hão huyền lại được đem ra làm khuôn vàng thước ngọc, có phải thế không anh Tám? - Lê Hải hỏi Tám Việt.

Đang mải nghe Nghĩa nói, ông Tám bị bất ngờ, song thấy còn phải suy nghĩ tiếp:

- Cứ từ từ, nghe anh Nghĩa nói hết đã.

- Vâng, tôi xin nói tiếp. Có lẽ phải trở về với cách học của Nguyễn Ái Quốc mới lý giải được những điều này các anh ạ. Mác đã nêu đúng những vấn đề phải nêu. Còn ở thế kỷ 21 này nhìn nhận và giải quyết những vấn đề này như thế nào là công việc của chúng ta chứ không phải của Mác! Trên thế giới ngày nay đang có biết bao nhiêu lý thuyết, bao nhiêu cố gắng đi theo hướng càng tạo ra được cạnh tranh hoàn hảo bao nhiêu, càng bớt được bóc lột bấy nhiêu, cải tiến lại hệ thống thuế và hệ thông phân phối lại để tạo thêm công bằng, hướng nâng cao các phúc lợi xã hội, hướng nâng cao nền giáo dục, nhất là hướng nâng cao tự do dân chủ để phát huy quyền năng của từng con người... Nhưng tất cả đều phải trên nền tảng nâng cao sự giàu có thịnh vượng và thân thiện với môi trường... Có thế nói thiên hạ chịu suy nghĩ lắm các anh ạ, để hướng tới công bằng, để xoá bỏ dần bóc lột, chứ không cột chặt mình vào giáo lý nhưng lại lơi là với lý tưởng như chúng ta đang làm đâu!

- Cách suy nghĩ của Nghĩa có lý đấy. Cũng không còn là những chuyện lý thuyết nữa. Tôi thừa nhận nhiều nước đã đi được những bước dài trên con đường này rồi. - ông Chính bình luận.

- Nhưng xin thưa với các anh, - Nghĩa nói tiếp - Ở nước ta có một sự bóc lột dã man bỉ ổi dứt khoát không thể chấp nhận được.

- Thuộc giai cấp nào vậy? - Ông Chính hỏi.

- Đó là tệ nạn quan liêu tham nhũng. Sự bóc lột này lớn hơn hàng trăm lần, hàng nghìn lần, hàng nhiều nghìn lần so với sự bóc lột mà chúng ta đang hiểu là bóc lột thặng dư giá trị đang tồn tại trong chế độ xã hội nước ta các anh ạ. Xin các anh hãy làm con tính những vụ thất thoát, tham nhũng hàng trăm tỷ đồng, hàng nghìn tỷ đồng, hãy ước lượng những tàn phá nền kinh tế và xã hội phải gánh chịu. Đó là sự bóc lột có thể làm sụp đổ chế độ! Các anh ngày đêm lo đẩy mạnh công cuộc đổi mới sẽ đẻ ra thêm bóc lột giá trị thặng dư, đẻ thêm chủ nghĩa tư bản, nhưng các anh lại không lo đúng mức về sự bóc lột mang tính đối kháng này!

- Anh Nghĩa hôm nay sung quá. Uống ly rượu này giải hoả đi! - Lê Hải lại chủ động chạm cốc với Nghĩa. Mọi người cùng hưởng ứng.

- Theo tôi, các anh đụng vào nhiều vấn đề hay đấy... - ông Tám nói lên suy nghĩ của mình. - ...Đảng ta là đảng cầm quyền, đảng lãnh đạo, mọi việc có lẽ phải bắt đầu từ Đảng. Các anh thử nói thêm về hướng này xem nào... - Dừng lại một lúc, ông Tám nói tiếp: - ...Tôi thấy không ai đụng đến bát đũa nữa, xin mời các anh ra phòng trà, chúng ta tiếp tục câu chuyện ở đó. Tất cả các anh dùng cô-nhắc nhé? Xin cho biết anh nào thích cà-phê, anh nào thích trà!

- Tôi xin uống trà. - Ông Chính trả lời đầu tiên.

- Tôi uống trà.

- Tôi uống trà.

