KHÔNG BAO GIỜ BIẾT GIẬN

CHÀNG QUAN TRIỀU TÀI XÌ PHOÒNG MẤT TAI, MẤT TÓC HAI ANH EM VÀ BA CON YÊU TINH BÁN CÁI TỦ ĐỨNG MỒ CÔI XỬ KIỆN KHÔNG BAO GIỜ BIẾT GIẬN CHIẾC CẦU PHÚC ĐỨC HÒ KÍNH THÁN CHÀNG NHO SĨ VÀ CÓC THẦN TÌNH BẠN BẮT ĐỀN CHẬU VÀNG CÁ BỐNG NUỐT CÁ TRÊ CHÀNG NGỐC ĐI HỌC TUNG CÒN LẤY ĐƯỢC VỢ TIÊN

Ngày xưa, một phú ông nọ có cô con gái rất xinh. Nhiều trai  bản mê nàng, nhờ người mối lái, nhưng đều bị phú ông từ chối.
Phú ông thường nói với mọi người :
- Tôi không cần rể lắm vàng, nhiều bạc mà chỉ cần một người  thông minh lanh lợi. Bình sinh tôi không bao giờ biết giận, nếu  người nào có tài làm cho tôi nổi giận thì người đó sẽ xứng đáng làm  rể tôi.
Nghe lời thách của phú ông, nhiều chàng trai bản trên làng  dưới đã lần lượt trổ tài nhưng bao nhiêu cách chọc tức của họ đều  bị phú ông coi như nước lã. Lão không những không hề tỏ chút  giận dữ, lắm lúc lại còn cười phá lên làm cho những người bấy lâu  tự cho mình là thông minh lanh lợi đều khoanh tay. Duy chỉ có  chàng Mồ Côi ở làng bên là chưa chịu.
Một hôm Mô Côi đến xin ở thuê cho phú ông. Chàng không cho  biết mình có ý định làm rể, về phần phú ông cũng coi chàng như  những người làm công khác.
Mô Côi chăm chỉ làm hết mọi việc được giao, phú ông mừng vì  mướn được người chăm làm và cẩn thận.
Một buổi sáng, Mô Côi rủ phú ông đi săn, tuy rất thích đi săn  nhưng khốn nỗi nhà không có chó săn, cho nên thấy Mô Côi rủ,  phú ông nói đùa :
- Không có chó săn thì đi săn sao được ! Hay là mày làm chó  săn nhé !
Nghe phú ông nói, Mô Côi không những không chạnh lòng mà  còn hí hửng nhận lời ngay, chàng đáp :
- Được ! Được ! Ông cứ đưa con đi. Con sẽ chạy đuổi thú cho  ông coi !
Phú ông liền tay tên tay nỏ rảo cẳng đi trước, Mô Côi ngoan  ngoãn theo sau. Tới một khu rừng rậm, phú ông ném một hòn đá  vào trong bụi cây rồi xuỵt chó. “Con chó” ngoan ngoãn lách qua gốc  lau, búi cỏ, tìm mồi. Đến trưa “chó” bắt được một con cầy lôi tới cho  chủ. Phú ông mừng rỡ khen con chó thạo săn, rồi sai Mồ Côi vác mồi  về. Mô Côi nói :
- Chó không biết vác đâu, ông chủ hãy vác lấy chứ !
Phú ông đành phải vác con cầy lên vai đem về nhà. Bấy lâu  không quen làm việc nặng, nay phải vác con cầy lão vừa đi vừa thở  hồng hộc, mồ hôi vã ra như tắm. Về đến nhà lão đặt con cầy xuống  sân thở hổn hển, rồi bảo Mô Côi đem cầy làm thịt.
Mô Côi lại đáp :
- Chó không biết làm thịt đâu, ông chủ muốn ăn phải tự tay  làm lấy !
