Màn I

Lời nói đầu của người dịch Màn I Màn II Màn III

Nhân vật
Khách
Bà lớn Giang Cẩm Lai (nhũ danh Vàng Thị Lài), tỉ phú (mỏ dầu Trung Á)
Các ông chồng số 7, 8 và 9
Người hầu
Tót và Giót (đều nhai kẹo cao su)
Cót và Lót (đều mù)

Chủ
Ông Yên
Vợ, con gái và con trai ông Yên
Chủ tịch huyện
Nhà sư
Ông giáo
Bác sĩ
Trưởng phòng công an
4 người dân, nam
2 người dân, nữ
Hoạ sĩ
Cô gái Liên

Đám người nhiễu sự
2 nhà báo
Phóng viên truyền hình
Nhà quay phim

Các nhân vật khác
Trưởng ga
Trưởng tàu
Nhân viên đường sắt
Cán bộ tịch biên

Không gian: Thị trấn Quy Lầy
Thời gian: Đương đại

Màn I
Còi nhà ga, trước khi màn mở. Tấm biển „Ga Quy Lầy” hiện ra. Quy Lầy chính là tên cái thị trấn xơ xác, tiêu điều, thể hiện bằng vài phác hoạ tượng trưng phía sau. Nhà ga tồi tàn, tuỳ thực tế ở địa phương mà bỏ hoặc cho thêm thanh chắn, bảng giờ tàu viết nguệch ngoạc bằng phấn trên tường, khung bẻ ghi hoen rỉ, một cánh cửa đề dòng chữ „Không phận sự miễn vào”. Giữa sân khấu là đường vào ga, trông thảm hại, cũng phác hoạ tượng trưng. Bên trái là một ngôi nhà nhỏ, trơ khấc, mái tôn, không cửa sổ, tường dán áp-phích đã xé nham nhở. Cánh gà bên trái: một nhóm đàn bà. Cánh gà bên phải: một nhóm đàn ông. Tất cả tắm trong ánh nắng vàng mùa thu nhức nhối. Bốn người đàn ông ngồi trên một chiếc ghế băng kê trước ngôi nhà. Một người đàn ông khác, ăn mặc cũng vô cùng nhếch nhác như bốn người kia, đang kẻ một tấm biểu ngữ, chữ đỏ chói: „Nhiệt liệt chào mừng Thị Lài!”. Tiếng xình xịch, phì phì của một đoàn tàu tốc hành băng qua. Trưởng ga giơ tay lên vành mũ, chào. Đám đàn ông ngồi trên ghế băng ngoái đầu từ trái sang phải, làm động tác nhìn theo con tàu.
Người số 1
 Tàu „Dương Quý Phi” Băng Cốc - Thượng Hải.
 
Người số 2
 Mười một giờ hai bảy phút là đến chuyến „Tốc mã” Ma Cao – Đông Triều.
 
Người số 3
 Bọn mình còn mỗi cái thú nhìn theo ngửi khói tàu là hết.
 
Người số 4
 Con „Dương Quý Phi” với con „Tốc mã” năm chín tám còn đỗ ga Quy Lầy huyện mình. Con „Sứ giả” nữa. Con „Tia chớp” nữa. Toàn tàu tốc hành, tầm cỡ cả.
 
Người số 1
 Tầm thế giới hẳn hoi.
 
Người số 2
 Giờ thì tàu chợ cũng chẳng buồn đỗ. Còn mỗi chuyến Phố Lúi một giờ mười ba phút, với hai chuyến Mường Bẹt.
 
Người số 3
 Chết cả nút.
 
Người số 4
 Nhà máy xay xát Vạn Nam đi tong rồi.
 
Người số 1
 Hãng gạch Bắc Môn lỗ chỏng vó.
 
Người số 2
 Mỏ thiếc Chân Mây phá sản.
 
Người số 3
 Sống bằng trợ cấp cả lũ.
 
Người số 4
 Trợ cấp gì! Có mà đi ăn mày.
 
