Tại học viện công nghiệp

Mở đâu Lời của người con trai Lời nói đầu Tại học viện công nghiệp Làm quen với Stalin Một lần nữa về Ukraina Ukraina-Moskva Năm 1941 khó khăn Bước ngoặt Stalingrad Trước trận đánh ở Kurk và khởi đầu trận đánh Những suy nghĩ sau chiến tranh Những suy nghĩ sau chiến tranh ( 2) Những năm đầu tiên sau chiến tranh Lại về Moskva Xung những người nổi tiếng Suy nghĩ của tôi về Stalin Một lần nữa nói về Beria Cái chết của Stalin Từ Đại hội 19 đến Đại hội 20 ĐCSLX Sau Đại hội 20 ĐCSLX Về Albani Mao Trạch Đông Quan hệ với Trung Quốc sau chiến thắng Xây dựng nhiều hơn và tốt hơn! Quốc phòng Liên Xô sau chiến tranh vệ quốc Quân sự, khoa học và thiết bị quốc phòng Những vấn đề quân sự và hoà bình Những vấn đề quân sự và hoà bình 2

Nguyện vọng được học tại Học viện công nghiệp của tôi gặp phải sự chống đối. Trước đó Kaganovich đã chuyển về Moskva, làm việc ở BCHTƯ, người ta cử Kosior thế vào chỗ đó. Ở Kiev người ta cho rằng tôi là người thân cận với Kaganovich (điều này trên thực tế cũng đúng) và tôi cũng sẽ đi, vì lẽ tôi không muốn làm việc với Kosior và ủng hộ ông ta. Không phải như vậy. Tôi biết Kosior không nhiều, nhưng tôi kính trọng ông. Kosior là người tương đối nhũn nhặn, dễ chịu và hiểu biết. Tôi dám nói rằng trong quan hệ với mọi người, ông vượt trên Kaganovich, nhưng là một nhà tổ chức, tất nhiên, thua Kaganovich. Kaganovich, một người hoạt động hơn, trung thực hơn: thực chất là một con người mạnh mẽ. Thậm chí ông có thể bẻ gẫy cành cây khô, nhưng khi giải quyết công việc BCHTƯ đưa ra, ông là một người kiên quyết hơn Kosior.
Tôi cho rằng mình nên về Kharkov và giải thích với Kosior. Tôi nói với ông ta:
- Tôi đã 35 tuổi. Tôi muốn học. Hãy hiểu tôi. Tôi đề nghị BCHTƯ (ĐCS Ukraina) hiểu và ủng hộ tôi và đề nghị BCHTƯ giới thiệu tôi vào Học viện công nghiệp. Tôi muốn trở thành nhà luyện kim.
Kosior cũng nghĩ vậy và chấp thuận. Khi nêu vấn đề để tôi đi, Demchenko rất buồn và cố khuyên nhủ tôi ở lại, mặc dù ông cũng đồng ý rằng tôi muốn học. Lúc ấy tôi đã cảm thấy quan hệ chân thực của mọi người đối với mình.
Khi tôi đặt vấn đề xin đi học và đề nghị cho tôi đi, thì việc giải quyết không phải ngay lập tức được chấp nhận. Sau cuộc họp, một số đồng chí tìm đến tôi, nói:
- Quả thật anh muốn học, hay là anh muốn bỏ Demchenko ra đi? Anh hãy nói thẳng cho chúng tôi!
Họ đã nói ám chỉ rằng họ ủng hộ tôi, nếu tôi không bỏ Demchenko ra đi, và chồng chất những quan hệ xấu. Tôi trả lời:
- Không, tôi đề nghị hiểu đúng hộ tôi. Tôi và Demchenko có những quan hệ tốt nhất. Với một người như Demchenko, tôi sẵn sàng làm việc tiếp, nhưng tôi muốn học.
- Này, đấy là chuyện khác, chúng tôi sẽ ủng hộ anh.
Và tại cuộc họp sau, họ ra quyết định.
