CHƯƠNG XIII

CHƯƠNG 1 CHƯƠNG II CHƯƠNG III CHƯƠNG IV CHƯƠNG V CHƯƠNG VI CHƯƠNG VII CHƯƠNG VIII CHƯƠNG IX CHƯƠNG X CHƯƠNG XI CHƯƠNG XII CHƯƠNG XIII CHƯƠNG XIV

    - Mày ở đây làm bẩn nhà của chúng tao, mang lại bất hạnh cho cái làng này! - Ở nhà thờ về, vừa bước vào nhà, Nêghê đã ném vào mặt Ivalú những lời trên.
- Chuyện gì đó? - Siôrakitsốc thét.
Từ lúc vào nhà Ivalú chỉ khóc là khóc, khó mà bắt cô nói một lời.
Để trả đũa việc nhà truyền giáo mới sau khi lên bờ đã không có tiếp xúc riêng với lão, Siôrakitsốc không thèm đi dự giảng kinh. Bởi thế lão không biết gì về chuyện đảo lộn này.
- Cha Titêrácti cho chúng tôi biết là ông ta sẽ không làm việc đạo nếu chúng tôi còn quan hệ với Ivalú. Cha sẽ không làm lễ cưới cho chúng tôi khi những người đàn ông của chúng tôi trở về, không làm lễ rửa tội cho con chúng tôi nữa, và cũng không cho chúng tôi chè và bánh ngọt nữa.
- Không cho chúng ta chè và bánh ngọt à? - Siôrakitsốc hoảng hốt thét lên.
Nêghê chỉ tay về phía Ivalú và nói:
- Không được, vì con này mắc một tội lỗi ghê gớm. Biển sẽ hết cá, đất trở thành hoang mạc và trẻ em sẽ chết yểu nếu con này còn ở đây gieo rắc tai hoạ. Khi nổi giận Chúa cũng rất dữ tợn!
- Trong trường hợp này - Ivalú vừa uể oải nói, vừa đứng dậy khỏi giường mặt sưng húp, mắt đỏ ngàu - Có người sẽ đi khỏi đây.
- Cô đi đâu? - Siôrakitsốc thét lên như là lão chẳng bị điếc gì cả.
- Đi làm một cái nhà để ở, tránh xa những kẻ cho rằng sự có mặt của tôi gây ra bất hạnh cho họ.
- Một ý nghĩ tuyệt vời! - Siôrakitsốc thốt lên, sau đó lão bắt Ivalú nhắc lại nhiều lần - Nhưng ai sẽ sắm áo quần và nuôi sống mẹ con cô?
Ivalú chỉ mỉm cười, cô nghĩ rất giản đơn.
- Cũng như trước đây, Chúa sẽ nuôi, thằng bé là con của Chúa nên Người sẽ không để nó phải ăn đói mặc rét.
- Cô nói gì? - Siôrakitsốc hỏi.
- Chúa sẽ lo lắng cho con tôi - Ivalú thét vào tai lão già trong khi Nêghê càu nhàu tai bên kia.
- Nó là kẻ gây tội lỗi, cha Titêrácti nói thế. Sao lại còn cho phép nó nói thay mặt Chúa?
- Nêghê câm ngay! Ivalú, con mắc tội gì thế, thú nhận đi!
- Rõ ràng là tôi có tội, nếu không thì đâu phải như thế này. Chúa đã không trừng phạt tôi khi cha truyền đạo không tin tưởng ở tôi, tôi sẽ rất hạnh phúc nếu có thể thú nhận bất cứ tội lỗi gì để tránh tai hoạ cho làng này, nhưng trước hết tôi muốn biết mình đã mắc tội gì, ở đâu và lúc nào.
- Có một thầy lang bắt đầu tin rằng cô quá thơ ngây nên đã phạm một điều cấm nào đó mà cô không biết. Mỗi vùng đều có những điều cấm riêng. Cô không thể biết hết tất cả những điều cấm của vùng này, cũng như những điều cấm của người da trắng.
- Vậy thì tôi phải làm gì?
- Một thầy lang phải đi hỏi Thần Mặt trăng - Siôrakitsốc nói vẻ chán chường - Không có cách nào khác để biết tội lỗi của cô là gì đâu.