Người số 1
 Thế gọi là sống hay là sít?
 
Người số 2
 Có mà sống mòn.
 
Người số 3
 Sống dở chết dở thì có.
 
Người số 4
 Cả huyện sống dở chết dở.
 
Tiếng một đoàn tàu. Trưởng ga giơ tay chào. Đám đàn ông ngoái đầu từ phải sang trái, làm động tác nhìn theo con tàu.
Người số 4
 Con „Sứ giả”.
 
Người số 3
 Huyện mình có thời cũng văn minh lắm.
 
Người số 2
 Nhất nhì toàn quốc.
 
Người số 1
 Nhất nhì toàn châu Á chứ bỡn.
 
Người số 4
 Nhà thơ Nguyễn gì ngày xưa đi sứ, trọ ở Hoàng Đô.
 
Người số 3
 Linh mục gì người Pháp ngồi đây soạn bộ từ điển gì cực kì nổi tiếng.
 
Còi nhà ga.
Người số 2
 Thuốc nổ cũng người huyện mình sáng chế.
 
Hoạ sĩ
 Tôi đây cũng tốt nghiệp bằng đỏ trường đại học mĩ thuật. Bây giờ thì ngồi quệt khẩu hiệu!
 
Người số 2
 Bà tỉ phú về là kíp lắm rồi. Nghe đâu bà ấy cho bên Phố Lúi tiền xây hẳn bệnh viện.
 
Người số 3
 Biếu bên Mường Bẹt cái nhà trẻ. Cúng luôn cho tỉnh cái trung tâm hội nghị.
 
Hoạ sĩ
 Cho thằng Quế truyền thần hạng bét vẽ chân dung.
 
Người số 1
 Bà ấy tiền như rác! Mỏ dầu Trung Á, đường sắt Viễn Tây, hãng truyền thanh phương Bắc, lại còn khu hộp đêm Băng Cốc.
 
Tiếng một đoàn tàu. Một nhân viên đường sắt hiện ra từ cánh gà bên trái, như thể vừa từ tàu nhảy xuống.
Nhân viên đường sắt
 Quy Lầy đơơơi!
 
Người số 1
 Tàu chợ Mường Bẹt.
 
Một hành khách xuống tàu, từ cánh gà bên trái đi ngang qua đám đán ông ngồi trên ghế, vào khuất sau cánh cửa đề chữ „Nam”.
Người số 2
 Tay chuyên viên bắt nợ!
 
Người số 3
 Chắc là đi tịch biên trụ sở uỷ ban.
 
Người số 4
 Thế này thì huyện ta còn làm chính trị chính em gì!
 
Trưởng ga (giơ biển)
 Khởi hành!
 
Chủ tịch huyện, ông giáo, nhà sư và ông Yên (tuổi khoảng sáu lăm), tất cả đều ăn mặc nhếch nhác, từ phía thị trấn đi đến.
Chủ tịch huyện
 Vị khách quý của ta sẽ đến bằng tàu Phố Lúi, chuyến một giờ mười ba phút.
 
Ông giáo
 Dàn đồng ca trường sẽ hợp xướng.
 
Nhà sư
 Chùa sẽ đánh chuông. Chuông chưa bị cắm nợ.
 
Chủ tịch huyện
 Đội văn nghệ huyện sẽ múa sư tử ở sân uỷ ban, ban thể thao sẽ biểu diễn xếp hình kim tự tháp chào mừng bà tỉ phú. Sau đó mời ra Hoàng Đô dùng bữa. Tôi cũng muốn cho giăng đèn kết hoa buổi tối ở trụ sở uỷ ban với chùa Bích Đàn, nhưng kinh phí không cho phép.
 
Cán bộ tịch biên từ ngôi nhà nhỏ bước ra.
Cán bộ tịch biên
 Chào ông chủ tịch! Chào cả nhà!
 
Chủ tịch huyện
 Anh Giáp đến đây có việc gì?
 