Tôi về Moskva. Ở đó cũng gặp khó khăn, vì rằng tôi không đủ thâm niên quản lý kinh tế. Tại Học viện công nghiệp đồng chí đã nói tôi sẽ không thích hợp với trường, và họ giới thiệu tôi đi học khoá Mác-Lenin thuộc BCHTƯ Đảng. “Còn ở đây, họ nói - học đường này dựng ra để dành cho những người quản lý, giám đốc”. Tôi lại làm phiền Lazari Moiseevich Kaganovich (ông là bí thư BCHTƯ) và đề nghị BCHTƯ ủng hộ tôi. Tôi đạt được nguyện vọng: được Kaganovich ủng hộ, và như thế tôi trở thành học viên Học viện công nghiệp.
Hồi đó, tôi dọn đến ký túc xá ở phố Pakrovk. Kaganovich cũng ở làm việc. Tôi cũng không biết văn phòng của ông nằm ở đó. Bấy giờ, đó là ký túc xá tốt: hành lang rộng, phòng riêng. Ngắn gọn, điều kiện lý tưởng. Học đường Học viện công nghiệp nằm ở phố Novo-Bauman, cũng không xa. Tôi không đi tàu điện, mà đi bộ qua Zemlanoi val đâm thẳng qua một cái ngõ, hình như ở đó có toà nhà của những người bolsevich lão thành, sau đó rẽ xuống trái ra phố Novo-Bauman. Đi bộ như thế chừng vài phút: cuộc đi dạo nhỏ hàng ngày như vậy đấy.
Tôi bắt đầu học. Tại học viện, học viên từ các đảng khác nhau, trình độ cũng khác nhau. Nhiều người mới học xong trường làng và chỉ biết 4 phép tính, trong khi số khác có trình độ trung học. Còn tôi, đã học xong khoa công tác: cái đó cũng được coi là mức. Nhóm chúng tôi tập hợp những người khá khoẻ mạnh. Nhưng nhóm chúng tôi còn một, hai đồng chí kém về toán, và họ kéo nhóm tôi lùi lại. Chúng tôi là người lớn, kiên trì, vì thế không phải giáo viên thúc chúng tôi học, mà tự từng người cần giáo viên dạy họ. Nhưng cần có thời gian. Người ta không gọi học viên lên bảng mà chính học viên tìm tới giáo viên, làm khổ giáo viên, vì rằng anh ta không hiểu những công thức toán nào đấy. Chúng tôi họp lại và tức giận vì lẽ họ phải dựa vào chúng tôi và đây mới là giai đoạn đầu.
Đấy là năm 1929. Nhưng khi tôi theo học tại học viện vào mùa thu năm 1930 cũng gặp phải những hiện tượng như thế. Có rất nhiều người theo học ở đó, đặc biệt là những người muốn học cái gì đấy, nhưng trong điều kiện chính trị phức tạp buộc họ phải ngừng hoạt động về Đảng, về chuyên môn. Thế là họ cũng bỏ bê học hành. Học viện công nghiệp trở thành đúng nghĩa là tổ ấm cho những người như thế có thể ẩn náu, vì lẽ học bổng cao, nhà ăn rẻ và ký túc xá tốt: mỗi người một buồng, còn một số ông chủ danh tiếng có khả năng nhận hai buồng và sống cả gia đình ở đó.
Thời đó lãnh đạo Học viện công nghiệp Kuibysev là Chủ tịch Uỷ ban kế hoạch. Chà, còn cái gì hơn được chứ? Một người đáng kính và thế lực quả thật giúp Học viện công nghiệp. Vừa đúng thời kỳ đấu tranh gay gắt với “phái hữu”. “Phái hữu” phân bổ hoạt động của mình: Rykov, Bukharin, Uglanov. Họ tiến hành đấu tranh cũng rất mạnh. Lãnh đạo chi bộ Đảng Học viện ở trong tay “phái hữu”. Bí thư chi bộ là Khakharev, một người tương đối có uy tín, có thâm niên trước cách mạng, hình như, từ năm 1906 hoặc 1907. Ông vốn là người vùng Nize Novgorod, một người nổi tiếng, hoạt động bí mật. Quanh ông ta là một nhóm người có thể gọi là những cận vệ lão thành. Nhưng nhóm này bị tổn thương: bản thân nhóm này xuất kích chống đường lối chung của đảng. Họ tập hợp quanh Bukharin, và ủng hộ ông ta, giúp ủng hộ Uglanov, ủng hộ Rykov chống Stalin và BCHTƯ Đảng.
