(tặng các bạn Trần Lục 1955-1958)

Hỡi các cậu bé con
Trong lúc tuổi còn non
Các cậu phải chăm học
Có học mới nên khôn.

Thiếu gì đứa khôn sặc tiết mà chả cần cắp sách đến trường. Thiếu gì người học suốt đời mà vẫn cứ dại.
Khôn hay dại hạ hồi phân giải. Trong khi chờ đợi, thiên hạ cứ nhắm mắt cho rằng tuổi học trò là đẹp. Có lẽ chỉ có tôi mới có mấy cái kỉ niệm chán mớ đời...
Nửa thế kỉ sau mà vẫn còn nhớ rõ cái giai thoại... Truyện thối như thế mà gọi là giai thoại à ? Vâng, truyện chả ra gì nhưng... đáng đồng tiền bát gạo. Mang ra kể chơi.
Năm ấy tôi học đệ lục Trần Lục (niên khoá 1956-57).
Sắp hết giờ Vạn Vật, thầy... thầy gì nhỉ ? Chịu, không nhớ tên thầy là gì. Thầy tìm một trò tình nguyện nhận vẽ mấy cái tế bào, hoa lá, sửa soạn cho bài Thực Vật tuần sau.
Không có đứa nào giơ tay nhận lĩnh cái công việc chán như cơm nếp nát này. Chính thầy cũng còn muốn đùn cho học trò cơ mà.
Bỗng có " thằng mất dạy " nào nói to :
- Thưa thầy có thằng Dư tình nguyện.
- Dư đâu, lên đây!
- Dạ, nó nói đùa. Con không biết vẽ.
- Nói láo. Lên đây.
- Thưa thầy, con còn nhiều bài chưa làm, chưa học.
Thầy lầm lì, không nài thêm. Tôi thở phào, thoát nạn. Cả lớp lại tiếp tục đùa giỡn.
Bỗng có tiếng quát :
- Dư, 2 giờ công xin (consigne).
Tôi giật nẩy mình, ngơ ngác không biết mình bị phạt vì tội gì ?
- Tội ném giấy.
- Thưa thầy chúng nó ném con chứ không phải con ném chúng nó.
- Tha cho lần này! Liệu hồn đấy !
Một lát sau lại...
- Dư, 2 giờ công xin, lần này không tha.
- Thưa thầy con bị tội gì ạ ?
- Tội...sờ đầu bạn.
Lần này hết cãi ! Đúng là tôi có đụng vào đầu thằng bạn ngồi bên cạnh. Vô ý đụng vào đầu bạn cũng là một cái tội ! Đụng vào chỗ khác thì tội đổ đâu cho hết ? Thảo nào mấy đứa " xóm nhà lá " vẫn kháo nhau phải coi chừng thầy. Thầy như người bị động kinh, bất thình lình lên cơn... nghiêm thì phiền lắm. Tiếng đồn không sai.
Bằng một giọng nửa thương hại, nửa vỗ về, thầy nói:
- Nếu vẽ bài Vạn Vật thì tha cho.
Tôi không đủ khôn để đáp lại tấm lòng độ lượng của thầy. Lúc này tôi chỉ biết sợ. Sợ cuốn thông tín bạ bị mang " vết nhơ " của thầy. Sợ bị bố đằn ra đánh. Cơn sợ khuyên tôi phải biết " Tránh thầy chẳng xấu mặt nào ". Tôi ấm ức chấp nhận cái giá thầy đưa ra.
Chiều hôm đó tôi xin mẹ tiền đi mua tờ giấy vẽ khổ lớn. Mẹ vui vẻ. Tội nghiệp mẹ đang hiểu lầm thằng con. Tôi thương mẹ.
Tuần sau, tôi nộp bản vẽ cho thầy. Thầy tươi cười khen đẹp. Tôi hơi e ngại nụ cười của thầy. Không hiểu tại sao tôi đâm ra thù ghét thầy, ghét luôn cả môn Vạn Vật từ ngày đó. Mặt mũi thầy ra sao tôi cũng chẳng thèm nhớ.
Nhưng đời học trò cũng có những cái bất ngờ. Trong cái rủi lại có cái may. Có lẽ thằng bạn bị tôi sờ đầu thấy tôi bị phạt oan nên ân hận chăng? Một hôm nó thân mật chỉ dạy cho tôi phương pháp giải mấy bài hình học. Nhờ một câu giảng của bạn mà tôi hiểu được cách học, hiểu được cách làm bài. " Học thầy không tầy học bạn ", người xưa nói không sai. Hè năm ấy tôi tự học xong chương trình Toán Lí Hoá của năm sau.
