| Liên Mạng VietNam || GiaiTri.com | GiaiTriLove.com | GiaiTriChat.com | LoiNhac.com | Đăng Nhập | Gia Nhập |
Home >> Lịch Sử >> An Nam Chí Lược An Nam Chí Lược
Lê tắc
Biểu Chương
Bảy trăm dặm ở ngoài hoang-vức, chúc đôi ba, theo dõi Hoa-Phong
Muôn nước đều mừng;
Nghìn xưa chưa có.
Chúng tôi
Hân hoan tỏ dạ;
Kính cẩn cúi đầu.
Cung duy Hoàng-đế Bệ-Hạ,
Ngày tiến thông-minh;
Trời cho trí-dũng.
Một cơn giận dẹp yên thiên-hạ;
Năm điều phúc thấm khắp nhân-dân.
Thống-nhất bốn phương trời, kể hơn cả Hán, Đường, Tấn, Tống;
Đồng-nhân mọi nước nhỏ, chẳng khác gì Nghiêu Thuấn, Vũ, Thang.
Có ân có oai;
Được danh được thọ.
Chúng tôi
Phương Nam ngồi giếng;
Hướng Bắc chầu sao.
Ba mươi năm ty-tiện yên mình, khăng-khăng phận dưới;
Một tấc dạ trung thành thờ chúa, lồng lộng trời cao.
Bày tỏ lòng son, luống mong được về chầu kim-khuyết;
Kính dâng bình ngọc, xa trông cho mở rộng Thiên-Môn.
Ngựa ruổi ngàn non, trước cửa ngọc kính dâng lời biểu hạ.
Một người có phúc;
Muôn nước đều yên.
Khâm duy Hoàng-đế Bệ-Hạ
Văn-trị rực rỡ quốc-trung;
Nhơn-đức thấm-nhuần hải-ngoại.
Sẵn-lòng giữ đạo, nước xa gần, một mực thảy yêu thương;
Dẹp võ dùng văn, quân nhân nghĩa, bốn phương đều nghỉ rãnh.
Thật mở rộng nhân-từ đại-độ;
Làm sáng thêm công-đức tiền-vương.
Giông-tố tạnh cơn, nhuần ơn vũ-lộ;
Đất đai phong tước, tỏ lượng càn-khôn.
Đổi mới cho dân;
Mưa xuân cho vật.
Chúng tôi
May gặp thời bình;
Mừng nghe lệnh mới.
Xem trời cửa Bắc, trông ngôi sao Bắc Cực xiêu lòng;
Giữ đất phương Nam, xin dâng chén Nam-Sơn chúc thọ.
Ngày trước đã qui-y phật-pháp.
Hâm-mộ tụng kinh bối-diệp
Truyền-bá từ nước Trung-Hoa.
Nhớ Đường, Tống thời xưa, chở kinh sang có đàn ngựa trắng;
Từ đại-binh kéo đến, thì lửa cháy hóa đống tro tàn.
Ôi! Chữ huyền-vi đã chẳng được xem;
Thời ý màu nhiệm trọn khôn tìm thấy.
Như vào nhà tối mà không đuốc tuệ;
Như qua biển khổ mà thiếu thuyền từ.
Xin nghĩ đến tiểu-bang;
Không có Kinh Đại-Tạng.
Nếu chẳng cầu xin trên Đại-Quốc;
Lấy gì giác-ngộ dưới quần-sinh.
Khâm duy Hoàng-đế Bệ-Hạ:
Là vua Ngu-Thuất đương thời;
Là Phật Thích-Ca tái-thế.
Giàu lòng tế-độ;
Rộng đức nhân-từ.
May mà ban tiếng ngọc vàng;
Mong được mở kho quí báu
Từ của trời rơi xuống, xin cho một vạn năm ngàn quyển Kinh;
Theo đường bể đưa sang, để cứu ức triệu nhân-dân khốn-khổ.
