Chị Nữ là người “đổ bộ” đến xóm Gò đầu tiên, chị viết đơn xin đất gửi chính quyền xã ngót ba năm, đi chừng chục lần. Lần nào ông chủ tịch cũng đon đả: “Chị cứ yên tâm về đi, nay mai chúng tôi giải quyết”. Cái điệp khúc bất thành văn từ cửa miệng của ông chủ tịch xã đã khiến chị nản lòng. Cuối cùng, chị âm thầm đưa vật liệu đến vùng đất gò xa ngái dựng căn nhà lá đơn sơ. Tới nước ấy ủy ban xã đành cấp giấy tờ cho chị. Có điều lạ là khi thấy căn nhà của chị Nữ dựng lên, ông chủ tịch xã cũng không làm khó dễ gì. Chắc ông nghĩ, gò đất ấy cằn cỗi, đèo heo hút gió, nên không thèm để mắt tới.
Chị Nữ cất nhà tròn năm thì Thắm - cô bạn cựu thanh niên xung phong thời chống Mỹ tuổi quá lứa, không chồng không con - lui tới. Có lẽ cái mùi khăn khẳn chua của xác rạ rữa rã và tiếng ếch ạ uôm đồng vọng níu chân người đàn bà quen sống cô đơn chưa từng biết hơi hám đàn ông là gì, chị Thắm trở thành “phó thổ địa” xóm Gò.
Chị Nữ ngồi chằm nón, cánh mũi phập phồng, vài giọt mồ hôi như sương mai ngấn trên má, gần cận tuổi năm mươi rồi mà cái duyên còn phảng phất trên nét mặt, làn môi. Đám thiếu phụ và cánh con gái lỡ thì ngồi trong vuông sân nghe chị kể về những ngày bám trụ xóm Gò. Chị Nữ dừng tay đưa vạt áo quệt mồ hôi nhoẻn cười e ấp như con gái mới lớn: “Không hiểu sao ngày ấy tao liều thế. Hẳn do những lời bóng gió xa xôi của mấy đứa cháu sợ tao báo cô. Thật tình bấy lâu tao đâu mặn nồng gì với cách sống bòn mót chỗ dựa. Tụi mày chưa nếm trải hết nỗi cô đơn chứ tao thì nó đã ngấm sâu vào máu thịt lâu rồi, sự trống trải là một hình phạt ghê gớm đối với người đàn bà sống độc thân. Nửa đêm, sấm chớp đùng đùng, gió mưa ào ào như tiếng gào rú của lũ quỷ đói. Ngọn đèn run rẩy, nỗi sợ hãi lớn dần”.
*
* *
Cái gò đất lẻ loi, khỉ ho, cò gáy của làng Thượng có duyên lạ lùng với những kẻ không chồng. Sau chị Nữ, chị Thắm còn có chị Thuận, chị Rả và những thiếu phụ trẻ một lần tan đàn xẻ nghé. Có vài cô đã làm mẹ, nhưng chưa từng làm vợ. Hơn mười nóc nhà mọc lên xúm xít. Những mảnh đời lỡ làng đan tựa vào nhau. Từ sáng sớm họ lọ mọ rời khỏi nhà, người làm phu hồ, đánh vữa, người đội mẹt bánh kẹo, kẻ lặc lè gồng gánh rau dưa... Đến lúc nhọ mặt người họ mới hối hả trở về... Được cái, lũ trẻ con dường như cũng hiểu thân phận. Chúng chơi với nhau rất đỗi thân tình. Đứa lớn nhất chỉ huy đám trẻ nhỏ nghe răm rắp. Cuộc sống của xóm Gò thật sự bắt đầu vào lúc sẩm tối. Cơm nước xong xuôi họ dắt díu nhau đến vuông sân nhà chị Nữ rôm rả chuyện trò. Xóm Gò là lãnh địa xa khu dân cư với những cuộc đời như ngả rẽ dòng sông.
Một hôm vào lúc nửa đêm, chị Oanh - một thiếu phụ trẻ đẹp giật mình thức giấc bởi tiếng gõ cửa gấp gáp. Chị hỏi, người gọi cửa không thưa. Thế là chị la toáng lên. Chị em hàng xóm bật dậy kẻ cây, người gậy bao quanh vây bắt gọn kẻ gian trói gô lại. Khi bưng đèn ra mới rõ mặt gã sửa đồng hồ ở dưới huyện. Hôm sau chuyện bắt “gian phu” đến tai mụ vợ. Mụ ta xai xải tìm đến xóm Gò, đứng ngoài sân nhà chị Oanh, tru tréo: “Con nào lấy chồng bà ra đây cho bà gọt đầu, trát dầu rái”. Chị Oanh ức lòng, “đáp lễ”: “Bà về mà răn dạy cái thằng chồng mèo mả gà đồng của bà. Gái đây có ế thì phơi chứ không thèm phường ấy”.
