Trang 6

Lời tựa Trang 1 Trang 2 Trang 3 Trang 4 Trang 5 Trang 6 Trang 7 Trang 8 Trang 9 Trang 10

26- Giết ông Dục-đức và các hoàng thân
Đã yên việc nỗi Tây kia,
Bấy giờ mấy kẻ hiềm nghi lo trừ.
Thương ông Dục-đức Hoàng-trừ,
Dã yên thân phận chẳng nhờ khoan ân.
Vu cho bè-đảng phỉ nhân,
U-giam cấm cố, nghiêm răn canh giờ.
Nước cơm cấm chẳng cho đưa,
Làm cho sấu-tử chẳng chờ sắc ban.
Xót thầm quân lính thở than,
Giấu đem ăn uống đỡ đường khát khao.
Quyền thần sâu hiểm dường nào,
Bèn trao thuốc độc đổ vào chết mau.
Oan tình ai chẳng mày chau,
Một ngài Thái-hậu thảm sầu chi nguôi.
Rằng không kiêng-vị thì thôi,
Phải chăng phó mặc có trời với ai.
Thụy-công trước đã tính rồi,
Gia-hưng-Công cũng họa lai tới tuần.
Chưa quen cậy dựa thân thần,
Làm cho biết mặt kẻo chăng kiêng dè.
Bởi người chẳng biết giữ e,
Họa sinh trước mặt sắc mê trong lòng.
Để cho đến nỗi mắc vòng,
Bắt chưng lối ấy, khôn mong khỏi nào.
Truyền thu chức tước mạo bào,
Cải tòng mậu tính ải Lao lưu hình.
Thánh-từ nghe rất thương tình,
Rằng: "Làm chi thái quá không đành lòng ta."
Vả chăng phép trị trong nhà,
Chẳng nên bài bố người ta chê cười.
Tước quyền thảy đã cất rồi,
Khá cho giữ phận ngõ coi sửa mình.
Phiến tâu rằng: "Phép dù khinh,
Át là khôn nỗi hóa hành trị nhân.
Phải lo biết phép nghiêm răn,
Sau nhờ khoan xá lần lần cũng tha."
Luống đem pháp luật dở ra,
Dẫu lời truyền dụ ai mà khứng tuân.
Xưa nay hễ việc quyền thần,
Đã châm ắt quyết nói-năng đặng nào.
Một người đày chốn ải Lao,
Một người ngục thất đem giao giam cầm.
Thấy thôi, ai cũng kinh tâm,
Phép làm thái quá, chí lăm thương tàn.
Thà rằng một giấc cho an,
Chẳng thà chịu nhục tân toan ở đời.
Phòng sau chắn trước chẳng lơi,
Việc người dường ấy, đạo trời dường bao.
27- Làm lễ Tấn tôn bà Từ-dụ Thái-hậu
Tấn tôn lo việc lớn lao,
Gửi rằng: "Di-chiếu chúc trao lời vàng.
Bấy nay quốc sự vân mang,
Để lâu chậm trễ không an tấc lòng."
Phán rằng: "Ấy hãy thong dong,
Phải lo việc nước cho xong mới đành."
Vua tôi tâu gửi hết tình,
Xin cho việc ấy cử hành trước đi.
Hết lời khôn lẽ cố vi,
Tháng ba năm Dậu cát kỳ tấn tôn.
Dụ rằng: "Bày việc thêm buồn,
Rằng noi lề trước, nhịn tuồng đa nghi
Các nơi lễ phẩm tha đi,
Lễ lòng cũng chẳng chút gì dụng đâu."
Nghe truyền tôi chúa lo sầu,
Tái tam lạy lục xin thâu tốn thành.
Lượng trên người chẳng vui tình,
Dẫu nhiều hay nhẽ chẳng đành doãn du.
Vì lời di-chúc phải cho,
Ân ban cứ lệ, đàm phu xa gần.
Bốn phương trăm họ vui mừng,
Chúc cầu thánh thọ muôn xuân tuổi dài.