Công-đức ấy hơn công-đức trước, rộng lớn không bờ;
Thánh-nhân nay tức thánh-nhân xưa, lưu truyền tại đó.
(Lúc ấy quan Trung-Thơ vâng lời chiếu chỉ cho đưa Kinh sang).
Nhạn trong đầm yên ngủ, đội đức nhân nhuần đến phương xa.
Vang tiếng mừng reo, khắp cùng non bể;
Thoã lòng ao-ước, tất cả hoa di
Kính vâng Hoàng-đế Bệ-Hạ;
Thánh trỗ thông-minh;
Trời cho trí-dũng.
Dẹp yên họa loạn, oai linh rung động cõi ngoài;
Ngồi hưởng thái-bình, thanh-giáo thấm-nhuần đất Việt.
Chế-độ phỏng theo đời cổ, làm cho thêm rộng, thêm xa;
Chính-trị đổi lại thời tân, sắp đặt vào khuôn vào khổ.
Khắp hoàn-hải chung đường văn-hoá;
Vững cơ-đồ như núi Thái-Sơn.
Đức ở một người;
Phước ra muôn nước.
Chúng tôi: mấy đời giữ đất;
Một dạ thờ vua.
Trông mặt trời soi thấu hang sâu, trung-thành tỏ dạ;
Cùng dân-chúng ở nơi góc bể, chí-đức ghi ơn.
Vận mở thánh thần;
Tài gồm trí dũng,
Nhân-đức sánh cùng trời đất;
Giáo-hoá khắp cả Bắc Nam.
Tiếng vang dội đời nay;
Công cao hơn thời cổ.
Người xa mến, người gần qui phục, kinh-luân đời Thế-Tổ dõi theo;
Việc võ xếp, việc văn sửa sang, lễ nhạc hiệu Chí-Nguyên mở rộng.
Khắp nơi hoa hạ;
Chung cảnh thái-bình.
Chúng tôi:
Ở nước dưới nhiều đời;
Thờ vua trên hết dạ.
Muôn dặm đường tuy xa cách, vén màn mây trông ngắm ngôi sao.
Thước gang lòng chẳng đơn sai, đứng góc bể lạy chầu mặt nhật.
Thượng-đế thương vì mạng lớn, tóm thu bốn biển đứng làm vua.
Ngày Nguyên-đán vừa gặp chữ "Nhâm", đông-giao rước Chúa,
Sao Thái-Tuế ở về hướng "Ngọ", nam điện xem triều
Khí âm-dương trên dưới giao-hoà; Nền văn-hoá xa gần hỗn hợp.
Nay kính trông Hoàng-đế Bệ-Hạ: Có lễ có nhân; Vừa thần vừa thánh.
Bền vững trên ngai đế-vị; Lâu dài vui đạo thánh hiền.
Tám trăm nuớc chầu-hầu, công-liệt sánh cùng Chu-Võ;
Băm mốt năm thịnh-trị, qui-mô hơn cả Hán-Quang.
Cõi thọ cao thêm;
Đài xuân vui khắp.
Tôi là Ích-Tắc: Cỏ tranh dự phần phong tước
Hoa quì
Lấy trung-thành báo đáp ơn sâu;
Ngữa đức Thánh thấm nhuần ngoài cõi.
Mừng vua Thánh gồm năm điều phước, xưa Cơ-Tử
Phận tôi ngay quì lạy ba lần, trước Tề-Hầu
Ba mươi tuổi sức như vua Thuấn, ngày xuân thu dài vẫn còn dài;
Tám trăm năm phước tợ nhà Chu, gương nhật nguyệt sáng rồi lại sáng.
Dòng thần thánh ông tuyền đến cháu;
Đức cù-lao con báo ân cha.
Trong khi hưởng phước thái-bình;
Vẫn giữ tấm lòng kế-thuật.
