Bài ca thứ nhất hát lên mà ngượng miệng
Ca dao cổ
TRONG vùng chúng tôi thỉnh thoảng lại xuất hiện những tính cách mà ai đã gặp, bao nhiêu năm sau, mỗi khi nhớ lại họ, vẫn cứ cảm thấy ghê rợn. Trong số những tính cách ấy có nàng Ca-tê-ri-na, vợ ông thương gia I-dơ-mai-lôp. Nàng đã từng là nhân vật chính của một tấn bi kịch khủng khiếp, khiến về sau giới quý tộc chúng tôi, do một người nào đó khởi đầu đã mệnh danh nàng là Phu nhân Mắc-bét của quận Mư-xen-xki.
Ca-tê-ri-na không phải trang tuyệt sắc, nhưng có một vẻ đẹp rất ưa nhìn. Lúc ấy nàng mới hai mươi tư tuổi, không cao, nhưng thân hình thon thả, cân đối. Cổ trắng ngần như tạc bằng cẩm thạch. Hai vai tròn lẳn. Ngực rắn chắc. Mũi dọc dừa xinh xắn. Mắt đen long lanh. Trán cao và trắng. Đặc biệt nàng có mái tóc đen nhánh. Nàng được cả gia đình gả cho ông thương gia I-dơ-mai-lôp của chúng tôi ở thị trấn Tu-xoa-ri, thuộc tỉnh Cua- xki. Nàng lây chồng không phải do tình yêu, mà chỉ đơn giản là ông I-dơ-mai-lôp ngỏ lời. Mà Ca-tê-ri-na lại là con gái nhà nghèo, không làm gì có quyền lựa chọn người nào mình thích, người nào không. Ông I-dơ-mai-lôp thuộc loại khá giả trong thị trấn chúng tôi: ông buôn bột mì, có cả một xưởng xay bột cho thuê: thêm một trang trại lắm hoa lợi ở bên rìa thị trấn: và một dinh cơ khá lớn trong phố. Nói chung ai đã buôn bán thì đều sống sung túc. Gia đình ông cũng không đông: mỗi cụ Ti-mô-phê-ich, thân sinh ra ông I-dơ-mai-lôp đã gần tám mươi và góa vợ từ lâu, bản thân ông I-dơ-mai-lôp ngoài năm chục và Ca-tê-ri-na, thế là hết. Hai vợ chồng lấy nhau đã hơn bốn năm nhưng vẫn chưa có con. Người vợ trước cũng không được đứa con nào: mặc dù bà ta sống với ông I-dơ-mai-lôp hai chục năm rồi mới chết và ông mới lấy bà Ca-tê-ri-na. Ông hy vọng ít ra người vợ kế này sẽ đẻ cho ông một thằng con trai để tiếp nối danh hiệu thương gia và thừa hưởng tài sản vốn liếng ông để lại sau này. Nhưng cho đến giờ ông vẫn chưa đạt được mong ước.
Không có con, ông I-dơ-mai-lôp rất luồn. Mà không phải riêng ông: cụ Ti-mô-phê-ích và cả nàng Ca-tê-ri-na nữa cũng buồn không kém. Cuộc sống quá tẻ nhạt, quanh năm tha thẩn trong cung cấm của nhà thương gia kín cổng cao tường với đàn chó dữ được thả ngoài sân nhiều lúc khiến người vợ trẻ kia buồn tưởng chết đi được. Khung cảnh ấy làm Ca-tê-ri-na càng thèm có một đứa con để ôm ấp. Những khi ấy nàng lại tự trách mình: "Tại sao mình lại đi lấy chồng? Và lấy chồng để làm gì? Tại sao mình đã không đẻ đái gì được lại còn làm khổ thêm người khác?". Dường như nàng đã có tội với chồng, với bố chồng và với cả dòng họ thương gia lương thiện này nữa.
Tuy không thiếu thốn thứ gì và lại được đối xử tử tế nhưng cuộc sống của. Ca-tê-ri-na trong toà nhà này tẻ nhạt đến mức cùng cực. Nàng rất ít đi ra ngoài để đến thăm nhà ai. Nếu thỉnh thoảng có phải theo chồng đến thăm hỏi một người bạn thương gia nào đó. thì nàng cũng rất ngại. Người trong giới kinh doanh tính tình đều nghiệt ngã, họ luôn xét nét xem nàng ngồi xuống, đứng lên thế nào, đi lại ra sao. Trong khi ấy Ca-tê-ri-na lại là cô gái sôi nổi. Nhà nghèo, nàng quen cách sống giản dị và thoải mái. Mỗi khi gánh đôi thùng ra sông lấy nước, nàng thường cởi luôn quần áo, chi để lại bộ đồ lót rồi nhảy xuống nước vùng vẫy. Hoặc nàng ngồi trong nhà thấy anh con trai nào đang đi ngoài đường là ném nắm vỏ hạt hướng dương vào cậu ta. Thế nhưng ở đây lại khác hẳn. Cụ bố chồng và chồng bao giờ cũng dậy rất sớm, sáu giờ đã ngồi uống trà đến căng bụng rồi ai đi việc người nấy, để mặc nàng thơ thẩn một mình hết gian phòng này sang gian phòng khác. Chỗ nào cũng sạch sẽ tinh tươm, nhưng vắng lặng, trống trải. Mấy ngọn đèn dầu hắt ánh sáng leo lét lên các bức tượng thánh. Đi khắp cả tòa nhà mênh mông này cũng không nghe thấy một tiếng động, một lời nói nào của con người.
Ca-tê ri-na thơ thẩn trong những gian phòng trống rỗng mãi đã ngán. Nàng bắt đầu ngáp, định bước lên thang gác trở về phòng ngú của hai vợ chồng ở góc nhà. Lên đấy nàng cũng chẳng còn việc gì khác ngoài việc ngồi nhìn xuống sân xem thợ thuyền cân những bó sợi đay hoặc đóng bột vào bao ở trước cửa nhà kho rồi lại ngáp, và thế là may, bởi vì nàng sẽ nằm xuống ngủ chập chờn được vài tiếng đồng hồ. Nhưng khi thức dậy, lại vẫn nỗi tẻ nhạt của đất Nga, nỗi tẻ nhạt của tòa nhà thương gia, nỗi tẻ nhạt khiến người ta có thể thắt cố chết mà không hề tiếc nuối gì. Ca-tê-ri-na không ham đọc sách, mà cũng có sách gì mà đọc, ngoài cuốn Truyện các đức cha ở Nhà thờ Ki-ép. Tuyệt nhiên không có cuốn nào khác.
Ca-tê-ri-na cố gắng chịu đựng năm năm đằng đẵng cuộc sống buồn tẻ trong tòa nhà giàu có bên người chồng khô khan. Và không hề ai quan tâm đến nỗi buồn tẻ đang làm nàng héo hon dần.

 

Dịch giả: Vũ Đình Phòng