- Thế là tất cả chúng ta dùng cô-nhắc và uống trà, sự nhất trí đầu tiên của tối nay đấy! - Ông Tám đứng dậy mời mọi người sang phòng bên.

Trong phòng uống trà, sau khi mọi người đã có ly cô-nhắc trong tay, Lê Hải tiếp tục câu chuyện:

- Anh Tám ạ, câu chuyện trước sau vẫn là không nên đi tìm chân lý theo kiểu gọt chân cho vừa giày!

- Đúng thế! - Ông Tám dứt khoát - Cái khó là có nhiều người, dù có cương vị hay chức phận cao thấp khác nhau, nhưng hễ đã bám được vào bộ máy công quyền là thường sống theo lề thói ăn bám vào hệ thống quan liêu này, bẩy không ra được! Đây là ung nhọt chết người trong hệ thống chính trị nước ta.

- Ung nhọt hay ung thư hả anh Tám? - Lê Hải hỏi.

- Tôi thừa nhận phải rất cảnh giác! - Ông Tám trả lời.

- Anh Tám ạ, không thể nói Đảng ta không ý thức được mối nguy này, nhưng tại sao biết mà lại không chống được? - Ông Chính hỏi.

- Nhiều anh đã phải nói thẳng, càng chống, tham nhũng càng tăng! Thực hiện Nghị quyết 6B theo kiểu chỉ tắm sơ sơ từ vai! - Lê Hải thêm vào.

- Đúng là ý thức được mà không chống được, hay chống chưa được. - Ông Tám trả lời - Xin nêu lên ví dụ điển hình nhất là thái độ ngoan cố đối với chủ trương xoá bỏ cơ chế chủ quản. Từ đại hội VII(*) [(1) 1991.] đến nay hết nghị quyết này đến nghị quyết khác của Đảng khẳng định phải xoá bỏ cơ chế chủ quản, xoá bỏ bằng hết những bao cấp còn lại. Nhưng trong thực tế là không làm, hoặc không làm được. Viện ra trăm ngàn lý lẽ. Người chủ quản không muốn xoá bỏ chủ quản đã đành, nhưng cả xí nghiệp bị chủ quản cũng không muốn xoá. Người chủ quản, dù là Bộ, là tỉnh, hay là gì gì đi nữa... thì muốn được xí nghiệp nuôi, tệ hơn nữa là coi xí nghiệp là binh chủng riêng của mình. Còn xí nghiệp bị chủ quản thì lại muốn dựa vào người chủ quản để có ô dù, để dễ bề luồn lách.

- Thế mà lúc nãy anh Tám lại hỏi quốc doanh có biết xấu hổ không? - Lê Hải đế lại.

- Quan liêu tham nhũng trong cơ chế bao cấp cho quốc doanh tạo ra mảnh đất nuôi dưỡng cái mà anh Nghĩa gọi là sự bóc lột mang tính đối kháng đấy! - Ông Tám nói tiếp - Có thể nói một trăm phần trăm các vụ tiêu cực và tham nhũng đã thành án đều có bàn tay của cơ chế chủ quản nhúng vào! Có những vụ tham nhũng không xử được vì cơ chế chủ quản có nhiều kẽ hở. Một số nơi trong vài thành phố đất đai còn đắt hơn cả ở Tokyo, New York... Ngoài nguyên nhân đầu cơ ra, cái chính là do tiền tham nhũng và buôn lậu đổ vào!.. Các anh thử tưởng tượng xem như thế này công nghiệp hoá, hiện đại hoá sẽ tốn kém biết chừng nào!

- Nhưng người ta nói xoá chủ quản khó lắm, nhất là chưa có cách nào bảo đảm thực hiện được quyền sở hữu của nhà nước đối với các doanh nghiệp nhà nước. Có phải thế không anh Tám. - Ông Chính hỏi.

- Đúng là thế. - Ông Tám trả lời - Có ai bảo là dễ đâu, nhưng cái khó nhất là cái lợi ích không muốn xoá! Trong cuộc đấu tranh này tôi thừa nhận là sự cám dỗ của quyền lực và của đồng tiền có nhiều trợ thủ lợi hại lắm. Đó là sự thấp kém về tài và đức, là sự thiếu hụt tri thức, là sự tha hoá về phẩm chất cách mạng trong thời bình, là sự dao động do mất phương hướng trong thế giới đương đại... Tôi nghĩ danh sách này còn dài nữa các anh ạ...