Dấu thần-long
Điềm kim-kê
Chúng tôi:
Trời Bắc gửi thân;
Phương Nam phong tước.
Đội ơn cao cả; Chưa chút đền bồi.
Mừng chúa lên ngôi, lòng suy tôn chẳng khác gì tôi Hán;
Trông trời gang thước, lễ hạ bái nguyền theo dõi Tề-Hầu.
Vâng mạng trời chịu lấy ngôi vua, lâu dài nối nghiệp
Đất trời giúp đỡ;
Muôn nước vui mừng
Khâm duy Hoàng-đế, Bệ-Hạ;
Bậc thánh thông-minh; Đấng người công-đức.
Oai trời rung động, cơ-đồ thêm bền vững non sông;
Ơn chúa dồi dào, dân chúng thấy thấm nhuần mưa móc.
Huy hiệu dâng lên đức Mẹ;
Hiến-chương theo dõi Vua Ông.
Chúng tôi:
Tranh cỏ dự phần; Hoa quì dựa bóng,
Chăm chăm ngó trước, dầu xa xuôi cũng sắp với hàng loan; (chim loan, tỷ với hàng vinh quí).
Vòi vọi trông lên, xin khúm núm lạy quỳ theo dáng cọp. (con cọp, tỷ với bề tôi trung,dũng).
Mạng to bền vững ngôi vua, dở đồ bản rạng xem muôn nước.
Non sông được phước; Tôi dưới thêm mừng.
Khâm duy Hoàng-đế Bệ-Hạ:
Công-nghiệp thần, được trời theo giúp;
Tư-chất thánh, mỗi ngày một thêm.
Vẻ tinh hoa như các vua trên, khắp ngoài quận trong triều chúc tụng;
Lòng quảng đại noi theo nếp cũ, nhờ công cha đức tổ lưu truyền.
Việc thảy canh tân; Đời thêm thịnh vượng.
Chúng tôi:
Phương Nam chịu tước;
Cửa Bắc gửi thân.
Mây gió gặp thời, mừng được chốn long-trì gần gủi;
Nước sông về bể, nguyền chen hàng hổ bái
Bóng soi cửa tía, dưới vương-đình cọp lạy muôn năm.
Cảnh vật xinh tươi;
Cơ-đồ rộng rãi,
Kính lên Hoàng-đế Bệ-Hạ:
Cầm quyền muôn nước,
Chịu lễ bốn phương.
Để hiếu-tâm theo lối tôn thân, miếu hiệu đề thêm chữ tốt;
Tha tội-lệ tỏ lòng nhân ái, dân-sinh thấm được ơn dày.
Đạo kế truyền không đổi chí vua trên;
Lượng quảng đại, lại thể tình tôi dưới.
Chúng tôi:
Chịu ơn tước cũ;
Nương bóng nước trên.
Thân cô-đơn lưu lạc từ Nam, nước sông Hán xin chầu vào bể cả.
Lòng trung-ái nghiêng về hướng Bắc, trông ngôi sao mà lạy trước sân chầu.
Ở xa góc bể,
Lãnh tiết chế trấn nơi mọi rợ;
Lo cống-triều hết phận tôi con.
Không ngờ gia vận chẳng may;
Xui khiến phụ huynh gặp nạn.
Tuy ngọc lụa tôi thường cống hiến;
Nhưng đất tranh, trên chữa sắc ban
Trước kia, cha tôi là Bộ-Lĩnh và anh tôi là Liễn:
Đều được ơn vua;
Phong cho chức tước.
Kính cẩn giữ gìn bờ cõi,
Không hề trể nải bỏ qua,
Nhưng chưa lập được công lao;
Bỗng đã xảy ra biến-cố.
Lúc ấy tôi:
Cửa nhà sắp sập;
Tang-chế đương còn.
Mà những người trong nước,
Nào là quan lại, quân dân;
Nào là họ hàng kỳ lão.
