Số phận rủi may? – Không cố gắng!

Thay lời tựa Lý tưởng Hình phạt Sống với hiện tại Số phận rủi may? – Không cố gắng! Mở rộng lòng Nghĩa thời gian Chân thành Tin tưởng Hạnh phúc Đẹp vĩnh viễn Tạm biệt

Những cái đích, chúng ta đã qua hay sắp đến, chỉ có một công dụng là khuyến khích chúng ta đi. Chứ cái vui thật của cuộc đời, cũng như của kẻ du lịch khôn ngoan, là sự đi tới.

- Kìa anh! Con nhện đang buông tơ! Nhưng gió đưa nhẹ quá. Mạnh một chút nữa gió ơi, cho con nhện kia được bám vào một nhành cây nào bên cạnh nó. Thôi gió đứng rồi! Nhện sa thêm một đoạn nữa…
Gió lại lên. Bây giờ quá mạnh! Nhện sa dần sa dần… Không khéo sợi tơ mng manh thế kia sẽ đứt mất. Thôi xong! Nó đứt thật. Nhện rơi xuống đát rồi!
Anh ơi, đời của mỗi chúng ta không khác gì con nhện ấy, và ngọn gió kia là những may rủi của cuộc đời: con nhện buông tơ, nó có biết đâu gió sẽ lành hay dữ: may thì gió lành giúp nó dệt thành lưới, không may thì gió dữ thổi đứt sợi tơ đầu! Ai biết được số phận mình? Đời người là một cuộc xổ số. Sự thành bại là do may rủi, phải thế không anh?
Không em ạ! Anh không tin có may rủi. Mọi vật xảy ra thế này hay thế khá đều có nguyên nhân. Chúng ta không biết rõ hết những nguyên nhân ấy nên tưởng có may rủi đấy thôi. Giữa mù mịt của không gian, trong đêm tối của thời gian, em thỉ thấy ngắn có mọt đời em chưa chắc đã nhận thấy rõ hết hiện cảnh. Một chớp nhoáng trong đêm giông! Một bóng nước trồi lên từ từ đáy hố thăm thẳm! Điều mà em gọi là số phận hay mau rủi đó chẳng qua là sự kết hợp của bao nhiêu việc đã xảy ra mà em không thể nhớ hết được.
Cho nên thế gian không phải là một cuộc xổ số lớn.
Bao nhiêu người đã đem đời mình ra đánh số, bởi họ tin chắc có những may rủi bất ngờ. Nhưng những may rủi ấy, chính họ đã tạo ra, chứ không phải tự trời cao, hay một nơi nào rơi xuống cả. Nếu mỗi người không mất đi một vài đồng bạc, sao có số độc đắc? Bao nhiêu cái “rủi” nhỏ của người thua tạo thành cái “may” lớn cho người được. Những thoáng buồn vụn vặt dính theo đồng bạc mất đi, tạo thành cái vui vô hạn chồng chất với số bạc mà người trúng số thâu vào. Rủi may. Bao nhiêu người đã khoanh tay ngồi đợi một cái may không thể có được rồi tự than: “Đời ta chỉ gặp toàn rủi!”.
Em ạ, đừng oán trời đất bất công, cũng đừng trách lòng người nham hiểm. Không ai phá hoại ta nhiều bằng ta. Bao nhiêu thất bại là tại ta một phần lớn, nếu không là tất cả. Đừng tìm nguyên nhân chính đâu khác ngoài những vụng về, lười nhác, dục vọng… của chính ta. Mỗi người là một kiến trúc sư tự xây dựng lấy đời mình. Số phận chỉ là kết quả của những hành động mình đã tạo ra trước.
- Nếu không có số phận, tại sao hai người cùng làm một việc như nhau mà người này thành công người kia lại thất bại?
Em hãy tìm với họ tất cả nguyên nhân rồi trong ấy, em sẽ thấy ít ra một nguyên nhân làm cho người này thành công mà người kia thất bại.
Nhưng sao em cứ nhắc mãi đến sự thất bại và thành công? Thành công hay thất bại thật ra không đáng kể về phương diện giá trị tinh thần.
Đáng kể là sự cố gắng. Đấy mới thật là chân giá trị. Nếu người ta thành công một cách quá dễ dàng thì sự thành công không có giá trị mấy. Một giá trị thật phải cân xứng với công lao. Nếu không công lao mà muốn có giá trị, thì chẳng qua cũng như cái lốt chim hoàng anh phủ lên mình con quạ. Những cái lốt bề ngoài thật không đáng cho ta chú trọng đến.
- Nhưng tại sao đời thường để tâm đến?
Sở dĩ người đời thường quá quan tâm đến sự thất bại và thành công cũng vì quá chú trọng đến dư luận. Sợ thất bại thường do quá sợ những lời chê bai. Chứ riêng nó không có gì đáng sợ cả. Không có sự thất bại nào là vô ích. Mỗi bước sẩy chân là một lần kinh nghiệm. Và nếu chúng ta biết gượng dậy, thì đấy cũng là những bước tiến lên.
Chân giá trị là ở những sự gượng dậy, những bước tiến lên ấy, chứ không phải sự được hoan hô khi chúng ta bước lên đài danh vọng.
Sự cố gắng là chân giá trị đã đành. Nó cũng là một mầm hạnh phúc nữa, em cũng thấy còn thiếu thốn, cần phải tiến lên luôn. Nếu em dừng lại ở một chóp nào đấy, em sẽ thấy sau phút rực rỡ của người chiến thắng, phủ dần quanh em những lớp tro tàn chán nản của sự dừng nghỉ. Màu sắc úa dần trên những tấm huy chương. Khúc khải hoàn vừa dứt, thì cô tịch lại nặng nề trở về trên gối kẻ chiến sĩ vừa thắng trận. Em thấy đấy: thành công chỉ đem lại cho ta cái vui chốc lát. Chính cố gắng mới đem lại sự bằng lòng vĩnh viễn. Những cái đích, chúng ta đã qua hay sắp đến, chỉ có một công dụng là khuyến khích chúng ta đi. Chứ cái vui thật của cuộc đời, cũng như của kể du lịch không ngoan là sự đi tới, sự tiến bộ. Em thử nhớ lại xem có phải nhiều khi chính những nơi em định đến chơi mà em tưởng sẽ vui lắm, lại ít vui hơn khi đi giữa đường. Cho nên cái thuật của nguồn hoan lạc là sự cố gắng đi tới, dù đi tới chậm hay mau, dù đi tới thành công hay thất bại. Nỗi sung sướng, cũng như boa nhiêu việc khác ở đời, chỉ có một giá trị tương đối với hoàn cảnh riêng của mỗi người: người ăn mày được một đồng bạc vui sướng bằng người triệu phú được một cân vàng, em ạ! Không cần phải có tài sức ngang nhau, những sự thành công giống nhau mới có những nỗi vui sướng bằng nhau. Em đi sau một kẻ khác, những nỗi thích thú của em sẽ ngang hàng với nỗi thích thú của kẻ đi trước, nếu trên bước đường của em, em đã tiến được, với sự cố gắng của em, như người kia với sự cố gắng của họ.
Nhưng kìa em, con nhện ban nãy đã bò lên cây tự bao giờ, và dệt xong tấm lưới, trong lúc chúng ta bàn phím với nhau.
Em ạ, nếu em biết loại bỏ những giờ than trách số phận, những phút oán thán cuộc đời, thì em đã dệt được bo nhiêu tấm lưới cho đời em rồi.