Phú ông lại phải vén tay vào mổ thịt cầy. Làm xong lão lại sai  Mô Côi nấu. Mô Côi lại nói :
- Ông chủ lạ quá ! Chó xào nấu thế nào được, ông muốn ăn thì  hãy đi làm lấy !
Phú ông thấp lý, đành chúi đầu vào bếp, trong khi ấy Mô Côi  vào nhà đánh một giấc dài. Khi thịt đã chín, phú ông múc ra đĩa,  bát, bày lên mâm rồi bảo Mô Côi dậy đi mua rượu.
Mô Côi gắt :
- Ông chủ điên rồi à ! Chó không biết mua rượu đâu ! Ông  muốn uống, thì phải đi mua lấy !
Tuy bị người ở gắt, phú ông cũng không chút giận dữ, lão đứng  lên, quấn lại cái khăn, tự tay cầm chai lên xóm trên.
Trong khi phú ông đi vắng, Mô Côi ngồi vào bàn ăn ăn hết các  món xào, món xáo, món chả, món canh. Ăn chán rồi, chàng đổ bát  canh lênh láng ra mâm, sau đó lại chui vào giường nằm ngủ tiếp.
Phú ông đưa rượu về đến nhà, thấy bát đĩa ngả nghiêng, thịt  thà tung tóe khắp mâm bèn gọi Mô Côi :
- “Chó” đâu ? Ai ăn hết các món rồi lại đổ bừa bãi ra cả mâm  như thế kia ? Sao “chó” không coi giữ cho chủ ?
Mô Côi nói vọng từ trong nhà ra :
- “Chó” ăn đấy ! Người già thường bảo mãi “chó treo mèo đậy”.  Thế mà ông chủ chả thèm treo mà cũng không thèm đậy. Đời nào  chó chê thịt chê cơm. Thôi ! Ông ạ ! Có tiếc của thì hãy hớt thịt đổ  ở trên mâm mà ăn vậy.
Phú ông không nói thêm một lời. Lão cất chai rượu rồi quay ra  thu dọn bát đĩa, quét sạch xương xẩu, rồi thản nhiên ngồi vào bàn  ăn. Mô Côi liền nhổm dậy, đi đến gần phú ông hỏi :
- Ông ơi ! Hôm nay con làm phiền ông nhiều quá. Ông có giận  con chút nào không ?
Phú ông mỉm cười đáp :
- Mày đừng lo ! Ông giận mày thì ông còn ở với ai được.
Sáng hôm sau hai thầy trò lại đi săn. Lần này theo ý phú ông,  Mô Côi đóng vai ông chủ còn lão thì làm “chó”, ý định của lão là  trả miếng lại Mồ Côi. Mồ côi luôm mồm huýt sáo gọi “chó”. Đến  trước những bụi có nhiều gai góc Mô Côi ném đá vào rồi xuỵt “chó”  rúc vào. “Chó” không chịu chui vào bụi gai, sẵn gậy trong tay Mô  Côi đánh “chó” túi bụi và mắng nhiếc hết lời, rồi chàng lại co chân  chạy khắp nơi làm cho “chó” cũng phải cố chạy thật nhanh để cho  kịp “chủ”.
Đến khi mặt trời đứng bóng, Mô Côi cũng bắt được một con cầy  hương, chàng vờ sai phú ông :
- “Chó” vác cầy về nhà nhé !
Phú ông đắc chí nói :
- “Chó” không biết vác đâu... Ông chủ phải vác lấy !
Mồ Côi giả vờ chép miệng, miễn cưỡng vác cầy lên vai, về đến  nhà chàng lại nhờ phú ông làm thịt với mình một tay. Nhưng phú  ông đã nói :
- “Chó” không biết làm thịt đâu.
Mồ Côi lại giả vờ chép miệng làm một mình. Làm thịt xong bỏ  vào nồi, Mồ Côi lại nhờ phú ông đun lửa hộ, phú ông đáp :
- “Chó” không biết đun lửa đâu.