28- Pháp lai uy-hiếp, Tôn-thất-Thuyết định chống lại
Việc tôn vừa mới thảnh thơi,
Cậy oai Tây lại dở bài mạn khinh.
Khiến mau súng dẹp trên thành,
Với nơi Mang-cá tận hành ban di.
Nếu mà chấp nhất chẳng nghe,
Gây ra hấn khích chỉn e nan trì.
Hiếp lần Tây đã chẳng vì,
Chọc gan Tôn-Thuyết chiến ky quyết rày.
Huống chi địa chấn điềm bày,
Trời đã khiến vậy ta nay sợ gì.
Phen này phấn lực dương uy,
Truyền quân cơm gạo sắm đi sẵn-sàng.
Văn-Tường khôn nỗi khuyên can,
Nghĩ làm lời dụ xin ban giải hòa.
Dụ rằng: "Hãy chịu vậy là,
Y lời ngõ đạng thuận hòa mới an.
Bằng còn ỷ thế quá ngang,
Thời ta sẽ liệu qyết đường hơn thua."
Ân cần dụ chỉ phân phô,
Vâng nghe tạm hãy để cho yên rày.
Riêng lo e việc chẳng may,
Đất bằng sóng dậy có ngày tai ương.
29- Lập đồn Tân sở
Viễn đồ trước mới liệu phương,
Lập nơi Tân-sở tính đường vững chân.
Bao nhiêu bảo vật kim ngân,
Chất vào đài gánh dần dần đem đi.
Chỉn là thân mật cơ nghi,
Việc làm rồi mới tấu tri Thánh-từ.
Dụ : "Nay nhà nước gian nguy,
Cũng nhờ Phụ-chính trước vì lo toan.
Sao cho xã tắc điện-an,
Ấy là chẳng phụ Tiên-hoàng thác-cô."
Gửi rằng: "Hết sức mưu lo,
Biến thông tùy thế hãy dò lần theo.
Bằng nay rất đỗi cheo-leo,
Chống xe tay chấu nghĩ điều chắc chi."
30- Thống-tướng De Courcy vào Huế
Những lo bàn bạc cơ nghi,
Tháng năm mười-chín Bắc-kỳ Tây vô.
Tin truyền trước dọn lộ-đồ,
Lại cùng vét bến chực đò sửa sang.
Rằng: Nay tới yết quân vương,
Đem thư tặng hiếu ngỏ tường giao lân.
Tới nơi sứ quán dừng chân,
Mời hai Phụ-chính đến phân sự tình.
Văn-Tường trước tới một mình,
Trình rằng Tôn-Thuyết chưa lành bệnh nay.
Nghe lời ấy, đó đã hay,
Rằng đau phải gắng tới rày mới nghe.
Nếu mà cứ cưỡng không đi,
Quyết rày bắt quách chẳng vì chẳng tha.
Cả triều kinh hãi lo ba,
Nay mà chẳng thuận ắt ra sự rầy.
Cùng nhau kíp tới khuyên nài,
Xin vì nhà nứơc đặng may khỏi nghèo.
Chú thích:

sấu-tử: là chết mòn.
Cải tòng mậu tính ải Lao lưu hình: Bắt đổi lấy họ mẹ và đày đi ải Lao-bảo,
tân toan: là cay chua, khổ-sở.
cố vi: là cố ý làm trái,
đa nghi: là bày vẽ lễ-nghi rườm-rà.
tốn thành: là chút lòng thành.
doãn du: là cho được
đàm phu: là ơn vua mở rợng.
ban di: là dời dọn đi chỗ khác.
ky: Chính âm là ky, nhưng ta thường đọc là cơ. Tân-sở: là cái đồn Tôn-thất Thuyết mới lập ở gần Cam-lộ thuộc tỉnh Quảng-trị, để làm căn cứ chống Pháp, nhưng chẳng được bao lâu lại bỏ chạy.
điện-an: là bền vững, yên ổn.
Tây vô: Tướng de Courcy vào Huế.
lộ-đồ: là đường sá.
sứ quán: sau là dinh khâm-sứ ở Huế.