Chúng tôi từ miền Nam tới. Chúng tôi có đồng hương tương đối lớn (người vùng Donbass, người vùng Dniev, người vùng Luganka, vùng Artemov, người Kharkov). Cuộc đấu tranh nổ ra, tôi cũng khá tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh này. Chủ yếu, lúc đó tôi ủng hộ Tabakov. Sau này, ông cũng chết một cách oan ức, bị xử bắn. Tabakov là người Do Thái, một người cộng sản rất tốt. Tôi biết ông, khi ông là giám đốc một cung đường, còn sau đó - là giám đốc Liên hiệp sản xuất sứ cho luyện kim. Tại Donbass có nhà máy chế tạo gạch ốp chịu lửa dùng cho công nghiệp và dân dụng, chính Tabakov đảm nhận việc này. Tôi có quan hệ tốt với ông, ông dựa vào tổ chức vùng Yuzov, và chúng tôi cùng ông theo học tại Học viện. Chúng tôi một lòng theo Đảng, có những đồng chí khác ủng hộ chúng tôi, chẳng hạn Alliluev từ Viễn đông. Alliluev hình như bây giờ còn sống, nhưng hưu rồi. (Ông Alliluev này chẳng có mối quan hệ nào với ông Alliluev, bố vợ Stalin, đơn giản vì cùng họ). Chúng tôi còn có những đồng chí khác, cả một nhóm khá lớn, nhưng tất cả chúng tôi vẫn là thiểu số. Có thể tôi bị nhầm. Hình như, có một điều gì đó có liên quan đến chủ đề này? Chính tôi muốn nói về Stalin, về vai trò của ông. Nhưng điều này vừa hay lại có quan hệ trực tiếp với chủ đề trên.
Tại Học viện công nghiệp xảy ra cuộc đấu tranh bảo vệ đường lối chung của BCHTƯ chống “phái hữu” và phái của Zinovev, còn sau đó là khối tả-levak của Syrsov - Lominadze. Trong cuộc đấu tranh này vai trò của tôi ít khi tách rời trong tập thể, và BCHTƯ nhìn điều này. Vì thế tên tôi nổi bật là một đảng viên tích cực của Đảng, lãnh đạo nhóm những người cộng sản và tiến hành đấu tranh chống nhóm Uglanov, Rykov, Zinovev và Troskit tại Học viện công nghiệp. Cuộc đấu tranh chính trị xảy ra rất mạnh. Chính ở đó phần đông tập hợp những đảng viên có thâm niên cách mạng, và cần nói rằng nhóm này rất đoàn kết: trong đó có cả những người có thế lực. Chẳng hạn, tôi nhớ đồng chí Makarov - vùng Donbass. Ông là giám đốc nhà máy Youzov (vùng Youzov), chính ông cũng là người vùng Nizegorod, một đảng viên từ 1905, một người rất thông minh và đáng kính. Chính thức thì Makarov không nói đồng lòng với “phái hữu”, nhưng ủng hộ hay chống “phái hữu” không bao giờ ông hé răng nửa lời. Hình như ông thoả thuận với “phái hữu” giữ một số bí mật để không bị những kẻ đối địch lôi ra. Có thể coi ông dường như đứng ở phía đường lối chung của đảng, thực ra bằng hoạt động của mình ông có khả năng củng cố sức mạnh nhóm Uglanov, Bukharin, Rykov.
Có thể nêu ra một chuyện đùa ở thí dụ như thế này. Việc bầu Đoàn chủ tịch hội nghị toàn thể Đảng bộ có lần mất cả buổi và phải để sang ngày sau. Tôi nhớ, mọi người đề cử tôi vào Đoàn chủ tịch, nhưng tôi biết hai ba lần tôi bị trượt và không được bầu. Khi tham gia bầu cử, tất cả những người ứng cử Đoàn chủ tịch phải lên diễn đàn nói tiểu sử của mình. Các ứng cử viên có ít thâm niên đảng cũng phải làm thế. Cuộc đấu tranh xảy ra như thế này. Quả thật người ta chọn vào ban lãnh đạo đảng bộ nói chung là đặc biệt. Đôi lần người ta đưa tôi ra, dù xuất ứng cử viên của tôi chẳng thể nào qua được. Nói chung phải bầu đi bầu lại Đảng bộ, vì rằng đấu đá dữ dội quá đến nỗi bị thay đổi nhiều.
