Vài dòng khai mào :
Hồi còn ở SàiGòn tôi được đọc Đi Tây của Nhất Linh, được đọc mấy bài thơ nói về Paris của Nguyên Sa, Cung Trầm Tưởng. Thế là đâm ra mơ mộng. Cho tới ngày chính mình được đi Tây (năm 1964) mới ngã ngửa người. Tỉnh mộng.
Gần đây tôi tò mò xem Những khuôn mặt Việt kiều trên mạng.
Làng ta sao lắm người tài.
Đặc biệt có một cô mới sang học bên Canada vài năm, bắt đầu quên tiếng Việt. Mọi sinh hoạt hàng ngày, cô đều suy nghĩ bằng tiếng Pháp. Con bé sao mà xuất sắc thế ! Ông bạn lắc đầu : Nó lại...Đi Canada về nhà nói phét.
Đi Tây du học của bọn mình có gì để " khoe " không ? Có chứ !
N.D.
Ừ nhỉ... Mới ngày nào... Tấp tểnh người đi tớ cũng đi.
Đi đâu mà vui như đi siêu thị, đi du lịch vậy ? Dạ, đi... du học ạ.
Đời ta tươi vui như hoa hồng thắm. Phen này sẽ được sờ cái tháp Ép Phen, được thấy cái nhà thờ có thằng gù, được ngắm BB... Đời sẽ tình tứ như thơ, như nhạc của đám đàn anh. Này, sao bảo là đi học cơ mà? Chuyện học hành còn dài, có gì mà vội thế.
Mơ mộng một tí đã chết ai đâu. Con vịt con trong chuồng trăn sở thú Sài Gòn cứ nhởn nhơ cho đến lúc...
Cô chiêu đãi Air France nhí nhảnh phát cho tờ giấy khai nhập cảnh. Tôi giật mình. Trống ngực bắt đầu đập thình thình. Vừa đọc vừa đoán. Tìm mãi vẫn không ra chữ để " điền vào chỗ trống cho hợp nghĩa ".
Độ một giờ sau, tôi " bị " đặt chân lên đất Pháp.
Nhìn mấy ông lính đoan ngồi đằng sau tấm kính mà phát khiếp, sợ hơn vào thi vấn đáp. Nghe mấy ông xì xồ thì cứ như là xem phim không có phụ đề Việt ngữ. Hỡi các thầy dạy Pháp văn có khôn thiêng thì mau mau cạy họng thằng học trò cũ, tọng cho nó vài chữ làm bùa hộ mạng.
Trời, Phật, Thánh, Thần, Chúa ơi cứu con với.
Văn phạm là cái quái gì ? Động từ chia " mốt " này " tăng " nọ làm gì cho thêm rắc rối ? Những người vừa câm vừa điếc đâu có cần mấy món xa xỉ này.
Xin cụ Molière, xin Viện Hàn Lâm, tha thứ cho kẻ ngoại đạo.
Nước đến chân bắt buộc phải nhảy. Tôi nói, tôi diễn tả. Người nghe không hiểu mặc kệ họ... Chưa bao giờ tôi... bạo như vậy.
Ở Việt Nam, quen mồm chê người xưa Nôm na là cha mách qué. Hôm nay mới thấm thía Tây bồi là mẹ nhập cư.
Tôi được ông anh đón về nhà ở ngoại ô Paris.
Tôi dụi mắt cố ngắm nhìn nhà cửa thấp thoáng. Có thể viết thư kể chuyện Kinh Đô Ánh Sáng, loè bạn bè bên Việt Nam được rồi đấy. Chuyện... són đái trong quần chưa nên kể vội.
Sống với ông anh được hai ngày. Qua ngày thứ ba tôi lên xe lửa đi Rennes.
Đến cư xá sinh viên mà hỏi thăm mọi chuyện. Tôi gặp được mấy " ma cũ " Việt Nam tại đây. Trời đất quỷ thần ơi ! Chết đuối vớ được phao. Số mình chưa phải là số ăn mày. Mừng ơi là mừng.