Cùng đến nhà ở chế;
Xin quyền lãnh việc binh.
Tôi từ chối nhiều lần;
Họ nài xin tha thiết.
Chưa kịp trần tấu;
Vì sợ diên trì.
Các bọn mọi rợ ở nơi khe động, núi rừng, tố-tính giảo-hoạt, hung-ác;
Không được thỏa lòng;
E khi sinh biến.
Vì vậy, tôi đã nhận chức Tiết-Chế-Hành-Quân Tư-Mã, quyền lãnh châu quân-sự,
Nép trông Hoàng-đế Bệ-Hạ:
Ban cho sắc-mệnh;
Vào hạng phiên-bang.
Để tỏ ơn rộng lượng của Thánh-Triều;
Ngõ thỏa lòng hết trung của thần-hạ.
Như vậy tôi được:
Nối truyền nghiệp trước;
Vỗ trị dân Mường,
Giặc giả dẹp yên, ngoài đồng-trụ ra công cản-ngự;
Ngọc ngà cống-hiến, dưới kim-môn tỏ dạ trung-thành.
Kính mong Hoàng-đế Bệ-Hạ thương tình tha tội.
Sanh con có khả năng, thì giao phó nối theo nghiệp trước.
Đó là lẽ thường thiên-đạo;
Lại thêm thuận cả nhân-tình.
Nay tôi truyền vị cho con thơ;
Kính cẩn tâu bày lên chúa thánh.
Tự xét không công-nghiệp;
Lạm mong phong tước hầu,
Lãnh sắc-mệnh ở triều, mà chưa khi nào làm lễ vào triều;
Tỏ trung-thành với nước, mà chưa khi nào đền ơn cho nước.
Nay đương thời khó;
Không xiết lòng lo,
Thân liểu bồ héo trước mùa thu, xin trao trọng trách;
Lòng quỳ-hoắc
Trước chưa thỉnh-mệnh thánh-triều;
Nay dám kính tâu Bệ-Hạ.
Suốt ngày run sợ;
Cúi bước lom khom,
Kính dâng lễ mọn bao-mao
Để tỏ lòng thành cần hiến
Nép trông Hoàng-đế Bệ-Hạ:
Đèn trời soi sáng;
Đức lớn thấm nhuần,
Thương kẻ dưới trung-thành;
Xét tình tôi ngu-xuẩn.
Bao dung dân-chúng, học đế-vương thật đáng lưu-truyền;
Cùng cứu cơ-vi, việc lớn nhỏ thảy đều thanh thõa.
Ban cho áo mũ, ơn sũng-vinh rạng một cõi mán mường;
Bền tợ núi sông, lời minh-thệ để ngàn năm son sắt.
Lòng tôi mong ước;
Ý thánh chuẩn y,
Thái-Thượng quốc-chủ hiệu phong;
Chiếu-chỉ mười hàng trông đợi.
Nếu được thoả tình ty-tiện;
Thật là có phận vinh-quang.
Tôi nguyện:
Giữ dạ trung-trinh,
Suốt đời ngay thẳng,
Tấc lòng xin tạc đá ghi vàng; thường tưởng thấy đất trời che chở;
Muôn một chỉ bụi hồng giọt nước, ngõ đền bồi non bể cao sâu.
Đã mong phong làm nước chư-hầu; Thì triều cống phải y thường lệ.
Tôi trộm nghĩ:
Nước Việt-Thường dùng nhiều lớp thông-dịch, mới vào chầu Trung-Quốc, là vì nghe thịnh đức của nhà Chu;
Nước Bàn-Mộc
của nhà Hán.
Một người trên có lòng nhân ái;
Muôn nước dưới tỏ dạ phục tùng.
Tuy nước tôi ở chốn rất xa xuôi;
Vẫn ngày trước có tên trong các quận.
Tượng-Lâm thuộc bản-đồ đất Việt;
Đồng-Trụ còn dấu-tích Phục-Ba.