- Những chuyện đi hỏi Thần Mặt trăng của ông đã chấm dứt rồi - Nêghê nói xen vào - Cha Titêrácti cho chúng tôi biết cũng không được giúp đỡ cả thầy lang nữa nếu muốn được hưởng ân huệ tôn giáo, do vậy không ai chuẩn bị đồ lễ cho ông đâu. Và có một người nghĩ rằng đó là một điều rất tốt vì trong thời gian gần đây Thần Mặt trăng ăn khá nhiều đấy.
- Cút đi, mụ già Nêghê lẩm cẩm - Siôrakitsốc tức giận thét - Có người muốn nói chuyện riêng với Ivalú.
 

*
Nêghê buộc lòng phải ra, lúc đó Siôrakitsốc nghiêng người lên phía trước và nói với Ivalú:
- Đúng là nếu ta không đi hỏi Thần Mặt trăng thì làm sao biết được tội lỗi của con mà sắp xếp công việc được. Nhưng có lẽ còn có khả năng tìm người cống lễ vật cho ta đi tìm điều bí mật vậy.
- Ông không nghe người ta nói ư? Không ai muốn giúp tôi cả - Ivalú thét.
- Đồ ngu, sao cô không nói to lên? Không ai nghe được câu chuyện chúng ta nói với nhau đâu.
- Tôi không thể dựa vào ai được, kể cả Viví - Ivalú cố gắng thét to vào tai thầy lang - Hơn nữa, tôi không muốn chống lại cha Titêrácti, người đại diện cho Chúa.
- Nếu vậy, tốt nhất là cô nên đi đi. Một thầy lang chỉ công nhận tội làm hại cộng đồng, và giờ đây, ở làng này có ba người gây tội chủ yếu đó là Titêrácti, cô và con của cô. Cô và Titêrácti đã gieo rắc thù hằn và con của cô là nguyên nhân chính gây ra chuyện đó. Lúc này ta không đủ khả năng đuổi Titêrácti đi vì cả cái làng ngu ngốc này hình như muốn từ bỏ thầy lang của họ và không chịu nghe theo lời khuyên của ta, nên cô là người phải rời khỏi nơi đây với con của cô.
Ivalú cúi đầu:
- Đó là điều tôi muốn làm.
- Chối từ cũng vô ích cô gái bướng bỉnh ạ, cô cần phải đi! Nhưng trước hết, cô phải tìm một người chồng giúp cô sống. Cô xem ở làng, trừ cô và Viví ra, hiện nay còn một đống bà già không ai muốn động đến mà chỉ muốn tống vào miệng hải báo thôi. Cô hỏi bọn đàn ông xem có ai thích cô không?
- Tất cả đã có vợ rồi và quy định gần đây lấy hai vợ trở lên là có tội. Chắc ông đã quên rồi?
- Nhưng những người đàn ông luôn luôn sẵn sàng bỏ người vợ già để lấy cô vợ mới. Có lẽ chưa ai cầu hôn với cô?
- Rõ ràng là không vì họ tôn trọng câu chuyện tôi sinh thằng Pupililúc.
- Nhưng nếu cô hiến mình cho họ, chắc chắn cô sẽ gặp được người yêu cô như vợ mặc dù cô chưa to khỏe lắm. Có lẽ nếu ta còn trẻ, ta cũng muốn lấy cô làm vợ.
- Cảm ơn ông Siôrakitsốc.
- Đối với người săn bắn giỏi, cô nói: "Anh hãy chuẩn bị xe đi nào, chúng ta cùgn đi về phương Bắc. Một người con gái mang cho anh một thằng con trai. Cô ta sẽ may vá quần áo cho anh và cười đùa với anh suốt những đêm dài Bắc Cực cho đến khi nước mắt anh chảy ra."
- Tôi sẽ vui mừng làm theo lời khuyên của ông, nếu không phải vì đứa trẻ này. Bởi vì nó là con của Chúa và nó phải trở thành nhà truyền đạo mới, tôi muốn tự mình nuôi dưỡng nó để một mai nó sẽ mang chân lý đến trái tim mọi người, kể cả ông đấy, ông Siôrakitsốc ạ. Điều đáng buồn là đôi tai thông minh của ông quá điếc đặc để chân lý lọt vào.