Báo Sự Thật thường tiến hành chống “phái hữu”, và như thường lệ sau mỗi bài của báo thì hội nghị toàn thể của Đảng được triệu tập, rồi lại bầu lại Đảng uỷ. Nhưng “phái hữu” chưng hửng đến nỗi khi Khakharev không thể còn là bí thư đảng bộ Học viện công nghiệp, buộc họ đưa ra Levochkin. Levochkin, người vùng Briansk, lại là một nhân vật mờ nhạt, thực chất, cũng “phái hữu”. Vì thế cánh Đảng uỷ vẫn ủng hộ “phái hữu” tiếp tục cả sau khi bầu lại. Lại thêm một bài của “Sự Thật”. Lại thêm một hội nghị sóng gió, mất nhiều thời gian bầu Đoàn chủ tịch, cuối cùng họ chọn tôi vào và tôi trúng. Đoàn chủ tịch hội nghị đảng bộ Học viện công nghiệp, thực tế cũng là hội nghị toàn thể Học viện công nghiệp, vì ở đây tất cả đều là các đảng viên VĐCS(b) . Phiên họp rất sóng gió. Việc ầm ỹ đã trở thành sự kiện, tôi sẽ kể bối cảnh diễn ra phức tạp trong thời gian ấy.
Đó là năm 1930. Đảng chuẩn bị Đại hội 16. Tại đó có hội nghị trù bị. Lại có những cuộc thảo luận rộng và sâu. Lúc đó “phái hữu” muốn loại gạt bỏ tôi khỏi cuộc thảo luận nên trước khi bầu đại biểu dự hội nghị đảng bộ khu vực, người ta nghĩ ra một cách. Chúng tôi, khi lãnh đạo nông trang mang tên Stalin vùng Samara, trích quỹ để mua nông cụ cho nông trang này. Thế là Đảng uỷ quyết định cử đại biểu trao công cụ cho nông trang viên. Tất nhiên “việc trao nông cụ” chỉ là ước lệ, vì chúng tôi không chở máy theo đơn giản là chúng tôi biết giá máy, thay vì mua máy nông cụ (máy gieo hạt, gặt đập liên hợp...) thì chúng tôi đưa một khoản tiền và trao cho đảng bộ nông trang mang tên Stalin. Lập ra đoàn đại biểu Đoàn đại biểu, gồm 2 người: tôi và Xasa Zdobnov. Zdobnov cũng học viên Học viện công nghiệp, người vùng Ural, một đồng chí tốt. Ông hình như về sau cũng chết trong “cối xay thịt” năm 1937.
Trên đường, tôi đọc cuốn sách mỏng viết về chiếc máy gặt đập liên hợp như thế. Chúng tôi đến nơi, tiến hành hội nghị và sống ở đó vài ngày. Thế rồi tôi cũng biết tình hình thật ở làng. Trước đó bản thân tôi không biết ngôi làng này, vì chúng tôi sống tại Học viện công nghiệp bị cách biệt với không khí thôn quê. Tới đó, chúng tôi gặp một trận đói thực sự. Những con người đói khát lê bước, như những con ruồi. Tôi nhớ lại cuộc họp toàn thể nông trang viên, chúng tôi phát biểu suốt cuộc họp có phiên dịch, vì rằng nông trang gồm toàn người Chuvát, họ chỉ một lời đề nghị chúng tôi cho họ bánh mỳ, còn máy móc chở cho họ thì chẳng gây ấn tượng: Những người này đói thật rồi, còn tôi lần đầu tiên thấy cảnh tượng ấy. Họ đưa tôi vào nhà một quả phụ. Nhà nghèo đến nỗi không có một mẩu bánh mỳ. Chúng tôi chia sẻ những gì mang theo trên đường đi với người goá phụ này.