Mồ Côi lại giả vờ mệt nhọc vì phải làm lấy tất cả. Khi mặt trời  vừa gác núi thì chảo thịt đã chín, chàng gắp thịt ra đĩa, múc canh ra bát, đem bày biện ở trên bàn. Rồi chàng lấy xích sắt ra xích cổ  phú ông lại và bảo :
- “Chó treo mèo đậy”. Ta không treo được thì ta xích “chó” lại,  “chó” hãy ngồi đây trông nom bàn thịt cho ta để ta lên làng trên  mua chai rượu. Nghe chưa ?
Phú ông tưởng hắn nói đùa nhưng không ngờ hắn làm thật.  Lão đành chịu xích ngồi trước bàn thịt đang tỏa mùi thơm phưng  phức.
Mua được rượu về, Mồ Côi ung dung ngồi vào bàn ăn uống,  chàng gắp ăn hết miếng này đến miếng khác, uống cạn chén nọ  đến chén kia và không quên vứt xương cho “chó”. Mồi lần vứt Mồ  Côi lại nói :
- Người ăn thịt chó gặm xương. Đấy thưởng cho chó đấy, ăn đi.
Phú ông không nói không rằng, quay mặt đi. Ăn no uống say  rồi. Mồ Côi mới tháo xích thả “chó” ra. Một lát sau Mồ Côi bước  theo hỏi :
- Ông ơi ! Con làm phiền ông như vậy, ông có giận con không ?
Phú ông vẫn bình tĩnh trả lời :
- Giận mày làm gì ! Ông giận mày thì ông còn ở được với ai ?...
Hai lần làm nhục phú ông, Mồ Côi đinh ninh là thế nào lão  cũng phát khùng, nhưng lão vẫn cứ bình thản, Mồ Côi lấy làm  chột dạ. Tuy vậy chàng vẫn cố tìm mẹo khác.
Một hôm Mồ Côi rủ phú ông đi buôn bông. Hồi ấy đi buôn bông  rất có lãi nên rất khó mua. Tuy vậy nhờ tài tháo vát, Mồ Côi cũng mua được hai bồ bông. Khi đem gánh bông lại cho phú ông chàng  nói :
- Bông ở đây vừa trắng lại vừa tốt đem về bán ở nơi ta thì ông  kiếm một vốn bốn lãi ngay. Con còn phải ở lại mua thêm một gánh  nữa, ông hãy về trước và gánh giúp con gánh bông này về nhà. à,  con đã nện chặt bông rồi, trong khi đi đường, ông đừng xếp lại nữa  nhé.
Nghe Mồ Côi nói, phú ông vui lòng gánh về. Nhưng lão biết  đâu đến đêm Mồ Côi đã chui vào ngồi ở trong một bồ rồi phủ kín  bông lên.
Sáng dậy, phú ông không thấy Mồ Côi đâu, cho là chàng đã đi  từ sớm tìm mua thêm hàng. Lão liền gánh hai bồ bông lên đường,  gánh bông quả là nặng làm cho phú ông rất vất vả.
Nhưng nghĩ tới số bạc bỏ ra, lão đành ì ạch cố tha được hai bồ  bông về tới nhà.
Về đến nhà, đặt gánh xuống, phú ông ngồi phệt xuống bên  gánh thở hồng hộc.
Bỗng Mồ Côi từ trong một cái bồ chui ra, làm cho phú ông giật  mình, lão trợn tròn đôi mắt nhìn Mồ Côi, chàng nhoẻn miệng cười  rồi hỏi :
- Ông gánh nặng, mệt lắm phải không ? Con xin ông tha lỗi cho  nhé. Bây giờ ông mới hiểu rõ những người gồng gánh thì vất vả  mệt nhọc như vậy đấy.
Phú ông tức giận nhưng vẫn bình tĩnh hỏi Mồ Côi :
- Cái thằng này vào trong bồ bông từ lúc nào ? Thế ra mày bắt  tao phải gánh cả mày từ sáng đến giờ đấy phải không ? Cái thằng  tệ quá ! Mày làm tao suýt chết mệt vì mày đấy. Thế mày không ở  lại tìm mua thêm bông cho tao à ?