Cán bộ tịch biên
 Việc gì thì ông chủ tịch rõ rồi. Tôi phải thi hành một trọng trách. Ông cứ thử đem cả một thị trấn ra cưỡng chế hành chính thì biết.
 
Chủ tịch huyện
 Còn mỗi cái máy chữ cọc cạnh trong uỷ ban thôi, anh chẳng vơ được gì nữa đâu.
 
Cán bộ tịch biên
 Thế nhà lưu niệm Quy Lầy? Ông chủ tịch quên à?
 
Chủ tịch huyện
 Cái ấy bán cho Mĩ từ năm kia rồi. Ngân sách vét không ra một đồng. Chả ma nào chịu đóng thuế.
 
Cán bộ tịch biên
 Thế thì phải đặt vấn đề nghiên cứu. Cả nước làm ăn phát đạt, Quy Lầy được cái mỏ thiếc Chân Mây mà lại lụn bại là thế nào?
 
Chủ tịch huyện
 Chúng tôi cũng chịu, câu đố kinh tế này oái oăm quá, không giải được.
 
Người số 1
 Tại bọn cấp tiến o bế.
 
Người số 2
 Bọn Ba Tàu cả thôi! Nó thọc tay không chừa chỗ nào.
 
Người số 3
 Âm mưu của giới tài phiệt cũng nên.
 
Người số 4
 Chắc là bọn tư bản đỏ quốc tế giăng bẫy.
 
Còi nhà ga.
Cán bộ tịch biên
 Cứ mò là ra hết. Đây mắt cú vọ chứ đừng đùa. Tôi ra quỹ tín dụng nhòm một cái xem sao.
 
Ra.
Chủ tịch huyện
 Để nó vơ vét bây giờ còn hơn, chứ bà tỉ phú đến rồi mới vơ thì hỏng.
 
Hoạ sĩ đã kẻ xong biểu ngữ.
Ông Yên
 Thưa ông chủ tịch, khẩu hiệu thế này không ổn. Suồng sã quá! Phải đổi thành „Nhiệt liệt chào mừng quý bà Giang Cẩm Lai”.
 
Người số 1
 Nhưng bà ấy tên thật là Thị Lài.
 
Người số 2
 Chính xác là Vàng Thị Lài.
 
Người số 3
 Người quê mình.
 
Người số 4
 Có ông bố là thợ xây.
 
Hoạ sĩ
 Thế này vậy: tôi kẻ cái „Nhiệt liệt chào mừng quý bà Giang Cẩm Lai” vào mặt trái. Mình giơ mặt trái lên. Bà ấy cảm động rồi thì giơ mặt phải sau cũng chưa muộn.
 
Người số 2
 Tàu „Doanh nghiệp” Đông Kinh-Cự Bảo.
 
Lại một chuyến tàu tốc hành băng qua, từ phải sang trái.
Người số 3
 Tàu thế mới gọi là đúng giờ. Đem đồng hồ ra chỉnh theo tàu là được.
 
Người số 4
 Ai ở huyện này có đồng hồ nữa đâu mà chỉnh.
 
Chủ tịch huyện
 Các đồng chí! Hi vọng duy nhất của chúng ta là bà tỉ phú.
 
Nhà sư
 Đấy là không kể Phật.
 
Chủ tịch huyện 
 Vâng, không kể Phật.
 
Ông giáo
 Nhưng Phật không kí séc.
 
Hoạ sĩ
 Phật lờ huyện mình đi rồi.
 
Người số 4 nhổ nước bọt.
Chủ tịch huyện
 Bác Yên này, bác với bà ấy từng là đôi bạn, bây giờ tất cả trông vào bác đấy.
 
Nhà sư
 Hồi ấy hai bên chia tay nhau, hình như có chuyện gì thì phải. Ông có điều gì ăn năn không, để tôi cầu Phật cho?
 