Chúng tôi kết thúc công việc của mình, quay về Moskva, còn trong thời gian này vẫn họp hội nghị đảng bộ địa phương tại thủ đô. Đảng bộ chúng tôi cũng chọn ra 10 người hoặc hơn, tôi không nhớ bao nhiêu nữa. Đội học viên Học viện công nghiệp đông, tiêu chuẩn người đại diện không lớn, vì Đảng bộ Moskva so với các đoàn khác cũng không phải lớn lắm. Từ Học viện công nghiệp đến hội nghị khu vực đã bầu Stalin, Rykov và Bukharin. Tôi không nhớ Uglanov có được bầu hay không. Hình như, không phải, vì rằng danh sách ứng cử của ông ta quá bẩn thỉu. Bukharin Rykov đã được bầu làm uỷ viên Bộ chính trị. Chúng tôi cho rằng “phái hữu” đã gian lận trong cuộc vận động hành lang để đưa Rykov và Bukharin đến hội nghị thay mặt đảng bộ chúng tôi: họ bước ra với bản dự thảo, không hề tuyên bố gì, tất nhiên, nói rằng họ rút khỏi “phái hữu”, chọn từ đảng bộ chúng tôi đi dự hội nghị khu vực những lãnh tụ của đảng và nêu tên những ứng cử viên: Stalin, Rykov, Bukharin. Trong thời gian ấy, Bukharin và Rykov còn nằm ở mức, mà người ta không đưa ra danh sách ứng cử viên chính có lẽ họ là các uỷ viên Bộ chính trị. Vì thế khi phát biểu, bằng cách ủng hộ Stalin và đưa Rykov Bukharin, hình như không thấy sự ủng hộ trong Bộ chính trị. Người ta cũng bầu một số học viên Học viện từng ủng hộ “phái hữu”.
Khi Tabakov kể tôi nghe chuyện này, chúng tôi thẳng thắn trao đổi quan điểm về tất cả các vấn đề chính trị. Nói chung Tabakov là người đi trước và được chuẩn bị theo nghiệp chính trị. Một tiếng chuông cắt ngang. Người ta gọi tôi đi nghe điện thoại. Điều này khá lạ, vì rằng ở Moskva tôi không quen ai cả. Tôi đi tới điện thoại:
- Mekhlic, chủ bút “Sự Thật” đây. Anh có thể đến chỗ toà soạn tôi không?
Tôi nói có thể.
- Chuẩn bị ngay đi, tôi đến chỗ anh bằng xe riêng. Đến tôi ngay, tôi có việc với anh đấy.
Tôi trả lời:
- Được.
Vài phút sau, xe đỗ ở trước cửa ký túc xá Học viện công nghiệp. Tôi ngồi vào xe và đi đến “Sự thật”.
Đây là cuộc làm quen đầu tiên của tôi với Mekhlic. Ông đọc cho tôi nghe bức thư gửi từ Học viện công nghiệp kể lại thủ đoạn chính trị đưa ra để bầu Đoàn đại biểu “phái hữu” nhân danh đảng bộ Học viện. Ai cũng biết rằng phần đông những theo học Học viện công nghiệp Moskva là các bolsevich lão thành, giám đốc các nhà máy, xí nghiệp, liên hiệp. Họ được bồi dưỡng và chuẩn bị trước nhằm nâng cao kiến thức kỹ thuật. Mekhlix đọc xong thư và hỏi:
- Ông có đồng ý với nội dung thư này không?
Tôi nói:
- Lúc đó tôi vắng mặt!
- Tôi biết rằng anh vắng mặt, nhưng nhận xét có đúng không?
- Hoàn toàn đồng ý, nó phản ánh thực tế.
- Ông có thể ký chứ?
- Ký là thế nào? Tôi không viết và cũng không biết ai là tác giả.
- Không, không, tên anh sẽ không có và thậm chí tên tác giả cũng không. Tôi tin anh, tôi đã nghe về anh và vị thế của anh. Nếu anh ký, thì có nghĩa là, bài này phản anh đúng bối cảnh phức tạp tại đảng bộ Học viện công nghiệp.
Tôi nói:
- Được, - và ký.
Mechlix dùng xe của mình chở tôi về ký túc xá Học viện công nghiệp.
Hôm sau báo Sự Thật đăng bức thư này. Đó là sét nổ giữa ban ngày. Học viện công nghiệp thức giấc, lớp được triệu tập, tất cả các nhóm đảng viên đòi họp. Bí thư đảng bộ Levochkin buộc phải nó. Tất cả các ông chủ ở học viện là những người vô chính trị, nhưng số khác - có vẻ mặt đáng nghi. Tôi biết một người trong số những người đến từ vùng Donesk. Họ đến gặp tôi và nói:
- Anh lại gây hiềm khích phải không? Anh muốn gì vậy?
Tôi trả lời:
- Hãy nghe đây, anh chẳng hiểu cái gì hết, đây là “phái hữu”, họ kéo anh đi đâu?
