Bài giảng thứ IV

MƯỜI CÔNG ĐỨC LỚN CỦA VIỆC IN KINH Lời người dịch Kinh Tám Điều Giác Ngộ Lược sử ngài An Thế Cao Bài giảng thứ I Bài giảng thứ II Bài giảng thứ III Bài giảng thứ IV Bài giảng thứ V Bài giảng thứ VI Bài giảng thứ VII Bài giảng thứ VIII Bài giảng thứ IX Bài giảng thứ X

 Tri túc là căn bản để gìn giữ đạo nghiệp
Phiên âm:
Đệ tam giác tri: Tâm vô yểm túc, duy đắc đa cầu, tăng trưởng tội ác.  Bồ tát bất nhĩ, thường niệm tri túc, an bần thủ đạo, duy tuệ thị nghiệp.
Dịch nghĩa:
Điều giác ngộ thứ ba: Tâm nếu không biết đủ, chỉ lo việc tham cầu, sẽ tăng thêm tội ác.  Bồ tát không như vậy, thường nhớ đến tri túc, vui cảnh nghèo giữ đạo, lấy tuệ làm sự nghiệp.
Giảng giải:
Điều giác ngộ thứ hai: Đa dục là căn bản của sinh tử.  Còn điều giác ngộ thứ ba: Tri túc là căn bản để gìn giữ đạo nghiệp.  Muốn lìa sinh tử, đầu tiên phải trừ dục; muốn tu chính đạo, trước hết phải tri túc.  Người không tri túc, cho dù tu hành bao lâu năm, vẫn không có ngày thành tựu.
Tâm của chúng sinh không bao giờ thấy thỏa mãn đối với những gì mình đã có được.  Tiền bạc có một trăm lại nghĩ đến một ngàn, được một ngàn lại đòi lên một vạn!  Quan vị là quận trưởng mong làm tỉnh trưởng, lên tỉnh trưởng lại muốn làm bộ trưởng!
Có một bài ca nói thật đúng cái tâm không biết đủ của con người:
Suốt ngày bận rộng cũng chỉ vì
Lo ăn, lo mặc chuyện áo y
Ăn mặc đủ rồi, lại suy nghĩ:
Phòng trung còn thiếu vợ đương thì!
Vợ đẹp, hầu non đều đủ cả
Ra vào xe ngựa lấy đâu đi?
Ngựa đã thành bầy, xe đã sẵn
Lại lo ruộng ít, khó thu chi!
Mua được ruộng vườn trăm vạn mẫu
Sợ không quan chức bị ngươi khi!
Tam phẩm, tứ phẩm còn chê nhỏ
Ngũ phẩm, thất phẩm có ra gì.
Nhất phẩm vừa lên quan tể tướng
Lại muốn làm vau, chắc có khi?
Thỏa lòng lên được ngôi thiên tử
Mơ ước thành tiên sống trường kỳ!
Tham vọng leo thang không dừng nghỉ
Vô thường chợt đến, ôm hận đi!
Đây là nói về một người sống trong dục vọng, không bao giờ biết đủ về giàu sang, công danh, để kiếp người đáng quí trôi qua trong phiền não khổ đau.
Tai hoạ trên thế gian, tội ác trong cuộc sống đều do tâm không biết đủ này mà ra.  Mọi người ai cũng biết:
Một mai vô thường đến
Mới hay mộng huyễn thân
Muôn việc đem chẳng được
Chỉ nghiệp theo thức thần!
Đằng sau gia tài đồ sộ kia, không biết che dấu biết bao tội ác!  Bên trong địa vị cao sang đó, ai hay ẩn chứa thật lắm âm mưu!  Những tham cầu trái với chánh pháp, làm tăng thêm tội lỗi, tóm lại có mấy điểm như sau:
1. Lấy trộm tài vật của người:  Ví dụ như ăn trộm, ăn cướp, làm thổ phỉ chuyên cướp đoạt tài vật của người để sống.
2. Chối bỏ trách nhiệm:  Như mượn đồ vật của ai, đến kỳ không trả, lại chối nói  không có, hay đổ thừa, hại người lợi mình.
3.  Nuốt lời gửi gắm:  Ví dụ có người bận việc đi xa, gửi đồ cho mình trông coi hộ.  Đến khi họ trở về lấy lại, mình phủ nhận, rồi chiếm làm của riêng.