Ông Yên
 Hồi ấy hai đứa tôi là một cặp khăng khít. Trẻ mà. Bốc ngất trời. Bốn mươi lăm năm trước, thưa các vị, tôi cũng giỏi trai lắm. Còn cô ấy, bông hoa Lài của tôi, cô ấy rừng rực như ngọn đuốc hắt thẳng vào tôi trong cái kho thóc hợp tác xã tối mù tối mịt. Tôi quên thế nào được. Cô ấy vứt guốc, chân trần trắng muốt lội xuống suối, băng qua rêu đá ở cánh rừng Cống Già, tóc bay dài trong gió, thật là mềm như bông, quấn như tơ hồng, thon như búp, đẹp như yêu nữ. Chỉ vì số phận mà hai đứa tôi phải chia li, vâng, chỉ vì số phận thôi, cũng đành chấp nhận.
 
Chủ tịch huyện
 Tôi cần biết một số chi tiết về bà Giang Cẩm Lai để chuẩn bị cho bài diễn văn nâng cốc ở Hoàng Đô.
 
Rút giấy bút sẵn sàng ghi chép.
Ông giáo
 Tôi có lục lại tủ hồ sơ trong trường. Đáng tiếc là hồi đó trò Vàng Thị Lài toàn điểm dưới ba. Điểm hạnh kiểm cũng rất kém. Chỉ có môn sinh vật là được điểm trung bình.
 
Chủ tịch huyện (ghi chép)
 Tốt! Tốt! Môn sinh vật đạt tiêu chuẩn. Thế là tốt.
 
Ông Yên
 Ông chủ tịch phải hỏi tôi đây này. Lài là người rất trọng lẽ công bằng. Trọng lắm. Hôm có người ăn mày bị công an đuổi, cô ấy nhặt gạch ném luôn cả công an.
 
Chủ tịch huyện
 À, ý thức về sự công bằng. Chi tiết này được. Nhưng cái đoạn nhặt gạch ném công an thì thôi, ta nên ỉm đi.
 
Ông Yên
 Cô ấy cũng rất thương người. Có gì là đem chia hết. Lại còn mót trộm thóc cho một bà goá.
 
Chủ tịch huyện
 Ồ, tình thương đồng bào, chi tiết này đắt, tôi phải đặc biệt nhấn mạnh. Then chốt của vấn đề đấy các ông ạ. Bố bà ấy có xây một cái nhà, có ông nào nhớ không?
 
Tất cả
 Chả ma nào nhớ.
 
Người số 1
 Nghe đồn lão ấy thờ ma men.
 
Người số 2
 Bị vợ nó bỏ.
 
Người số 3
 Cuối cùng ngoẻo trong nhà thương Trâu Quỳ.
 
Người số 4 nhổ nước bọt. Chủ tịch huyện đóng sổ ghi chép.
Chủ tịch huyện
 Phần tôi chuẩn bị thế là tạm xong. Còn lại là bác Yên lo thiết kế.
 
Ông Yên
 Tôi hiểu. Bà ấy phải xuỳ ra vài triệu đô mới được.
 
Chủ tịch huyện
 Đúng. Quan điểm thế là tốt. Cứ phải vài triệu đô trở lên.
 
Ông giáo
 Chứ một cái nhà trẻ thì giải quyết được gì.
 
Chủ tịch huyện
 Bác Yên thân mến ơi, ở Quy Lầy này, cả thị trấn chỉ có bác lâu nay được bà con nhất trí tín nhiệm. Tết này tôi xin chuyển sang ngạch quản lí trên tỉnh, bác lên làm chủ tịch thay tôi đấy nhé!
 
Ông Yên
 Ông chủ tịch cứ đùa! Tôi không dám!
 
Ông giáo
 Nghiêm túc đấy, có tôi chứng giám.
 
Ông Yên
 Các đồng chí, vậy thì ta vào việc. Đầu tiên tôi sẽ trao đổi với Lài về hoàn cảnh khó khăn của huyện nhà.
 
Nhà sư
 Nhưng phải nói thế nào cho thận trọng. Tế nhị vào.
 