Nhưng họ cũng chẳng hiểu đầu cua tai nheo ra sao, ai là “hữu” ai là “tả”.
Cuộc họp này là bão táp nhất. Ở phiên trước đó họ bầu tôi vào Đoàn chủ tịch, và tôi trở thành Chủ tịch cuộc họp. Có một nhóm ủng hộ BCHTƯ rất tích cực đã đấu tranh với “phái hữu”, thao túng đảng bộ, bởi những người lãnh đạo chủ yếu là “phái hữu”. Tôi không nhớ phiên họp kéo dài bao lâu. Nó kết thúc bằng cách bãi miễn tất cả các đại biểu, trừ Stalin, Rykov, Bukharin, và bầu đoàn đại biểu mới, trong số này có tôi, đi dự Hội nghị đảng khu vực. Như thế, mưu đồ của “phái hữu” cử tôi làm đại diện đảng bộ Học viện đi về nông trang, để gạt bỏ khả năng tôi được bầu đi dự hội nghị đảng khu vực và loại trừ khả năng tôi xuất hiện ở hội nghị đã bị thất bại. Ngược lại, nhóm này rơi vào thảm hoạ, tất cả những đại diện của họ bị triệu hồi, đi dự hội nghị khu vực Bauman đã bầu ra những người ủng hộ đường lối chung BCHTƯ VĐCS(b). Điều này xảy ra vội vàng đến mức thư uỷ nhiệm gửi hội nghị khu vực mà chúng tôi nhận được và phân phối cho các đại biểu mới được bầu lại mang tên những đại biểu cũ. Tôi đi dự hội nghị với thư uỷ nhiệm, thuộc về một người khác. Người ta đã rà soát tài liệu nói rằng chính thư uỷ nhiệm này cũng cho gửi cho người khác. Tôi trả lời:
- Đúng vậy, ghi tên anh ta, còn tôi chính là anh ta đấy.
Rồi cũng qua, vì Đảng bộ khu vực Bauman đã biết tất cả.
Đảng bộ Bauma cũng không phải tất cả đều có thái độ tương đối rõ ràng. Bí thư đảng bộ là Sirin. Tôi khó nói rằng ông có phải “phái hữu” hoặc đơn giản là người bị động, không đủ tầm nhìn chính trị và thiưếu năng lực. Tóm lại, đảng bộ Bauman không còn sức chiến đấu nhưng không được coi là đối địch, ủng hộ “phái hữu”. Còn một trục trặc với thư uỷ nhiệm với thư uỷ nhiệm tôi đến hội nghị, đã kết thúc chuyện như đùa. Chúng tôi thoả thuận với đại biểu đi dự là tôi sẽ phải phát biểu và trình bày thái độ của mình để không ai cho rằng chúng tôi bầu “phái hữu”. Khi tôi phát biểu, hội nghị nhìn tôi tương đối lạnh lùng. Khi ấy, tôi đã được bầu là bí thư đảng bộ Học viện. Vì thế chính tôi phát biểu để đảng bộ khu vực biết rằng đảng bộ Học viện công nghiệp có quan điểm theo đường lối chung của đảng và việc bầu “phái hữu” - mánh khoé, thủ đoạn của ban lãnh đạo cũ, thân “phái hữu”, còn bây giờ đã bị phế bỏ và được bầu lại.
Trong khi tôi phát biểu, vang lên một giọng không êm tai, chúng tôi biết, dường như nói về Học viện công nghiệp. Tai tiếng của Học viện gây tiếng xấu trong ý nghĩ đường lối của Đảng. Vì thế tôi chứng minh rằng những đại biểu lên tiếng tất nhiên là có cơ sở để không tin, nhưng việc Đoàn đại biểu giờ đây có mặt ở hội nghị đã phản ánh quan điểm khác, hơn là những đại biểu đã bầu trước đây, và chúng tôi tin tưởng vững chắc vào đường lối của đảng (ủng hộ đường lối chung của đảng, thường phát biểu). hội nghị tin chúng tôi.