Tôi nhờ một bạn dẫn đi ghi tên học.
Cô thư kí Trường Đại Học Khoa Học ngạc nhiên thấy giờ này mà vẫn còn người ghi tên. Anh bạn cười xoà. Nha Du Học Sài Gòn công việc nhiều lắm, lúc nào cũng tấp nập... Đi đâu mà vội mà vàng... Thủng thỉnh như chúng ông đây...
Anh bạn bảo tôi trình giấy giới thiệu của Institut Franco-Vietnamien. Cô thư kí hỏi giấy chứng chỉ Tú Tài. Tôi trình giấy. Cô lắc đầu không nhận vì không biết là giấy gì. Anh bạn hỏi tôi có bản dịch ra tiếng Pháp không ? Tôi đưa bản dịch có đóng dấu thị thực màu đỏ của toà án. Cô thư kí lại lắc đầu. Luật lệ bắt phải nộp bản chính. Anh bạn giải thích ở Việt Nam có tú tài Pháp, tú tài Việt. Có giấy bằng chữ Pháp, có giấy bằng chữ Việt. Giấy của tôi bằng chữ Việt nên phải dịch ra chữ Pháp. Nhưng bản dịch không phải là bản chính. Anh bạn nhanh trí, đề nghị cô giữ cả bản chính và bản dịch cho chắc ăn. Rốt cuộc, cô thư kí bằng lòng.
Chao ôi, cô cười tươi quá là tươi. Tôi thở phào. Một lát sau được cầm cái thẻ sinh viên MPC (ban Toán Lí Hoá).
Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và đầy gió lạnh...
Hôm nay tôi đi học... bên Pháp.
Tôi đi học muộn gần một tháng. Tất cả các sinh viên đã được chia nhóm, kết đôi để thực tập trong phòng thí nghiệm. Tôi đơn thương độc mã, làm gì cũng trơ trọi một mình.
Lần ấy thực tập Quang Học.
Lăng kính, thấu kính, quang phổ kế...Cả đống máy móc, dụng cụ để đo khúc xạ ánh sáng.
Loay hoay gần nửa giờ mà vẫn không lắp, không điều chỉnh được cái máy đo. Tôi giơ tay hỏi cô trợ giáo. Cô vui vẻ, tươi cười. Xinh ghê. Người xinh cái bóng cũng xinh. Cô chỉ dẫn, giúp tôi. Phần còn lại nhẹ nhàng, cứ làm theo thứ tự các câu hỏi. Đo, tính, ghi chép kết quả là xong.
Định ra về, nhưng nhìn đồng hồ thấy còn sớm quá. Ở lại làm thêm một lần nữa. Hết giờ đi ăn là vừa. Chả mấy khi được thoải mái như hôm nay.
Tôi xoay vặn, tháo máy. Xoá bỏ hết. Làm lại từ đầu.
Nhưng không may cho tôi. Lại không tìm được vị trí để đo.
Cực chẳng đã tôi phải giơ tay cầu cứu cô trợ giáo. Cũng như lần trước, cô vui vẻ, vừa giảng vừa vặn mấy cái nút máy.
Bỗng cô ngừng lại, chỉ tờ giấy ghi kết quả, hỏi tôi :
- Anh chép kết quả này của ai ?
Tôi chỉ vào ngực mình, trả lời gọn lỏn... của tôi.
Cô phì cười :
- Anh chưa điều chỉnh được máy thì làm sao có kết quả được ?
Tôi lặp lại là của tôi. Cô nghiêm giọng :
- Anh chép của ai ?
Tôi bắt đầu lúng túng, cố nói cho cô hiểu là lúc nãy tôi đo, tôi ghi chép. Nhưng chỉ có tôi mới hiểu tôi muốn nói gì.
Cô tiếp tục một tràng dài:
- Đừng nói dối vô ích. Rõ ràng là anh đang nhờ tôi giúp, thế mà anh lại nói là kết quả này là của anh. Vô lí.
Cái lí của tôi vô lí thật. Tôi không biết nói gì hơn là... của tôi. Rồi đứng im chịu trận.