4.  Dối lấy của chung:  Ví dụ hai người cùng hùn vốn làm ăn, khi có lợi nhuận đáng lẽ phải chia đều, mà mình vì muốn hưởng nhiều hơn, nên số lời nhuận đúng ra là mười triệu mà chỉ nói có năm triệu.
5.  Thừa cơ chiếm dụng:  Ví dụ biển thủ của công, giảm bớt giờ làm, ăn xén vật liệu, mượn của công làm việc tư, v.v...
6.  Cậy thế lực lấy của người:  Ví dụ như tham ôn, dùng thủ đoạn qua mặt pháp luật, mượn thế lực chèn ép, cưỡng đoạt của người ta, khiến cho họ không dám kêu ca.
7.  Kinh doanh trái với chánh pháp:  Như mở quán rượu, vũ trường hay giết heo mổ trâu, hoặc buôn bán các dụng cụ sát sinh.
Lòng người không biết nhàm đủ, nên việc tham cầu trái với chánh pháp là điều không thể tránh khỏi.  Thực ra, y phục vốn là để che thân và ngăn gió lạnh, nhưng người có tiền lại đòi hỏi quần là áo lụa, nhung gấm hoa hoè; cơm ăn vốn cho khỏi đói, nhưng người có tiền lại muốn mâm cao cỗ đầy, sơn hào hải vị; chỗ ở vốn để tránh gió che mưa, nhưng người có tiền lại muốn nhà cao cửa rộng, trang hoàng lộng lẫy; về mặt giải trí thì núi sông hoa cảnh trong thiên nhiên người ta không cho là đủ, lại còn rượu chè, khiêu vũ, bài bạc đủ thứ.  Vật chất hữu hạn mà dục vọng con người lại vô cùng thì làm sao thỏa mãn cho được?  Do đó con người cứ chạy theo lòng dục, luôn mãi tìm cầu, bất kể thủ đoạn, hại người lợi mình, gây ra vô số tội ác.
Phàm phu trong vòng điên đảo do tâm không biết đủ nên tham cầu nhiều điều trái với chánh pháp.  Nhưng bậc Bồ tát tu hành lại thường nhớ đến tri túc, vui cảnh nghèo giữ đạo, lấy tuệ làm sự nghiệp.  Pháp sư Đạo An đời Tấn là vị công thần bậc nhất trong lịch sử Trung Quốc.  Một hôm có cư sĩ là Khích Siêu sai người dâng ngài một ngàn hộc gạo trắng để cúng vào ngôi Tam Bảo.  Trong chùa không có kho lương thực lớn nào có thể chứa đủ số lượng nhiều như thế.  Ngài Đạo An phải dành ra ba ngôi nhà lầu mới để hết một ngàn hộc gạo.  Nhân đó ngài viết thư trả lời cư sĩ Khích Siêu, trong đó có đoạn viết: "Nhờ ông cúng cho chúng tôi một ngàn hộc gạo, nhưng cũng vì thế mà tăng thêm phiền hà cho việc chứa cất!"
Bất cứ ai cũng hiềm của cải ít, mà Đạo An lại hiềm của cải nhiều!  Đây là tâm lượng của bậc thánh giả, là thái độ của Bồ tát đối với thế gian.
Bậc tu đạo giác ngộ đối với vật dục thế gian cho rằng: Tham cầu nhiều, kết quả sẽ bần cùng; hoan hỷ xả bỏ, sẽ giàu có hạnh phúc.  Của cải nhiều thì tâm làm tôi mọi cho hình hài, cuộc sống không sao an tĩnh được!
Một người không biết tri túc, tâm đam mê ngoại cảnh, hễ tham tài lợi thì sinh mạng nằm trong tay của tài lợi; hễ tham sắc đẹp thì sinh mạng nằm trong tay của sắc đẹp!  Người tham lam cần phải biết, ngay thân mình còn không giữ được, huống chi của cải là những thứ bên ngoài?  Như các tay cự  phú bao đời mà nay có còn đâu?  Nếu biết tri túc thì sinh mệnh mới an định, cuộc sống mới thực sự an lạc.
Thuở xưa có một người cưỡi la ra ngoài dạo chơi, gặp một người cưỡi ngựa đi phía trước, trong lòng rất ưa thích, mong ước có được con ngựa cao to như thế để cưỡi.  Nhưng liền đó anh ta quay đầu lại nhìn thấy một người đang cực nhọc đẩy xe mồ hôi như tắm.  Anh suy nghĩ chu đáo, tâm tham muốn liền lắng dịu, rồi cảm khái thốt lên bài thơ:
Người khác cưỡi ngựa, mình cưỡi la
Tủi thân sao lại kém người ta?