 Sau vụ này, tôi nổi tiếng đảng bộ Moskva và trong BCHTƯ. Điều đó, nói riêng, cũng định đoạt trước số phận sau này của tôi như một cán bộ đảng. Sau này tôi mới biết, số phận tôi được định đoạt vì tại Học viện công nghiệp, cùng học với tôi Nadia Allilueva, vợ Stalin. Tôi không hề biết việc này. Trước khi được bầu làm bí thư, thì Nadia Allilueva đã học cùng với chúng tôi. Nhưng Nadia Allilueva tận mắt thấy tất cả cuộc đấu tranh này, có lẽ, khi về nhà kể cho Stalin. Khi kể lại, tất nhiên, cả những người khác. Barobev, một thanh niên can đảm, đến mức anh ta gọi Stalin là “Nikolai Pankin”, nói chung là chửi rủa mọi điều. Vào thời ấy, theo tôi hiểu, là phạm tội. Chúng tôi cho rằng đó là ám hại Đảng. Và chỉ sau đó 10 năm, người ta hiểu rằng tính chất như thế chính là biệt danh rất đúng cho Stalin.
Hội nghị Bauman rất sóng gió. Những phiên họp đầu tiên tôi không có mặt vì khi đó tôi vẫn chưa có thư uỷ nhiệm, nhưng sau đó người ta đã kể lại cho tôi. Nadezda Konstantinova Krupskaiaphát biểu, còn hội nghị thì khó chấp nhận bài phát biểu đó. Lời của Nadezda Konstantinova Krupskaia lúc đó không theo nhịp đường lối chung của đảng, và người ta đã nói riêng ở hành lang rằng sẽ phân tích lời phát biểu của bà. Lúc đó, tất nhiên, cả tôi cũng có thái độ như thế. Cả tôi và cả những người khác cũng có cảm giác nước đôi: một mặt, kính trọng Nadezda Konstantinova Krupskaia như người cùng chiến hào và thân cận với Lenin; mặt khác, bà phát biểu, không ủng hộ Stalin. Sau đó tôi cũng theo cách khác đánh giá điều này, chủ yếu sau khi Stalin chết, khi tôi xem xét cả những hoạt động của Stalin, đánh giá ông như lãnh tụ và như một cá nhân. Hình như trong thời gian đó là đúng. Nhưng hội nghị không hiểu bà, không chấp nhận và phân tích lời phát biểu của bà.
Тhế là tôi bắt đầu hoạt động của một cán bộ đảng. Chẳng bao lâu tôi được bầu vào BCH đảng bộ vùng Bauma. Điều này xảy ra vào tháng giêng 1931, còn hội nghị họp, theo tôi, tháng bẩy 1930. Trong thời gian ấy tôi làm quen với Bulganin. Ông là giám đốc Nhà máy sản xuất đồ điện Bauman. Ở Moskva tiến hành hội nghị, tôi cũng tham gia vào Uỷ ban kiểm tra Đảng của Nhà máy sản xuất đồ điện. Lúc đó những người đi tiến hành kiểm tra phải có thâm niên đảng lớn, vì thế cả Moskva không đủ những người như thế. Chúng tôi miễn cưỡng phải làm việc này, họ dứt chúng tôi khỏi các buổi học. Bản thân Bulganin không đi kiểm tra, ông ở ngoài cuộc, và chỉ khi xong việc ông đến, chúng tôi và ông nói chuyện. Ông đem lại cho tôi nhiều ấn tượng tốt, sau đó vì công lao đã nhận phần thưởng cao quý - Huân chương Lenin.
Khi Sirin, bí thư đảng khu vực đến Học viện, thì không được kính trọng, thậm chí không cho ông phát biểu nữa. Tsikhon đến, một người uy tín, Dân uỷ viên, nhưng trước đó từng là bí thư đảng vùng Bauman (sau này ông cũng chết, người ta bắn ông), người ta cũng không cho ông phát biểu. Ông nói:
- Hãy nghe, tôi đã có việc với những người xây dựng, và thậm chí ở đó nề nếp cũng được giữ chặt hơn ở chỗ các đồng chí, vì chính các đồng chí là học viên Học viện.
Tôi quay về Alliluev, bà cũng là cơ sở đảng của nhóm Học viện. Có lần bà đến chỗ tôi nói:
- Tôi muốn cùng với ông thống nhất ý kiến đường lối của chúng ta, bây giờ nhóm đảng viên phán xét vấn đề gì đấy, như đã viết đúng đặc điểm chính trị hiện tại?
