29. Hũ Vàng

1. Trào Lộng U Mặc Là Gì? 2. Những Yếu Tố Chính Của U Mặc 3. Nước Thu 4. Mù Rờ Voi 5. Chim Biển 6. Anh Mù Tự Phụ 7. Mộng Hồ Điệp 8. Ném Đá 9. Rửa Tai 10. Dùng Chó Bắt Chuột 11. Bị Cọp Rượt 12. Thổi Sáo 13. Sướng... 14. Suối Trường Sinh 15. Túy Ngâm Tiên Sinh 16. Đức Uống Rượu 17. Ngũ Liễu Tiên Sinh 18. Đánh Cá Với Như Lai 19. Cầu Nước Trường Sinh 20. Mã Tuấn 21. Coi Bói 22. Đông Lăng 23. Người Đánh Xe Lừa 24. A Lưu 25. Cầu Cho Bạo Chúa Sống Lâu 26. Quên Thầy 27. Thịt Cừu Non 28. Đôi Dép Da 29. Hũ Vàng 30. Cưới Vợ 31. Ham Sống 32. Suối Hoa Đào 33. Tiền Xích Bích 34. Dương Xuân Bạch Tuyết 35. Mê Vàng 36. Sửa Giày 37. Đưa Nhau Ra Tòa 38. Lồng Đèn Tắt 39. Lệ Cơ 40. Cây Trên Núi 41. Khinh Trọng 42. Đi Sứ 43. 44. Liệt Tử nghèo khó, có khi đói khát nữa 45. Cười Người Khóc 46. Cướp Đất 47. Xin Bãi Nại 48. Nghèo Khổ 49. Cá Vui 50. Làm Giàu 51. Lê Đuôi Trong Bùn 52. Người Bán Thịt Dê 53. Nhân Trung Dài 54. Chí Nhân 55. Chiếc Bè 56. Kiêu Căng Là Gì? 57. U Tịnh Đại Sư 58. Giác Và Mộng 59. Ngôi Tướng Quốc 60. Lẽ Sống Chết 61. Nuôi Gà Đá 62. Lẽ Tất Nhiên Phải Vậy 63. Nhất Thống Sơn Hà 64. Vay Lúa 65. Học Bắn Cung 66. Đi Săn 67. Giàu Sang 68. Pháp Thuật Cao Cường

Một người kia có mua của một người láng giềng một miếng đất.
Bữa đó nhằm phải ngày chót của "thời hoàng kim", và đến sáng hôm sau, sẽ chuyển qua "thời hắc ám"
Mua miếng đất xong anh bèn đào đất ngay để dựng cột nhà, thì lại đào trúng một hũ vàng. Anh bèn lật đật qua nhà người láng giềng, chủ cũ miếng đất cho hay: "Tôi vừa đào miếng đất mà tôi vừa mua của anh, tôi gặp một hũ vàng. Tôi mua đất chứ không mua vàng, vậy xin trả lại cho anh!"
Người kia nói:
- Tôi mừng giùm anh đó. Khi tôi bán cho anh miếng đất là tôi đã định bán tất cả, có đâu chừa món nào trong đó. Vậy, nó là của anh, tôi không có quyền nhận nó.
Hai bên cứ nhường nhau mãi đến khi trời sắp tối mà chẳng ai chịu nhận hũ vàng. Hai bên đều nghĩ rằng cũng nên để qua ngày sau cho đôi bên suy nghĩ lại chín chắn rồi sẽ hay.
Đêm đó, đâu dè lại lúc chuyển sang "thời hắc ám": Ngọn gió vật chất và tư lợi thổi tràn khắp mặt đất, tâm hồn đạo đức của hai bên đều bị ảnh hưởng hắc ám mà không hay.
Sáng đến, hai người lại gặp nhau như lời hẹn hôm qua.
Người mua đất liền nói:
- Tôi đã suy xét kỹ lại, thì quả lời nói của anh ngày hôm qua rất xác đáng. Tôi đã mua đất anh thì tất nhiên trong đó đều là của tôi.
Người láng giềng nói:
- Không phải vậy. Hôm qua tôi đã xét kỹ lại, thì lời nói của anh hôm qua là đúng. Anh không thể nào mua một món đồ mà chính anh không cố ý mua. Anh chỉ mua đất, chứ không phải mua hũ vàng. Anh trả lại cho rồi, rất đúng.
Hai người cãi nhau, không ai chịu nhường cho ai hũ vàng cả.
Họ trở thành thù địch, lôi nhau ra tòa, dùng đủ biện pháp và thủ tục để thắng bên kia cho kỳ được, bên nào cũng chắc chắn là mình phần phải, và đều vì công lý mà tranh đấu.
Lời bàn:
"Thời hoàng kim" giống như cảnh ban ngày, tức là thời dương khí thịnh, vạn vật được bao trùm trong bầu không khí trong sáng. Người ta, một phần khá lớn, chịu ảnh hưởng của hoàn cảnh: Dương khí thịnh nên lòng người cũng dễ có những tư tưởng hành động quang minh. Trái lại, trong "thời hắc ám" giống như cảnh ban đêm: Vạn vật bị chìm đắm trong bầu không khí tối tăm của âm thịnh nên lòng người cũng dễ biến thành mờ ám. Có thể nói như kinh Dịch, đây là thiên hạ đang ở thời kỳ quẻ Bác.
Điều nên để ý là khi lòng người bị thị dục và tham vọng chi phối, hành động bao giờ cũng được lý trí hợp lý hóa cả.
Nghe lý luận của hai người này lúc mà tâm hồn chưa bị thị dục điều khiển, còn giữ được trong sáng, thì những lý luận họ đã viện ra để từ khước việc làm chủ hũ vàng thật là chí lý chí tình. Nhưng rồi, đến khi lòng dục nổi lên, thì họ cũng vẫn có đủ những lý lẽ viện ra để chiếm đoạt hủ vàng. Dùng lý trí để chứng minh thị dục ai cũng có lý cả
Có thể nói: Đây là một bài văn u mặc khó kiếm trong những bài văn tối thượng thừa xưa nay của Đông Phương.