- Ivalú cô lại gần đây để ta cho cô một cái tát. Cô cần biết rằng các thầy lang có ánh sáng trong lòng có thể nhìn thấy chân lý.
- Vì sao ông lại không tin vào Chúa, tuân theo những lời dạy của Kinh thánh? - Ivalú tay vừa xoa má vừa hỏi.
- Nhưng nếu một thầy lang lại tin, ông ta tin tất cả các thánh. Thế giới thật bao la, có nhiều bộ tộc săn bắn và đánh cá nên cần phải có nhiều thần vì một thần không thể thoả mãn cho tất cả.
- Rõ ràng ông ngủ trong các buổi giảng kinh. Côhactốc và cả tôi, một cô gái ngu ngốc, đều nhiều lần nói là chỉ có một Chúa mà thôi.
- Ivalú, cô đừng tin điều đó. Những người da trắng là những kẻ thô bạo và lèo lá. Do vậy, họ trơ trẽn khẳng định chỉ có một Chúa và cần xoá bỏ các thần khác. Nhưng thực tế không phải như vậy, mặc dù chống lại họ là khiếm nhã và có khi nguy hiểm. Nếu có người làm và nghĩ khác với họ thì họ sẽ cho người đó là có tội, cô có biết vì sao họ cấm một người đàn ông có nhiều vợ không? Và một người đàn bà có nhiều chồng không? Vì người da trắng không có khả năng hoà thuận các ông chồng và các bà vợ với nhau. Điều đó không ngừng gây ra ghen tuông tranh chấp và chết chóc. Ta nghe nói ở đất người da trắng khi người đàn ông mượn vợ kẻ khác họ làm lén lút không xin phép ông chồng! Làm sao có thể tin rằng Chúa của bọn vô lại có thể cho cô hạnh phúc và yên lành? Và nếu cô không thấy hạnh phúc (rõ ràng là cô đã không có hạnh phúc) thì cô đừng kính Chúa ấy, hiểu không?

Ivalú nhăn mũi, biểu hiện của chối từ.
- Vậy thì cô bé ngu ngốc nghe đây. Mỗi bộ tộc có một Chúa của mình, vì Chúa là hình ảnh do con người tưởng tượng ra. Do vậy người ngu ngốc có Chúa ngu ngốc và những kẻ thông minh có Chúa thông minh, người tốt có Chúa tốt, kẻ xấu có Chúa xấu. Chúa của người da trắng là tàn bạo, hay ghen ghét, hay trả thù, vì những người da trắng là những kẻ tàn ác, hay ghen ghét và hay trả thù, ta hiểu chúng lắm. Cách đây khá lâu, khi ta ở miền Nam, một số người da trắng săn cá voi trên biển của chúng ta, quyết định mang về đất nước xa lạ của họ tám người Eskimo. Ta cũng được chọn.
- Thật chứ?
- Nhưng ta từ chối, ta thừa thông minh để chối từ. Do vậy mà ngày nay ta vẫn còn sống. Ta đã nghe nói về những mảnh đất khủng khiếp của người da trắng, ở đó đàn bà tránh không làm việc nặng nhọc mà lại giao cho đàn ông.
- Đáng ngượng làm sao!
- Ở đó những người đàn bà đánh giống đực từ mới lọt lòng nếu họ không chịu làm việc, trong đó người da trắng có thói quen làm việc và rất sợ vợ, có vài bà tay nhuộm đỏ máu chồng.
Ivalú nhìn lão kinh sợ.
- Chưa bao giờ tôi nghe thấy chuyện kinh khủng như thế!
- Ivalú, không người nào trong đám đó trở về. Chiếc tàu nhả khói mang đi tám người và không ai biết tin tức gì về họ. Nhiều năm sau mỗi khi có một chiếc tàu nhả khói cập bến, chúng ta đều hỏi thăm tin tức về những người đến đất nước da trắng thì luôn nhận được câu trả lời không biết, tất cả mất tích không để lại dấu vết.
Siôrakitsốc nghỉ một chốc để tận hưởng nỗi lo sợ mình đã gieo vào lòng Ivalú.