Ông Yên
 Ta phải triển khai thật khôn khéo, đánh đúng tâm lí. Ra ga đón thế này mà có gì sơ suất là hỏng hết việc lớn. Dàn đồng ca với đội văn nghệ huyện chưa ăn thua đâu.
 
Chủ tịch huyện
 Bác Yên nói đúng đấy. Một khoảnh khắc trọng đại chứ ít à. Phu nhân Giang Cẩm Lai đặt chân lên mảnh đất quê hương, trở về với nơi chôn rau cắt rốn, lòng tràn đầy cảm xúc, mắt mờ lệ, gặp lại cảnh cũ người xưa. Tôi sẽ đóng com-lê đen ra nghênh tiếp, cà-vạt cà-viếc chỉnh tề chứ quần áo xộc xệch thế này tất nhiên không được. Cả gia đình tôi sẽ có mặt. Bà xã đứng cạnh, hai đứa cháu nội mặc toàn mầu trắng đứng hàng trên, ôm lẵng hoa hồng. Trời có thương thì đừng để trục trặc kĩ thuật. Mọi chuyện phải thật đúng thời điểm.
 
Còi nhà ga.
Người số 1
 Tàu „Tốc mã“ sắp vào ga.
 
Người số 2
 Ma Cao – Đông Triều mười một giờ hai bảy phút.
 
Nhà sư
 Mới có mười một giờ hai bảy phút! Còn những hai tiếng, thoải mái về nhà thắng bộ chỉnh tề.
 
Chủ tịch huyện
 Cậu Quýnh (chỉ hoạ sĩ) với cậu Hào (chỉ người số 4) có nhiệm vụ giơ thật cao cái „Nhiệt liệt chào mừng quý bà Giang Cẩm Lai“. Tất cả còn lại thì vẫy. Lấy khăn mùi-xoa mà vẫy. Nhưng nhớ đấy, đừng có tung hô như hồi đón đoàn trung ương năm ngoái, chả có hiệu quả gì, tận bây giờ vẫn chưa thấy trên rót xuống đồng nào. Đừng có hí hửng quá, không hay. Chỉ nên mừng, mà phải là mừng da diết, mừng phát khóc, rưng rưng cảm động với đứa con của Quy Lầy nay trở về Quy Lầy. Phải làm sao cho thật tự nhiên, thật hồ hởi, nhưng cái chính là tổ chức phải chu đáo, dàn đồng ca vừa bắt đầu là phải đệm chuông chùa. Mà nhất là phải lưu ý cái...
 
Tiếng một đoàn tàu đang ầm ầm lao tới át lời chủ tịch huyện. Tiếng phanh ken két. Nỗi ngạc nhiên cao độ hiện ra trên mọi gương mặt. Cả năm người ngồi trên ghế băng bật dậy.
Hoạ sĩ
 Ơ! Tàu tốc hành này!
 
Người số 1
 Nó đỗ kìa!
 
Người số 2
 Đỗ ga Quy Lầy nhà ta!
 
Người số 3
 Cái xứ khỉ ho cò gáy nhất...
 
Người số 4
 ... lạc hậu nghèo đói nhất...
 
Người số 1
 ... chả ma nào thèm đoái nhất cả tuyến Ma Cao – Đông Triều!
 
Trưởng ga
 Thế này thì trời sập! Mọi ngày con „Tốc mã“ chỉ hiện ra một loáng ở khúc quành trên kia rồi phóng vèo qua đây, có cái chấm đuôi là còn thấy ở đoạn thung lũng dưới kia thôi chứ!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai xuất hiện từ cánh gà bên phải, tuổi sáu mươi hai, tóc nhuộm hung, cổ đeo chuỗi ngọc, tay đeo vòng vàng cỡ bự, phấn son sặc sỡ, khủng khiếp, nhưng tất cả lại toát lên tầm vóc của một bà lớn cỡ quốc tế, với một vẻ duyên dáng khó giải thích, bất chấp mọi sự kệch cỡm. Theo sau bà là đoàn tuỳ tùng, gồm Bót (người hầu, tuổi khoảng tám mươi, đeo kính đen) và ông chồng số 7 (cao, gầy, để ria mép) với một bộ đồ câu.
Trưởng tàu (mũ đỏ, túi đeo cũng mầu đỏ) bám theo cả đoàn, thái độ rất giận dữ.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Quy Lầy đây phải không?
 