Thế là, cuối năm đệ ngũ tôi thi nhảy bằng Trung học đệ nhất cấp. Sau phần thi viết, phải vào vấn đáp.
Chết... bỏ mẹ. Có cả môn Vạn Vật. Chưa bao giờ tôi nghĩ đến học môn này. Chần chừ mãi, cuối cùng cũng phải thu hết can đảm vào thi.
Tôi bốc thăm trúng "Bộ máy tuần hoàn, hô hấp ".
Tôi bắt đầu bằng "Thân thể người ta chia ra làm 3 phần : đầu, mình và chân tay...". Thầy cắt ngang :
- Khỏi cần dài dòng. Hãy cho biết vai trò của tim, của dưỡng khí...
Tôi bắt đầu rịn mồ hôi. Ầm ừ một lát, tôi đành thú thật :
- Thưa thầy em chưa ôn bài này.
- Cho chọn bài khác. Lật hết ra mà chọn.
Tôi lật hết mấy mảnh giấy và chọn "Bộ máy tiêu hoá". Người ta đói thì phải ăn. Đồ ăn vào mồm, xuống dạ dầy. Các chất bổ đi nuôi cơ thể. Cặn bã thành phân, tống ra ngoài... Bài học ngắn gọn quá. Tôi không biết phải nói gì thêm. Thầy nhắc :
- Hãy phân tích phản ứng khi nhai, khi đồ ăn vào dạ dầy.
Mồ hôi càng rịn ra. Tôi ấp úng ca bài " ông đi qua, bà đi lại ".
- Thưa thầy em chưa kịp học môn Vạn Vật.
- Tôi có cảm tưởng em khinh môn Vạn Vật lắm phải không?
Giọng thầy vẫn bình thản làm tôi càng lo sợ. Sao thầy lại bắt mạch tôi đúng như vậy? Chối cũng khó, nhận thì... chết tươi. Tôi tìm cách nói nước đôi :
- Thưa thầy không phải. Em dồn sức học mấy môn khác, chưa kịp học môn Vạn Vật....
- À, không kịp học. Tưởng là khinh... Thôi, cho em ra.
Ra khỏi phòng thi tôi bàng hoàng, sực tỉnh. Nguy rồi. Bị thầy cho ăn trứng gà thì... chết nhăn răng. Vái trời, cầu mong thầy đừng... ác như vậy. Thầy cứ phết nửa điểm hay một phần tư điểm cũng được. Khỏi bị loại là... sướng rồi. Suốt ngày hôm ấy, tôi bị con số 0 ám ảnh. Mãi đến đêm mới hơi yên tâm. Nếu cho 0 thì thầy phải la mắng mình chứ. Đằng này thầy vẫn ôn tồn cơ mà. Chẳng lẽ "cha này" lại thâm hiểm như vậy sao?
Tôi hồi hộp chờ ngày công bố kết quả.
Rõ ràng tên mình kia kìa. Đậu bình thứ đàng hoàng. Tôi hoàn hồn, thầm cám ơn thầy hỏi vấn đáp môn Vạn Vật. Không biết hôm ấy trong đầu thầy nghĩ gì. Chỉ biết chắc chắn một điều là thầy không nỡ "giết" tôi. Mặt thầy tôi không nhớ. Tên thầy tôi không biết.
Năm sau sang học đệ tam, rồi đệ nhị Hồ Ngọc Cẩn (Gia Định), rồi đệ nhất Chu Văn An. Chuyện học chả có gì đáng nhớ. Lên đại học thì chỉ nhớ những cái lăng nhăng ngoài bến xe buýt, trong rạp xi nê. Nhớ mấy " mẹ ngoài đường ".
"Mẹ trong nhà" lo ngại bàn với bố, tìm lời vừa khuyên vừa " đuổi " thằng con sang Pháp.
Tôi hí hửng sang Pháp. Sắp có dịp thực hành mấy câu được thầy Huỳnh dạy Pháp văn sửa soạn cho đứa nào muốn du học : Sáng nay anh đã đánh răng chưa ? Hôm qua các anh ăn gì ? Chủ nhật này anh có đi dạo phố không?
Sang Pháp mới... choáng váng.
Thì ra mình chỉ là thằng " vừa câm vừa điếc ", cộng thêm cái nghèo. Đời sống sinh viên không êm ả, thơ mộng như thơ Nguyên Sa, Cung Trầm Tưởng...
Thỉnh thoảng báo chí, truyền hình lại nói đến OGM, HIV, H5N1. Tôi tò mò theo dõi tin tức. Không phải để mở rộng kiến thức về Vạn Vật, mà chỉ là để... phòng thân.

Nguyễn Dư
(Lyon, 11/ 2007)