- Cô đã nói gì? - Lão hỏi dù Ivalú không hỏi gì - Hãy lắng nghe thay cho nói. Tôn giáo của người da trắng chỉ dùng để ngăn chặn cái xấu của một kẻ rất xấu xa và rất sợ chết. Lòng yêu Chúa hoà lẫn với nỗi sợ chết. Hãy tin ta, cần phải có một tâm hồn như cô. Nhưng rõ ràng cô không hiểu một lời nào của ta.
- Nếu tôi tin rằng Chúa của người Thiên Chúa giáo tàn bạo như lời của Titêrácti tả thì tôi phải chống lại. Trái lại, nếu người tốt như cha Côhactốc khẳng định thì chẳng sợ gì. Tại sao con đường đến với Chúa mà tôi hằng kính yêu lại là một con đường đầy đá sỏi làm đau chân người, đáng lẽ phải bằng phẳng như đại dương chứ? Tôi tin ông Chúa ấy làm cho tôi hạnh phúc hay bất hạnh? Như thường lệ, tôi không biết trả lời sao cả.
- Một thầy lang không biết và cũng không cần biết Chúa của người da trắng. Chúng ta luôn sống hạnh phúc không cần Chúa ấy, nhưng ánh sáng bên trong soi sáng các thầy lang cho biết rằng thầy lang là người muốn mọi người hạnh phúc và không bất hạnh. Người không muốn nhìn thấy khuôn mặt buồn rười rượi mà là những khuôn mặt tươi vui. Người không muốn nghe những lời than thở mà chỉ thích nghe những tiếng cười, và người cũng có thể cười một ít. Người cũng muốn đem lại hạnh phúc cho các trẻ nhỏ vì người hạnh phúc là tốt trong khi những kẻ bất hạnh là xấu. cô hiểu chứ?
Ivalú lại nhăn mũi.
- Nghe đây cô bé: người hạnh phúc nên người muốn đem lại tươi vui và tốt lành cho những người xung quanh. Chỉ những kẻ bất hạnh mới ăn cắp, đánh nhau và giết nhau. Rõ ràng lão Titêrácti là một người bất hạnh nếu không lão không đối xử tàn tệ với cô.
- Đúng thế, tôi nhìn thấy trong khuôn mặt lão những biểu hiện bất hạnh và tôi cầu Chúa theo lời khuyên trong sách thánh nói rằng: con hãy cầu nguyện cho những kẻ đuổi con đi và vu khống con.
Siôrakitsốc lấy tay ra hiệu một vòng tròn và tiếp tục bài diễn văn tràng giang đại hải.
- Cô nhìn xung quanh mà xem, ở đây chúng ta đã sống trong xa xỉ và thanh cảnh không thể tưởng tượng được. Cái đó chứng tỏ là lối sống của người phương Nam đang bị thoái hoá, đó không phải lối sống của cô. Cô sẽ không bao giờ hạnh phúc trong đống đồ ăn, thuốc lá và dầu lửa vì cô không quen những đồ ấy cũng như đầu cô không quen nghĩ theo những lời khuyên bảo của người da trắng. Thân thể cô sinh ra để cho một cuộc sống và tâm hồn cô cho một tình cảm khác. Giữa những người da trắng, cô như một con hải báo bị tách khỏi nước, con cò bị tách khỏi bầu trời. Mặc khác, nếu cô bỏ Titêrácti trong băng lão sẽ chết sau một vòng quay mặt trời, mặc cho lão cầu nguyện và hát thánh ca. Nhưng tất nhiên cô phải hiểu điều ta muốn nói.
- Rõ ràng tôi không hiểu.