Đúng mười mươi rồi! Im lặng là... nhận tội. Có tội nhưng còn bướng, không chịu nhận tội. Cô bực mình, nhìn thẳng vào mặt tôi :
- Chuyện không có gì là quan trọng nhưng nếu anh không nhận lỗi thì tôi sẽ không giúp anh và tôi còn phạt anh.
Tôi hoảng sợ nghe cô tuyên án. Gớm, sao mà ác thế. Không quan trọng mà còn phạt. Quan trọng thì sẽ đi đến đâu ?
Cô hỏi vặn tôi thêm một lần nữa. Tôi cố giải thích là... của tôi. Nhưng tiếng Pháp của tôi còn lộn xộn quá. Mặt cô cứ lạnh như tiền.
Cuối cùng cô lắc đầu định bỏ đi, không giúp tôi nữa.
Thằng Jacques thấy vậy vội can thiệp :
- Quanh đây chỉ có thằng Nguyễn với tụi tôi, nhưng chúng tôi làm đề tài khác. Cô quên là chính cô có giúp nó hồi đầu buổi. Tôi thấy nó có đo, có ghi chép... Không hiểu tại sao nó lại phải hỏi cô một lần nữa ?
Cô trợ giáo à một tiếng :
- Tôi hiểu rồi. Có vậy thôi mà nó nói gì...tôi không hiểu.
Đến lượt cô im lặng, có vẻ ngượng ngùng. Cô điều chỉnh máy rất nhanh, rồi bỏ đi. Này, có gì mà chuồn như bị ma đuổi vậy?
Tôi cám ơn thằng Jacques. Vừa mừng vừa tủi.
Cô ơi cô đẹp chín nghìn ! Mà sao cô lại...đùa nhau thế này!
Cũng may là cô chưa phạt tôi.
Cả tháng sau tôi còn sợ vu vơ. Sợ mình không đủ khả năng để chứng tỏ mình vô tội.
" Trận đòn " của cô trợ giáo cứ lơ lửng trên đầu.
Tôi còn một kỉ niệm khác, cũng thuộc loại đáng đồng tiền bát gạo,
Đó là cái buổi thực tập Hoá Học.
Tai ương lại giáng xuống đầu thằng vừa câm vừa điếc.
Tôi đang chăm chú nhỏ từng giọt hoá chất vào ống nghiệm, thì được ông trợ giáo đến hỏi thăm. Ông tốt bụng, thương tôi lủi thủi một mình chăng ? Tôi " merci " ông bằng nụ cười và cái gật đầu.
Tưởng chào hỏi như vậy là xong, không dè ông hỏi thêm tôi làm tới đâu rồi ?
Khó ăn khó nói quá. Tôi lính quýnh, vừa nói vừa diễn tả là tôi đang dùng mấy giọt " các-bô-nát đờ na-tri ".
Ông trợ giáo ngạc nhiên, nghiêm giọng bảo tôi lặp lại. Tôi nhận ra mình vừa nói theo kiểu học được bên Việt Nam. Hèn gì ông không hiểu. Tôi ấp úng chữa lại cho đúng là tôi dùng " các-bô-nát đờ na-tri-om " (carbonate de natrium). Không ngờ ông lại ra lệnh bắt tôi lập tức tắt lửa.
- Coi chừng tai nạn, nổ sập phòng thí nghiệm bây giờ !
Tôi hốt hoảng tắt lửa. Trời đất ! Cha mẹ ơi ! Tí nữa thì tàn đời con rồi. Tôi bắt đầu run sợ, không hiểu chuyện gì.
Ông trợ giáo lo ngại ra mặt :
- Nguyễn, anh có biết công thức của hoá chất anh dùng không ?
Tôi gật đầu. Ông móc túi lấy ra cuốn sổ nhỏ bảo tôi viết công thức. Tôi viết. Ông trợn mắt dằn giọng :
- Nguyễn, nghe đây! Đây là công thức của " các-bô-nát đờ sô-đi-om " (carbonate de sodium) chứ không phải...cái hoá chất anh nói lúc nãy.