Mồ Côi vẫn cười, rồi trả lời :
- ở đó hết bông rồi ! Muốn mua nữa thì phải đến chợ khác.
Phú ông nghiêm nét mặt trách :
- Thế mà hôm qua mày lại lừa tao ! Đồ mất dạy !
Mồ Côi đến bên cạnh hỏi :
- Con làm phiền lòng ông như vậy, ông có tức giận không ? Phú  ông thản nhiên đáp :
- Tao giận mày thì còn ở được với ai ?
Vài hôm sau phú ông lại rủ Mồ Côi đi buôn bông. Lão định  bụng sẽ trả miếng Mồ Côi cho hả giận. Mồ Côi nhận lời, chuyến  này Mồ Côi cũng xông xáo khéo tìm và mua được hai bồ bông đầy  như trước, hôm sắp ra về phú ông bảo Mồ Côi :
- Sáng mai mày hãy gánh hai bồ bông về trước, tao còn ở lại để  đi thăm một người bạn rồi sẽ về sau.
Mồ Côi đã biết ý định của lão nhưng cũng giả vờ làm như  không biết, vui vẻ nhận lời. Đêm hôm ấy, phú ông lừa lúc Mồ Côi  ngủ, chui vào ngồi gọn ở trong bồ và phủ kín một lớp bông lên.
Sáng hôm sau Mồ Côi xỏ đòn, quẩy gánh thẳng đường về nhà  làm như không biết gì cả.
Đi đến một cái cầu có hai tấm ván hẹp bắc ngang qua một con  suối sâu, Mồ Côi đặt hai bồ bông xuống bên mép cầu ngồi nghỉ.
Ngồi một lúc chàng lại đủng đỉnh đi ra xa hóng mát. Phú ông đang  ngồi trong bồ bỗng nghe tiếng Mồ Côi gọi giật giọng từ đằng xa :
- Bác dắt trâu kia ơi ! Bác đừng để trâu chạm vào hai cái bồ  bông của cháu mà nó lăn xuống vực sâu đấy.
Phú ông ngồi trong bồ nghe nói tưởng có người dắt trâu sắp đi  qua cầu, lão vội chui ra khỏi bồ nhưng vì hai cái bồ đặt sát mép  cầu nên phú ông chỉ hơi cựa mình có một tý đã lăn tùm xuống  suối, nước suối chảy xiết, cuốn cái bồ đi băng băng. Phú ông quẫy  mãi mới chui ra được, sau đó bơi vào bờ. Giữa lúc ấy, Mồ Côi cũng  làm bộ hớt hải chạy tới, chàng kéo được cái bồ ướt sũng nước lên  đặt trên hòn đá, rồi chàng đi đến gần phú ông trách :
- Ông bảo ở lại đi thăm người bạn sao lại chui vào bồ bông như  vậy ? Rõ thật đáng kiếp chưa!
Phú ông nín lặng không nói một lời. Một lúc lâu, Mồ Côi lại lên  tiếng hỏi :
- Ông ơi ! Con làm ông suýt chết trôi, ông có tức giận lắm  không ?
Phú ông vẫn bình tĩnh :
- Ông giận mày thì ông còn ở được với ai !
Một hôm chàng theo phú ông đi cày. Cày đến giữa buổi, thấy  xa xa có một đoàn ngựa của quan trấn đi tới, Mồ Côi nảy ra ý nghĩ  liền thôi cày và rủ phú ông cùng về. Trong lúc phú ông còn đang  rửa cuốc thuổng, chàng nhanh chân về trước, đến chỗ khuất,  chàng ngồi ỉa ngay một bãi giữa đường rồi hạ nón úp đống phân  lại. Khi phú ông đi tới gần, chàng làm bộ hai tay khư khư đè cái nón  úp và nói :
- Con vừa úp được một con chim lửa trời rất đẹp. Người ta nói  nhà ai có con chim này thì lúc nào cũng vui và làm ăn thịnh  vượng. Con định bắt nó đem về cho ông nuôi.