- Nếu cô định bắt chước người da trắng, Ivalú, cô sẽ chết như chúng sống trên mảnh đất chúng ta không có củi và than. Chúa của người da trắng không cho phép bảo vệ cô và họ trên vùng băng tuyết Bắc Cực này. Cái lạnh làm chúng cóng lại. Nhưng nhiều người da trắng luôn muốn tiến về phương Bắc với trang bị cồng kềnh với nhiều than và bếp sưởi, với vô số chó, xe trượt và tàu hỏa khói. Nhưng Chúa của họ luôn để họ chết đứng và trở về nhà hầu như đã hết nhiên liệu. Đôi khi những cuộc hành trình bị ngừng lại giữa chừng hoặc kết thúc thảm hại. Ở đó, nơi người da trắng ngự trị thì cô không biết gì, nhưng trên mảnh đất này, những kẻ không biết gì lại là chúng. Do vậy một thầy lang nói: Cô hãy trở lại vùng đất băng giá phương Bắc yên tĩnh, ở đó cô là người biết nhiều vì không có tội nào nghiêm trọng hơn là tội không biết gì, và ở đó cô sẽ tránh được người da trắng, tránh được sự trả thù của Chúa của họ, ông ta cũng mang tính tình của chúng, kẻ tàn bạo hay trả thù, kết án con chiên mà đáng lẽ nên đem lại hạnh phúc cho họ. Cô hãy trốn vị Chúa đã nói với cô: ta muốn được yêu tất cả các vât, nếu không được như thế, ta sẽ quẳng cô vào lò lửa. Trái lại, cô nên tin vào một Chúa nói với cô: Bé Ivalú, ta yêu con rất nhiều, ta không mong ước gì hơn là con được hạnh phúc.
- Tôi biết Chúa yêu tôi - Ivalú mỉm cười đáp - Có lẽ chính người không gây cho tôi chuyện này.
- Chúa của cô phải là người do cô tưởng tượng, phải là một người săn bắn vui tươi, hảo tâm, luôn luôn chia đồ săn được và cười với tất cả các cô gái và cho con tất cả mọi nhà. Chúa của cô không sống trong ngôi nhà bằng gỗ nóng bức được sưởi bằng than mà sống trong vùng băng tuyết rộng lớn. Người không sợ rét vì bụng người đầy mỡ. Không bao giờ cô tin vào một vị Chúa muốn trả thù vào những đứa con do mình tạo ra với bao nhiêu thiếu sót. Đó là Chúa giả và những kẻ tuyên truyền giáo lý ấy không biết gì, cô hiểu chứ?
Ivalú khóc, lắc đầu, mũi nhăn lại.
- Ôi ông Siôrakitsốc, tai tôi nghe những lời hoa mỹ của ông, nhưng đầu tôi không hiểu nghĩa của chúng. Tôi rất muốn hiểu nhưng tôi ít khả năng hiểu nó quá! Ôi, có cách nào thu nhận ít trí thông minh của ông!
- Có đấy, nếu cô bắt vài con chấy ở đầu thầy lang và bỏ vào tóc cô, chấy sẽ truyền cho cô một ít trí thông minh của thầy lang. Nào Ivalú, cô làm đi.
- Siôrakitsốc, ông rất tốt - Ivalú nói, lòng đầy biết ơn và làm theo lời khuyên của thầy lang.
Ivalú ra sống ở một ngôi nhà nhỏ làm bằng đá và đất sét ở gần làng. Ở đây cô mong đợi có chuyện xảy ra nhưng không biết chuyện gì. Bà Tocngếch đã đi nhờ một số người đến giúp Ivalú làm nhà. Viví bị mẹ canh giữ nghiêm ngặt quá nên không có mặt.
Ivalú chỉ có một ít dụng cụ gia đình do mẹ cô để lại. Chỉ những đồ vật do chính tay mình làm ra thì mới có quyền để lại cho con cháu được và phải biết sử dụng thành thạo chúng thì cộng đồng mới tôn trọng. Nhưng do chỉ ở nhà thầy lang Siôrakitsốc và nhà thờ, nên Ivalú không có dịp dùng những dụng cụ riêng của mình. Dần dần, các thành viên khác trong cộng đồng đã chiếm lấy chúng. Tocngếch đã kiếm lại cho Ivalú những thứ cần thiết và cho cả một con chó cái để bảo vệ. Đó là con chó có mặt hôm sinh thằng Pupililúc. Đây là một con chó dũng cảm vì từ nhỏ người ta đã buộc vào cổ nó một con ong bầu còn sống được gói trong một chiếc khăn. Con ong đã truyền cho con chó lòng dũng cảm.