Chúng tôi:
Triều-cống Trung-Hoa;
Đã nhiều năm tháng.
Đương thời vua Nghệ-Tổ dựng nước, chúng tôi tới chúc hạ đầu tiên;
Xuống đến các triều-đại nối ngôi, chúng tôi lại cống-triều liên-tiếp.
Các cây hoa tốt, đều gieo giống vào đất Trung-Hoa;
Những loài vật xinh, cũng đem dâng đến vườn Thượng-Uyển
Trên thi ân tiếp-đãi, nối vận Lục-Tiêu
Dưới hết dạ trung-thành, như hoa quì-hoắc
Đinh ninh vâng lời chiếu phụng;
Ân-huệ cho cỡi xe vàng
Tôi nay:
Gặp vận may hưởng phước thái bình;
Vinh thân mọn ở nơi cố-quốc.
Lần lút trong gò kiến, phận thấp hèn nhờ chiếu Hán vinh-quang;
Ngữa trông lên sân rồng, lời chúc hạ có trời Nghiêu soi thấu.
Ở nhậm-thổ
Dâng bao mao
Cung duy Hoàng-đế Bệ-Hạ:
Nhất-thị nhân đồng
Tam-vô đạo hợp.
Cao dày đức thánh, hai bên văn võ múa can lông,
Đông-đúc sân vua, muôn nước công hầu cầm hốt ngọc.
Chẳng những yên Lào-Quốc mà mở đất Vĩnh-Xương (?);
Sắp ra tới Tây-thành mà trị miền Giao-Chỉ.
Trời một loạt toả ra ánh sáng, dẫu hang cùng cũng soi tới tận nơi;
Đường ba ngã tất có nơi bằng, hễ người ở thì làm thành hoa đất.
Tôi:
Nương theo phong hoá;
Trải hết trung thành.
Bôn ba muôn dặm bể khơi, để về dâng lễ;
Mộng tưởng chín tầng nhạc thổi, lần tới nghe ca
Tấc lòng ghi tạc ân sâu;
Muôn một đền bồi lượng cả.
Lục-xích nghĩa là 6 thước, tức chỉ người còn nhỏ, người lớn thì bề cao từ 7 xích trở lên. Theo sách "Tiền-Hán Luật-Lịch-Chí" thì một hạt lúa "thử" là một phân, 10 phân là một thốn (tấc), 10 thốn là một xích (thước). Ngộ-tiếm nghĩa là chưa có sắc mạng của triều-đình mà tự tiện lên ngôi. Xưa vua Nghiêu đi tuần thú đến đất Hoa, có quan Phong-Nhân (chức quan coi giữ đất đai) chúc mừng vua đa phú, đa nam và đa thọ, nghĩa là giàu có, nhiều con trai và sống lâu, đời sau gọi là "tam đa". Lá cây bối-đa bên Ấn-độ, xưa dùng để viết Kinh Phật. Hoa là Trung-Quốc, Di là mọi rợ. Ngày xưa hễ đến ngày lập xuân, thì vua quan làm lễ nghênh-xuân (rước chúa xuân), ở phương Đông (Đông-giao). Thái-Tuế là một ngôi sao, năm nào thì ở về hướng nấy. Ví-dụ: năm Ngọ thì ở phương Ngọ (chính nam). Nam diện thì ngảnh mặt về phương Nam. Khi vua xem triều, thì ngảnh mặt về phương Nam. Theo lệ xưa khi Thiên-Tử phong tước cho chư-hầu, thì ban cho một cục đất ở hướng được phong và một thứ cỏ tranh trắng (bạch mao), gọi là mao-thư. Hoa quì là một thứ hoa luôn luôn hướng về mặt trời. Cơ-Tử là con cháu nhà Thương, tức nhà Ân. Khi vua Võ-Vương nhà Chu diệt vua Trụ rồi làm vua, phong