Nghe động, chị Nữ và chị em ]áng giềng rùng rùng kéo tới bao vây kẻ ác khẩu. “Chánh thổ địa” mặt nóng phừng phừng, vung tay, trợn mắt làm dữ... Mụ vợ gã sửa đồng hồ mặt cắt không còn giọt máu, lấm lét lủi đi không một lần nhìn ngoái lại.
*
* *
Trong bốn chị em bạn thanh niên xung phong cùng thời thì chị Thuận còn có chỗ trông tuổi già. Thằng Khánh - con trai chị không những là niềm an ủi của riêng chị mà còn là niềm tự hào chung của cả xóm. Năm nay nó học năm thứ tư đại học y khoa. Mỗi lần về, nó như viên ngọc tỏa sáng cả xóm nghèo. Các mẹ, chị theo vuốt ve, chăm sóc, yêu thương. Biết chị Thuận không đủ tiền chu cấp cho nó ăn học, chị Thắrn cởi phăng chiếc nhẫn vàng - vật kỷ niệm - tặng nó. Chị Nữ thì tóm ráo mấy ổ gà đem bán. Còn chị Rả đập con heo đất. Má nó nhìn chị Thắm rơm rớm nước mắt: “Vật đó của thằng Nhữ tặng cho em...”. Chị Thắm cười hềnh hệch, tiếng cười của chị nghe cay đắng khôn cùng: “Người ta chê mình thanh niên xung phong, là gái già, người ta có gia đình yên ấm, em còn giữ vật đó làm gì”. Thằng Khánh nghe chị Thắm nói, nó quay mặt đi vì xúc động. Chuyện hồi có mang thằng Khánh, chị Thuận kể như một giai thoại vừa bi, vừa hài:
Năm 1970, cô Thuận mắt lá răm, mặt đẹp, tánh tình dễ thương và nổi tiếng dũng cảm bỗng dưng... có chửa. Cả đơn vị bàng hoàng. Lúc đầu ai cũng ngỡ có người ganh ghét Thuận rồi gắp lửa bỏ tay người. Khổ thay trong một cuộc họp chi đoàn chính ‘I’huận thừa nhận cô mang thai. Mọi người ngẩn ngơ, ấm ớ... Bí thư chi đoàn mặt hằm hằm mai mỉa: “Đồng chí Thuận làm tốt mặt chi đoàn quá ha! Đồng chí có thai với ai, phải thành khẩn?”. Người con gái bật dậy, cứng cỏi: “Tôi có thai với ai đấy là chuyện riêng của tôi”. Vị chủ trì không còn giữ được sự bình tĩnh, anh ta đập bàn đánh sầm, quát: “Đồng chí có còn là một đoàn viên nữa không? Đồng chí quan hệ bất chính, hủ hóa làm ảnh hưởng đến danh dự của đơn vị lại còn lý sự, ngoan cố. Tôi yêu cầu đồng chí nghiêm túc khai báo đã quan hệ với ai có thai?”. Cô gái cười lạt: “Trong đêm tối mông lung tôi không biết ai cả”. Có tiếng cười rúc rích của các nữ thanh niên. Bí thư chi đoàn có phần nguôi giận. Song, anh ta vẫn chì chiết: “Cô nói vậy mà nghe được à? Cô không biết mặt người quan hệ mà cô vẫn...”.
Chị Thuận đột ngột dừng lời, tay phe phẩy chiếc quạt nan, ngước nhìn ánh trăng vàng vặc như hoài niệm điều gì. Các thiếu phụ trẻ hể hả cười, thúc giục: “Cô kể tiếp đi! Nghe nửa vời tức lắm”.
Một cô giật chiếc quạt trên tay chị quạt ào ào cười giòn tan: “Cháu quạt cho cô đây này, cô kể mau lên!?”. Chị Thuận cười hiền, giọng đều đều: “Mấy đứa biết cô đáp thế nào không? Sau này mỗi lần nhớ đến những lời trần trụi ấy cô ngượng chín người - Cô đáp với anh chàng bí thư thế này: “Vâng! Tôi không hề biết mặt anh ta là ai. Chiến tranh giữa cái sống và cái chết chỉ là ranh giới mỏng manh. Tôi là con gái đang độ xuân thì dạt dào nhựa sống. Tôi khao khát... theo bản năng... Các đồng chí muốn kỷ luật tôi thế nào cũng được”. Nói xong cô quay lưng đi về lán trại ôm mặt khóc òa”.
- Ơ hay, sao cô không khai người đã ân ái với cô cho nhẹ tội?
- Vì người ấy đã hy sinh sau trận đánh trả máy bay Mỹ cháu à.
- Trời đất!
- Cô đã tính sẵn, nếu anh ấy còn sống, cô cũng nhất quyết không khai. Tội nghiệp gia đình anh ấy có ba người con trai thì đã hy sinh hết hai. Trước khi anh lên đường đi B, ba mẹ anh đau đáu mong có đứa cháu nội. Anh gạt nước mắt dứt áo ra đi báo thù. Cô ân hận là lúc đã mang thai với anh một tháng cô chần chừ không báo tin cho anh biết.
Chị Thuận ngừng kể, có tiếng sụt sùi khóc...