Ivalú có đủ thực phẩm và quần áo, không cần phải đánh cá đặt bẫy nữa. Song đó không phải là đồ người làng chuẩn bị cho cô vì lão Titêrácti khắc nghiệt đã cấm tất cả mọi người nhất là các bà theo đạo, kể cả Tocngếch, trái lệnh Chúa, giúp đỡ kẻ có tội. Nhưng những người đàn ông khi đi săn về qua trước ngôi nhà nhỏ bằng đá đã lẳng lặng vứt vào đó một vật gì đấy, Ivalú cứ nghĩ đó là bàn tay của Chúa. Đôi khi có người đi săn cò từ núi về qua đó dã để rơi đôi cò xuống đất như một chuyện thần kỳ. Có lần Ivalú thấy rơi đôi găng tay, cô vội vàng chạy lại hỏi xem của ai thì không ai nhận cả. Lúc thì một túi nhỏ đầy trứng đông lạnh, khi thì da cáo, lúc thì da hải báo trắng mềm dùng làm giày cho thằng Pupililúc rất hợp.
Và Ivalú mang về nhà tất cả những thứ gì trời cho ấy. Cô mỉm cười với chính mình. Làm sao một người như thầy lang lại có thể sợ mình bị bỏ rơi nhỉ? Nếu ông ta đổi một ít trí thông minh lấy một ít lòng tin thì hay quá nhỉ!
Mùa hè trôi qua, Ivalú không muốn và chẳng cần phải vào làng. Cô không cần sống chỗ đông người. Hơn nữa một thằng bé con và một con chó cái lớn cũng bận lắm rồi. Đôi khi Ivalú ngồi trước nhà ngắm nhìn đám mây muỗi vẩn vơ bay trước mặt, hay nhìn những đứa trẻ con ngồi trên thuyền Kayak bắn diệc biển. Có đàn lớn đến nỗi che khuất cả ánh mặt trời. Khi chúng bay là là mặt nước để bắt cá thì tiếng kêu của chúng vang động bầu trời. Nhưng khi Ivalú thấy những người đi săn cá voi mang giáo lội xuống biển thì cô vội trốn vào nhà vì cô biết cá voi, cá tê giác biển rất dễ cảm thấy bị xúc phạm và không chịu để bị giết khi có mặt đàn bà. Điều đó Ivalú học được từ khi xuống ở phương Nam.
Ivalú cảm thấy thân thể và tâm hồn mình càng cứng cỏi. Cô đang trở thành một người đàn bà có nhiều kinh nghiệm. Nhìn quần áo, cô biết mình đang lớn. Cô cũng biết tự bảo vệ mình khi mất con chó. Con chó cái đã chiến đấu anh dũng với hai con chó sói quanh quẩn bên nhà cho đến khi một vài người làng nghe tiếng chó kêu chạy lại giết được một con sói và đuổi con kia đi. Trong cuộc chiến đó con chó bị mất một mắt và sau đó ít lâu thì chết. Khi Ivalú nhìn thấy con chó sói kia quay trở lại, cô mài sắc con dao rồi bôi đầy mỡ vào, Ivalú cắm ngược dao trước cửa ra vào, rồi đi vào nhà. Sau khi đánh hơi lưỡi dao hồi lâu chó sói liền liếm dao. Máu từ lưỡi chó sói chảy ra và vị tanh của chính máu mình càng làm nó thèm ăn. Nó tiếp tục liếm lưỡi dao cho đến khi cái lưỡi rách tả tơi. Ngủ dậy Ivalú thấy con sói nằm yên trên đất. Nhưng cô biết phải thận trọng vì loài sói không thích chết. Cầm con dao trong tay, Ivalú rón rén lại gần con vật và cắt cổ nó. Kể từ lúc đó, cô bắt đầu đặt bẫy được phủ đất cẩn thận xung quanh nhà, hoặc để những viên mỡ có xương nhọn bẻ cong bên trong.
Nhờ học được ở bố, cô có thể chống lại được bất cứ con vật nào, kể từ con gấu trắng đến những con rận bé tí. Để bắt rận cô để giữa da mình và áo một miếng da bôi mỡ có buộc một sợi dây bằng gân. Khi lôi ra tấm da thấm đầy rận.
Nhờ Chúa giúp cô có thể tự bảo vệ mình.