Quay đầu chợt gặp ông xe đẩy
Mới thấy vẫn còn hơn người xa.
Điều này cho thấy, nếu chúng ta nhìn người giàu sang hơn mình, sẽ bất bình, sinh tâm không biết đủ.  Nhưng nếu ta so với người nghèo hèn hơn, sẽ tự nhiên không còn tham cầu, không tạo nghiệp xấu.  Câu biết đủ thường an lạc thật đáng cho người học đạo chúng ta ghi lòng tạc dạ!
Người giác ngộ luôn luôn là người tri túc nên không tham cầu phi pháp, Bồ tát giác ngộ không phải là không cần tiền, mà là khéo biết dùng tiền.  Tiền bạc tích trữ thì không phải thuộc về mình, tiền bạc dùng vào việc có ích mới thuộc về mình.  Cho nên cách người giác ngộ xử lý tiền bạc như sau:
Mười phần tiền của kiếm được, hai phần dùng vào việc phước thiện, bố thí cúng dường; hai phần chi dụng trong cuộc sống hàng ngày; hai phần để dành phòng khi già cả, yếu đau, và lúc cần gấp.  Còn lại bốn phần dùng vào việc kinh doanh để phát triển gia nghiệp.
Phật Pháp nói tiền bạc là sở hữu chung của năm nhà:
1.  Nhà vua quan: Bọn tham quan ô lại có thể dựa vào quyền thế để tước đoạt của cải chúng ta.
2. Nhà lửa nước:  Tai nạn lũ lụt, hỏa hoạn có thể cuốn trôi, đốt sạch của cải chúng ta trong một buổi.
3.  Nhà trộm cướp:  Trộm cướp lén lấy trộm hay ngang nhiên cướp đoạt của cải chúng ta.
4.  Nhà chiến tranh:  Gặp lúc chiến tranh khói lửa, nhà cửa ly tán, của cải càng nhiều càng lo sợ, nguy hiểm.
5.  Nhà con cái:  Gặp con cái bất hiếu, phá tán gia tài, khiến tan nhà nát cửa.
Tiền của chính thuộc về năm nhà này.  Người tri túc vì biết: Người ta ăn thì còn, còn mình ăn thì hết, nên không chỉ cất chứa, hưởng thụ riêng cho mình, mà còn biết bố thí cúng dường để vun trồng cội phước và làm những việc lợi ích.  Của cải đó mới là chân thật của mình.
Thời Chiến Quốc vua Tề Tuyên Vương muốn bái Nhan Xúc làm thầy, nên nói với ông rằng:
- Chỉ cần ngài nhận tôi làm đệ tử, sống chung với tôi, thì mỗi ngày sẽ ăn cao lương mỹ vị, mặc toàn lụa là gấm vóc, ra ngoài có kiệu xe đưa rước, lại thêm có mỹ nhân hầu hạ.
Nhan Xúc thản nhiên đáp:
- Cảm ơn lòng tốt của ngài, nhưng tôi không mong làm thầy của vua.  Tôi chỉ mong được thảnh thơi ăn cơm, thì ngon đồng như ăn thịt; ra đường từ từ dạo bước, nào khác với việc đi xe; an phận giữ mình, không làm điều sai quấy, thì đó là tôn quí; đời sống thanh tịnh, phàm làm việc gì đều không trái với đạo lý, thì đó là an lạc, hạnh phúc.
Tri túc như Nhan Xúc mới không bị thế gian làm nhục.  Người tu hạnh Bồ tát có thể sống yên vui trong cảnh nghèo vẫn giữ đạo thanh tịnh, lấy việc cầu trí tuệ giải thoát làm sự nghiệp cả đời mình.  Đại sư Huệ Năng giã gạo chuyên cần.  Thiền sư Bách Trượng một ngày không làm, một ngày không ăn.  Luật sư Hoằng Nhất mấy mươi năm mặc một chiếc áo bông.  Hòa thượng Hư Vân lúc ở chùa Chân Như chỉa uống nước thay cơm mà không khuất phục trước thế lực ác.  Học được tinh thần vui nghèo giữ đạo của các vị đó mới có thể thực sự thấu hiểu được cuộc sống, tận dụng được cuộc sống!