Sự thảo luận liên quan tới cuộc đấu tranh với “phái hữu”. Tôi trả lời bà ấy, nhưng ngay khi bà ấy đi khỏi, tôi nghĩ “Bà ấy về nhà kể hết cho Stalin, và ông ta sẽ nói gì?”. Hôm sau bà ta không nói gì cả, còn tôi cũng không hỏi bà. Hình như đánh giá của tôi là đúng. Khi tôi gặp Stalin, ban đầu tôi không hiểu tại sao ông nhắc đến sự kiện gì đó trong những hoạt động của tôi tại Học viện công nghiệp. Tôi im lặng và không trả lời: không biết vui hay lo vì điều này. Nhưng tôi tự nghĩ: “Tại sao ông ấy biết?”.
Sau đó, tôi nhìn, hình như ông mỉm cười. Lúc đó tôi nhanh trí: có lẽ Nadezda Sergeyeva kể chi tiết cho ông ta về sinh hoạt đảng bộ và vai trò của tôi là bí thư, đưa tôi vào vị thế tốt đẹp.
Có thể, Stalin sau đó cũng nói điều này cho Kaganovich:
- Đưa Khrusev về làm việc ở đảng bộ Moskva!
Tương lai được về làm việc với Kaganovich làm tôi hài lòng, vì tôi tin và kính phục Kaganovich. Chỉ sau này khi biết thái độ thô lỗ của ông khiến tôi không thiện cảm.
Thế là tôi được kéo về Đảng bộ Moskva, đây là một vinh dự lớn. Đảng bộ Moskva - thủ đô. Nhưng không bao giờ tôi quên, công việc ở đây không mấy dễ chịu. Có lần Kaganovich hỏi tôi:
- Anh cảm thấy thế nào?
Tôi nói:
- Rất chán!
 - Vì sao? - ông ngạc nhiên.
- Tôi không biết kinh tế thành phố, tất cả những vấn đề phải được giải quyểt ở đây.
- Anh với Bulganin có mối quan hệ nào chứ?
- Về hình thức những quan hệ thậm chí rất tốt, nhưng tôi nghĩ, ông ta không thừa nhận tôi là người lãnh đạo kinh tế thành phố, còn đối với thành phố đây là.
- Ông đề cao ông ấy và tự hạ thấp mình đấy. Nhưng ông ấy vẫn đến thăm anh chứ?
- Thỉnh thoảng có đến, thống nhất ý kiến. Nhưng tôi cảm thấy ông ấy hiểu rõ công việc nếu có đến chỗ tôi, thì đơn giản là đến Bí thư đảng bộ Moskva. Còn nói chung chúng tôi có những quan hệ rất tốt, còn tôi kính trọng ông ta.
Sau này, khi chúng tôi làm việc cùng với nhau, tôi thấy Bulganin là người chỉ vẻ bề ngoài, hời hợt. Ông không đi sâu vào kinh tế, còn trong vấn đề chính trị thì có thể thậm chí coi là vô chính trị, không bao giờ ông sống trong bão táp chính trị. Tôi không biết tiểu sử ông ta, mặc dù tôi biết rằng ông làm trong Cheka đường sắt chống bọn trộm cắp, lừa đảo, rồi sau đó người ta điều ông về giám đốc nhà máy. Ông là một giám đốc hình như không tồi. Ông chỉ mới học hết trung học, lúc đó là một hiện tượng hiếm có. Thông thường người ta đề bạt giám đốc từ công nhân. Kaganovich gọi Bulganin là kế toán viên. Đúng thế, nhìn phong cách ông là viên kế toán viên.
Trong thời gian này tôi đơn giản ủng hộ Bulganin. Stalin, đôi khi, mời cả hai chúng tôi cùng với nhau đến ăn cơm gia đình và thường đùa:
- Hãy đến đây ăn đi, bố già thành phố!
Kaganovich không đến cùng với chúng tôi. Ông vẫn là bí thư Đảng uỷ Moskva, nhưng, hình như Stalin cũng không thừa nhận vai trò của nó, chỉ xem là bí thư BCHTƯ. Còn chúng tôi, “những người cha thành phố”, đại diện cho Moskva. Về thực chất Kaganovich không có khả năng giải quyết vấn đề của thủ đô, vì còn bận công việc BCHTƯ. Ông làm việc rất tận tâm: như người ta nói, tối mắt tối mũi.