Tay tôi, mặt tôi, lưng tôi, lấm tấm rịn mồ hôi. Hai chân như bị kiến đốt. Tôi đứng im, không dám nhìn thẳng. Ông trợ giáo nói một tràng dài. Tôi chỉ hiểu đại khái ông mắng tôi.
Làm thí nghiệm hoá học phải hết sức thận trọng. Dạ !
Không biết thì phải hỏi chứ không được tuỳ tiện làm bậy. Dạ !
Lỡ làm bậy thì phải có can đảm nhận lỗi. Dạ !
Bị bắt quả tang gian lận lại còn chối như trẻ con. Không! Không! Không! Tôi không gian lận!
Phản đối xong, tôi " pardon " xin lỗi ông. Không biết " pardon " lúc này có đúng phép lịch sự hay không nhưng tôi cứ nói bừa để ông bớt giận.
Rồi tôi cố gắng diễn tả cho ông hiểu rằng tôi không gian lận, không chối. Nhưng ngôn ngữ bất đồng, vốn liếng tiếng Pháp của tôi mang ra dùng hết rồi. Ông tỏ vẻ không muốn nghe tôi nói.
Có lẽ để khỏi phải đôi co dài dòng, ông ngoắc tay gọi người giúp việc phòng thí nghiệm lại hỏi. Người này cười, nói rằng ông ta không có chất gì khác để cho tôi. Ông trợ giáo càng có lí để mắng tôi.
- Thấy chưa? Người ta cho anh đúng hoá chất, anh lại đi dùng chất khác, đến lúc bị bắt quả tang đang gian lận lại còn chối. Xấu lắm. Tôi rất ghét cái tính xấu đó.
Tôi câm họng, ấm ức, muốn khóc.
Không được khóc ! Cấm mày không được khóc ! Cùng lắm thì bị phạt... Việc gì mà phải khóc.
Không biết lúc ấy mặt mày tôi trông thảm hại đến mức nào mà thằng Hervé phải động lòng. Nó nói với sang :
- Này, ông đừng to tiếng. Ông không có quyền mạt sát nó quá đáng như vậy. Tôi sẵn sàng làm chứng là bạn tôi dùng hoá chất của ông này cho. Từ đầu buổi tới giờ nó không rời khỏi chỗ này.
Thằng Hervé nói gần như mắng ông trợ giáo.
- Bạn anh làm bậy còn chối. Nó lải nhải... tôi chả hiểu gì cả.
- Ông thừa biết nó không nói được tiếng Pháp. Ông có nói được tiếng Tàu không ?
Ông trợ giáo nghe người đồng hương đốp chát, có vẻ nguôi giận. Trước khi bỏ đi ông còn điểm mặt tôi :
- Tôi sẽ tra tìm cho ra cái hoá chất của anh.
Ông rút lui vào văn phòng. Một lát sau ông trở lại. Quái lạ ! Lần này ông hạ giọng gần như nói thầm với tôi:
- Bảng danh từ khoa học quốc tế có tên Na-tri-om. Tiếng Pháp gọi là sô-đi-om. Tại sao anh không chịu dùng tiếng Pháp ?
Tôi chửi thầm trong bụng : Tiên sư nhà ông. May cho ông là tôi chưa biết chửi bằng tiếng Pháp. Ông trách người chết đói tại sao không chịu ăn cho no ? Ông gọi Na là sodium, quốc tế gọi nó là Natrium, tại sao ông lại chửi mắng tôi nhặng xị như vậy ? Tiên sư nhà ông. Chỉ muốn quai cho ông một cú.
Trách tôi xong, ông lẳng lặng bỏ đi. Thằng Hervé gọi với, nhắc ông xin lỗi tôi. Nhưng ông không kịp nghe.
Ngay tối hôm đó tôi quyết định phải dồn sức học tiếng Pháp. Ước gì một ngày kia mình nói được tiếng Pháp ! Ôi, cái giấc mơ to lớn quá, không biết đến bao giờ mới với tới được !


Nguyễn Dư
(Lyon, 6/2006)