- Đó cũng là điều trăn trở không chỉ riêng của anh Tám. - Lê Hải đồng tình.

- Song có một trợ thủ hai mặt tôi không thể bỏ qua các anh ạ - Ông Tám nói tiếp - đó là thái độ một mặt thì tự ti trước những thách thức mà đất nước phải đối đầu, mặt khác lại kiêu ngạo tự cho mình độc quyền chân lý, đứng trên lẽ phải về mọi phương diện. Loại cán bộ như vậy không hiếm, có đúng như vậy không các anh?

- Thật không ngờ anh Tám cũng bị dày vò nhiều thế. - Nghĩa kêu lên.

- Điều các anh làm tôi lo nghĩ nhất hôm nay là câu hỏi: Vào giai đoạn phát triển hiện tại của đất nước, Đảng ta lựa chọn cái gì? Hỏi như thế cũng có nghĩa bây giờ Đảng ta ra sao, Đảng ta như thế nào? Câu hỏi này hệ trọng lắm. - Ông Tám đã cầm ly rượu trong tay mà chưa thể uống. - Ông nhìn vào mắt Chính, Nghĩa, rồi tiếp - Chú Học của hai anh tuy là người sống xa đất nước, nhưng chỗ này tôi thấy ổng có lý, Đảng không vững mạnh tay chèo, con thuyền dân tộc sẽ rơi vào thảm hoạ. Tấm gương sự kiện Thiên An Môn còn đó. Tôi coi sự kiện Thái Bình là tiếng còi báo động, nguyên nhân của sự việc chủ yếu là do sự sa đoạ của đảng bộ và chính quyền địa phương.

- Nhưng cứ vin vào giữ vững ổn định để không làm gì, để bảo thủ thì có được không anh Tám? - Lê Hải phản ứng lại.

- Phân tích riêng hiện tượng đục nước béo cò trong sự kiện Thái Bình, cò nội, cò ngoại, các loại cò.., tôi càng tin rằng ổn định và phát triển mới là lối thoát, là tương lai. Về điểm này Đảng ta đúng.

Ông Tám dừng lại nhấp giọng một chút rồi tiếp rượu cho mọi người, và tiếp:

- Tôi rất tán thành một nhận xét quan trọng của anh Nghĩa và muốn nói lại cho rõ thế này: Trong mỗi giai đoạn cách mạng, tất cả những cuộc điều chỉnh chiến lược thành công lớn của Đảng ta từ ngày thành lập cho đến ngày nay đều chung một nội dung là phát huy tốt hơn nữa ngọn cờ dân tộc và dân chủ cho phù hợp với đòi hỏi của từng giai đoạn cách mạng. Các anh có chịu như vậy không?

Câu hỏi khiến mọi người cân nhắc thận trọng. Cuối cùng đều đồng tình với ông Tám.

Ông Tám nói tiếp:

- Thế nhé, điều bất biến này hệ trọng lắm các anh à! Nhưng anh Nghĩa đã nói A mà chưa nói B. Theo tôi phải bổ sung thế này: Cuộc điều chỉnh nào cũng phải trả giá, nhiều khi rất đau đớn! Những ai đã từng hoạt động địch hậu như anh Lê Hải và tôi có lẽ đều dễ cảm nhận điều này từ trong da thịt mình, xương tuỷ mình. Có phải vậy không anh Lê Hải? Theo tôi, Bác Hồ là người phải trả giá đầu tiên và sớm nhất các anh ạ! Các anh còn nhớ Bác đã phải trả giá như thế nào khi phát hiện ra những đặc điểm cách mạng dân tộc và dân chủ ở phương Đông chứ(*)? [(*) Tìm xem những quan điểm của Nguyễn Ái Quốc thời kỳ 1924... về cách mạng ở phương Đông (Hồ Chí Minh toàn tập).]

<< Tập III: Chương 18 | Chương 20 >>

Dành cho quảng cáo