Phú ông toan thò tay vào bắt thì Mồ Côi gạt đi :  - Không được ! Ông thò tay vào thì nó sẽ bay đi mất đấy, ông  hãy giữ chắc cái nón để con chạy ù về lấy cái lưới ra đây giăng bắt  cho chắc chắn. Ông chớ để xổng mà con bắt đền đấy.
Phú ông giơ hai tay giữ lấy cái nón úp. Mồ Côi vừa đi khỏi một  lúc thì quan trấn đi đến, thấy phú ông ngồi bệt giữa đường, tên  quan bèn quát hỏi. Nhưng phú ông không thưa không rằng mà  cũng không tránh đường, hai tay vẫn khư khư giữ chắc cái nón úp.  Quan lấy làm lạ liền xuống ngựa đến gần hỏi :
- Anh là ai mà lại ngồi câm ngồi điếc ở giữa đường như vậy ?  Phú ông thưa :
- Bẩm quan trong nón có con chim lửa trời !... Nghe nói đến  chim lửa trời quan cũng thích lắm. Lão bảo phú ông bắt lấy bán  cho mình. Phú ông nói :
- Xin ông hãy khoan khoan chờ thằng ở tôi một lúc, nó sắp  mang lưới ra bây giờ.
Lão quan sốt ruột bèn nói :  - Được ! Anh cứ để ta thò tay bắt, nếu làm xổng thì ta sẽ đền.  Lão ngồi xuống, rồi thò tay vào khoắng dưới cái nón, nhưng  chim lửa trời đâu chả thấy mà lại quờ phải đống cứt. Lão nổi  khùng quát :
- A ! Ra cái lão già này dám trêu vào tay ta. Mày có biết ta là ai  không ? Hả !...
Rồi lão sai lính nọc cổ phú ông ra đánh năm mươi roi, vẫn chưa  hả dạ, lão còn ra lệnh cho lính cởi quần phú ông ra rồi lấy kim chỉ khâu lỗ đít lại, bọn lính răm rắp tuân lệnh quan. Bị kim xâu qua  da thịt, phú ông khóc lóc kêu trời.
Khi về đến đầu làng phú ông mới gặp Mồ Côi vác lưới chạy ra,  lão hầm hầm quát :
- Cái thằng diều tha hổ vồ kia, làm sao mày dám lừa ông như  vậy để ông phải một trận đòn !
Mồ Côi còn làm già :  - Thôi ! Thôi ! Cái ông này ! Chắc đã làm xổng mất con chim  lửa trời của tôi rồi. Nếu ông làm mất thật thì ông phải đền đấy.
Nghe Mồ Côi nói, phú ông càng nổi xung. Lão lớn tiếng quát,  làm cho cả làng phải chạy ra :
- Cái thằng chết băm chết vằm kia ! Mày muốn tốt thì lập tức  ra khỏi nhà tao ngay. Các ông các bà xem, nó làm cho tôi tức tối  biết bao nhiêu, tôi không thể để cái thằng hỗn láo này ở lại thêm  một lúc nào nữa. Đồ chó chết cút ngay !
Mồ Côi nhìn phú ông rồi nhìn mọi người, chờ phú ông nói hết  lời, chàng mới nhẹ nhàng nói :
- Thưa ông xin ông bớt giận, con sẽ ra khỏi nhà ngay. Nhưng từ  nay con là rể của ông, xin các ông, các bà làm chứng cho con.
Phú ông như bừng tỉnh mộng liền nói :  - Ừ nhỉ ! Mày cũng xứng đáng là rể của tao !

Theo lời kể của cụ An Định 
xã Hồng Việt - huyện Hòa An - Cao Bằng