Đôi khi có người đi qua đường dừng lại trao đổi vài lời với Ivalú. Viví và Tocngếch thỉnh thoảng bí mật mang cho cô những món quà nhỏ: sò, mắt hải báo, thịt Ptarmigan nhai nhỏ và một vài món ăn ngon đại loại như thế, hoặc mang cho cô một tượng người hay tượng thú nhỏ bằng đất do chính tay họ nặn làm đồ chơi cho Pupililúc. Mặc dù đương là mùa hè khó đi, một vài người hành hương vẫn đến để chính tai nghe câu chuyện sinh đẻ thần kỳ và tận mắt nhìn mặt đứa bé. Ivalú mỉm cười kể chuyện của mình. Họ nghe cười vui vẻ và thường để lại một vài món quà. Tất cả rất tốt bụng. Một số là người Thiên Chúa giáo được các nhà truyền giáo nơi khác làm lễ rửa tội. Họ lén lút đến thăm để tránh lão Titêrácti biết chuyện.
Qua đó, Ivalú biết được rất nhiều chuyện về Titêrácti.
Ông ta không quan hệ với Siôrakitsốc và nói với dân làng là tin vào thầy lang là u mê quá trớn, sẽ bị mất nhiều thứ. Khi thấy những dự định đi thăm hỏi Thần Mặt trăng hoàn toàn bị tan vỡ, Siôrakitsốc rất lo lắng và ở nhà lão đã nổ ra một sự bất đồng ý kiến nghiêm trọng giữa lão và Tocngếch một bên và Nêghê và các bạn của bà ta một bên.
Titêrácti đến không mang đồ dự phòng nên chẳng mấy chốc đã phải dùng đồ dự phòng của Côhactốc để lại. Không đi săn, không đi câu cá và tất nhiên cũng chẳng tham gia vào các công việc chung nhưng lão vẫn lặng thinh nhận tất cả thịt và thực phẩm người làng mang đến, những người này thương lão không khéo tay, và lòng tự tôn không bao giờ bị tổn thương hay nhục mạ vì vô số món quà đã nhận. Lão thể hiện một tinh thần thực sự cao hơn nên đã gây lòng ngưỡng mộ trong đám người nguyên thuỷ này.
Lão đã gieo rắc không mệt mỏi vào lòng đám con chiên nỗi sợ Chúa và gã cha cố này đã chia rẽ các con chiên, xúi giục họ theo dõi và tố cáo lẫn nhau để tạo nên một đội quân bảo vệ cho Vương quốc của mình. Không ai đi săn bắn ngày chủ nhật, không hát những bài ca tục tĩu và không trần truồng đi trong nhà. Không ăn thật no, không cười với người không phải do chính Titêrácti tổ chức đám cưới. Hay ít ra là chuyện đó xảy ra không công khai. Trái lại lão cho họ một loạt những lễ cầu kinh, hát thánh ca, lễ kiên tín, lễ cưới và hành lễ.
Các buổi lễ thiện đã được kính trọng và trang nghiêm từ khi tất cả các con chiên giữ bộ mặt nghiêm nghị, bởi vì Titêrácti sẽ nheo mày và ngừng giảng khi phát hiện ra có ai cười trong khi hành lễ. Chó không được vào nhà thờ và, nếu trong thời kỳ Côhactốc và Ivalú các bà mẹ thường cho con bú hay đặt chúng ngồi trong cái chậu để dưới ghế băng nhà thờ, bây giờ nếu đứa trẻ khát, người mẹ phải nhanh chóng đưa nó ra ngoài, theo sau là ánh mắt nghiêm nghị của Titêrácti.
 

*
Một người đàn bà tuổi trung niên tên là Miních đã có mang với một người du mục đến đây vào mùa xuân và người này cách đó ít lâu đã trở thành Thiên Chúa giáo. Titêrácti đã kịch liệt chỉ trích hai người trong các buổi hành lễ chủ nhật. Sau đó lão xúi giục họ lấy nhau. Miních không thích điều này vì bà được coi là vợ của một Tutiác, người đã đi với đoàn thám hiểm. Sẽ có chuyện gì xảy ra khi Tutiác trở về? Nhưng lão Titêrácti cam đoan sẽ không có chuyện gì xảy ra, bởi vì chuyện kết duyên với Tutiác dựa trên tội lỗi, là không chính đáng, và do vậy anh ta chỉ có quyền ở chỗ dưới địa ngục mà thôi.
Titêrácti thúc giục rất nhiều làm họ thấy không chấp nhận yêu cầu của lão hình như là không lịch sự, do vậy, vì tôn trọng lão cha cố da trắng, cặp này phải gượng làm theo mong muốn của lão.