cho Cơ-Tử làm vua nước Tống (tức Đại-Hàn bây giờ) để thờ phụng tổ-tiên của nhà Ân, nhưng không phải là nước chư-hầu, mà là nước bạn. Trước khi qua nước Tống, Cơ-Tử có dâng cho Võ-Vương, một bộ sách Hồng-Phạm, nói tất cả các mục chính-trị, họa, phúc. Trong sách ấy có thiên Hoàng-Cực, có một tiết nói về năm điều phước, thứ nhất là Thọ (sống lâu). Sách ấy đến nay, trải mấy ngàn năm mà vẫn còn áp-dụng như thường, các nhà chính trị, kinh-tế, triết-lý Đông-Tây đều dùng để tham khảo. Tề-Hầu tức là Tề-Hoàn-Công. Lúc nhà Chu suy, không nước chư hầu nào đếm xỉa đến vua Thiên-tử nữa, chỉ có Tề-Hoàn-Công đã đến sân chầu, làm lễ bái trước Thiên-Tử. Thần-long: con rồng thần, rồng là linh-vật, đứng đầu tất cả mọi loài. Người ta ví vua với rồng, bề tôi với mây. Hễ rồng hiện thì có mây theo. Kim-kê: Con gà vàng. Sách Bắc-Tề-Thư chép: khi vua Võ-Thành lên ngôi, ban chiếu đại-xá, ngoài cửa điện có dựng một con gà vàng, vua hỏi ý-nghĩa vì sao, Tư-Mã-Ưng-Chi tâu rằng: "Sách Hải-Trung Nhật-Chiêm có nói: Mỗi khi sao Thiên-Kê rung động, thì có ân-xá, các vị đế vương thể theo hiện tượng ấy".Sách Đường-Thơ chép: "Ngày ân xá, ở phía Nam chỗ thiết nghi trướng có dựng một con gà vàng trên một cây trụ "cam" dài 7 thước, con gà cao 4 thước, miệng ngậm một lá phướn sắc tía. Các bản đều chép: "Năm Đại-Đức thứ 15" nhưng cứu xét thì Đại-Đức là niên hiệu của Thành-Tông Hoàng-đế chỉ có 11 năm (tức là từ năm 1297 đến năm 1307). Vì ngài mất vào khoảng tháng giêng năm Đại-Đức thứ 11. Như vậy chữ 15 chắc là chữ 11 mà chép lầm. Hổ-bái: tôi lạy vua như cọp khom lưng. Đã chú ở bài biểu của Trần-Ích-Tắc mừng Võ-Tông Hoàng-đế lên ngôi. Quì-hoắc là hai thứ hoa luôn luôn hướng về mặt trời. Bao-mao là một loại cỏ, đời xưa thường dùng để làm vật cống-hiến. Cần là một loại rau, hiến là dâng lên. Cần-hiến hay hiến-cần là dâng lễ mọn. Bàn-Mộc: tên nước mọi ở đời nhà Hán, có dâng vua Võ-Đế một khúc nhạc. Thượng-Uyển: vườn vua lập ra để tới chơi, trong vườn có đủ cỏ hoa và cầm thú quí lạ. Lục-Tiêu: Kinh-Thi chép thiên Lục-Tiêu, kể ơn vua đãi bề tôi dự tiệc. Quì-hoắc: xem chú-thích số 17 Xe dãi vàng: Vua Thiên-Tử ban cho các nước chư-hầu có cấp bậc. Nước lớn thì đi xe treo dãi đỏ, nước vừa vừa đi xe treo dãi tía, xuống nữa thì sắc xanh, sắc vàng (chế-độ của nhà Tần). Nhậm-Thổ: đất nước của mình cai-trị. Bao-mao: Xem chú-thích số 18 Nhân-đồng nhất thi: lòng nhân thương người, xem ai cũng như nhau..