Bồ tát tu học Phật Pháp không nhất thiết phải nghèo khổ mới gọi là thanh cao.  Trong Phật giáo có rất nhiều vị trưởng giả giàu có.  Nếu bên trong tham dục không trừ, bề ngoài làm ra vẻ khổ hạnh, đây là điều cần phải tránh!
Trong Phật giáo, cũng không phải dạy chúng ta không cần tiền, mà dạy chúng ta nên có tiền của chính đáng, dùng vào chỗ chính đáng.  Nếu tiền của có được và sử dụng một cách chính đáng, thì có càng nhiều lại càng tốt!  Nếu là tiền của không chính đáng, dầu một đồng xu cũng không lấy.
Thuở Phật còn tại thế, một hôm ngài và A Nan cùng đi trên đường, gặp một khối vàng không biết là của ai đánh rơi.  Đức Phật thấy rồi quay sang A Nan bảo:
- Này A Nan, ông có thấy không?  Rắn độc đó!
A Nan đáp:
- Bạch Phật con có thấy.  Quả là rắn độc!
Đức Phật và A Nan đi khỏi, hai cha con nông dân đang làm ruộng nghe nói rắn độc, bèn hiếu kỳ bước lại xem thử, song không ngờ đó lại là một khối vàng!  Hai người hết sức vui mừng, cười thầm thầy trò đức Phật thấy của quí mà không biết. Họ bèn mang khối vàng về nhà, cho rằng nay mai sẽ phát tài.  Không bao lâu, nhà vau biết vàng bạc trong kho có người trộm mất nên ra lệnh điều tra.  Đội điều tra tìm thấy trong nhà hai cha con có khối vàng ròng, thật không cách gì chối khỏi tội trộm, khi chứng cứ đã rành rành.  Do đó họ bị bắt giam vào ngục, khép vào tử tội.  Hai cha con nông dân thấy mình thật oan uổng, mới nhớ lại lời đức Phật nói với A Nan quả không sai.  Người cha bèn đóng vai đức Phật, nói với con rằng:
- Này A Nan, ông có thấy không?  Rắn độc đó!
Người con đáp:
- Bạch đức Phật, con có thấy.  Quả là rắn độc!
Quan coi ngục nghe hai cha con hỏi đáp rất lấy làm kỳ lạ, nên cho thẩm vấn lại, điều tra kỹ lưỡng mới biết họ bị oan.
Hai cha con người đó vì cất chứa vàng bạc mà làm hại mình.  Họ lại nhờ nhớ được lời Phật và A Nan đối đáp về đạo lý vui nghèo giữ đạo mới được cứu thoát.  Qua đó ta thấy, của cải không phải phần mình không nên lấy, vui nghèo giữ đạo mới là cách sống an ổn chân chính.
Tiền bạc là rắn độc, nhưng sống không thể thiếu tiền bạc.  Cho nên tiền bạc cũng là tư lương của người học đạo.  Đây chỉ là vấn đề sử dụng tiền bạc đúng hay không đúng mà thôi!  Dùng tiền bạc để lo sự nghiệp xây dựng hạnh phúc cho mọi người; dùng tiền bạc để hộ trì việc tu học, bồi dưỡng giới thân tuệ mạng của tăng ni, thì tiền bạc không phải là rắn độc mà là tịnh tài!
Bậc Thánh giả vui nghèo giữ đạo, lấy trí tuệ làm sự nghiệp, thì không nên cất chứa rắn độc, song nên biết dùng tịnh tài để lo việc Phật sự.
Dịch thơ:
Điều thứ ba biết tâm rong ruổi
Luôn tìm cầu, đeo đuổi chẳng nhàm
Không sao thỏa được lòng tham
Tội kia theo đó, càng làm càng sâu
Bậc Bồ tát vô cầu, biết đủ
Vui phận nghèo, qui củ tu hành
Trau dồi tuệ nghiệp lợi sanh
Vung gươm trí tuệ, cắt mành vô minh.
Biểu đồ 4: Tóm tắt nội dung điều giác ngộ thứ III
Điều giác ngộ thứ ba:
- Phàm phu
- Tầm không biết đủ --- Tăng trưởng tội ác
- Chỉ lo tham cầu ------ Tăng trưởng tội ác
- Bồ tát
- Thường nhớ tri túc --- Tuệ là sự nghiệp
- Vui nghèo giữ đạo ---- Tuệ là sự nghiệp