Trưởng tàu
 Bà kia, ai cho phép bà giật phanh khẩn cấp?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Tôi sinh ra là để giật phanh khẩn cấp!
 
Trưởng tàu
 Tôi phản đối. Tôi cực lực phản đối. Ở xứ này không ai được giật phanh khẩn cấp, dù là trong trường hợp khẩn cấp. Nguyên tắc tối cao của ngành đường sắt là đúng giờ, thế mà bà bắt chúng tôi dừng tàu vô tổ chức. Tôi yêu cầu bà giải thích!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ôi, cậu Mót ơi, Quy Lầy đấy! Cái xứ khỉ ho cò gáy này, nhìn một phát là tôi nhận ra ngay. Chỗ kia là rừng Cống Già, có cả suối, cậu ra mà câu cá, cá gì cũng có. Bên phải kia là nóc kho thóc hợp tác xã.
 
Ông Yên (như tỉnh cơn mơ)
 Lài!
 
Ông giáo
 Bà lớn Giang Cẩm Lai!
 
Tất cả
 Bà lớn Giang Cẩm Lai!
 
Ông giáo
 Trời ơi, dàn đồng ca đâu rồi!
 
Chủ tịch huyện
 Phòng thể thao đâu rồi! Xe cứu hoả đâu rồi!
 
Nhà sư
 Tiểu đâu!
 
Chủ tịch huyện
 Chết tôi rồi, cà-vạt đâu, com-lê đâu, hai đứa cháu nội của tôi đâu!
 
Người số 1
 Vàng Thị Lài đến rồi! Vàng Thị Lài đến rồi!
 
Bật dậy, cắm đầu chạy về hướng thị trấn.
Chủ tịch huyện
 (gọi với theo) Nhớ đem bà xã ra cho tôi!
 
Trưởng tàu
 Thay mặt ban giám đốc ngành đường sắt, theo nguyên tắc công vụ, tôi chờ bà cho biết lí do!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cái ông này đến là ngu. Tôi tạt về thăm thị trấn này. Chẳng nhẽ tàu của ông đang phi mà tôi phải nhảy xuống chắc?
 
Trưởng tàu
 Bà có nguyện vọng về thăm Quy Lầy thì xin mời bà đi chuyến tàu chợ Phố Lúi khởi hành lúc mười hai giờ bốn mươi phút như mọi người. Đến Quy Lầy lúc một giờ mười ba phút.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hừ! Tàu chợ! Thế ông cho tôi là hạng người gì mà phải ngồi toét mông những nửa tiếng đồng hồ, qua ga Lèn, ga Phú Mai, ga Bủng, ga nào cũng đỗ thế hử?
 
Trưởng tàu
 Tôi báo cho bà biết là bà phải bồi thường một khoản lớn.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Bót đâu, đưa cho ông này một nghìn đô!
 
Tất cả (thì thào)
 Một nghìn đô!
 
Người hầu đưa cho trưởng tàu một nghìn đô.
Trưởng tàu (sững sờ)
 Thế này là thế nào?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Đưa thêm ba nghìn tặng quỹ cứu trợ quả phụ ngành đường sắt nữa đi!
 
Tất cả (thì thào)
 Ba nghìn đô!
 
Người hầu đưa cho trưởng tàu ba nghìn đô.
Trưởng tàu (bối rối)
 Thưa bà, chúng tôi không có cái quỹ nào như vậy.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Thì lập luôn ra một cái chứ sao.
 
Chủ tịch huyện đến ghé tai trưởng tàu thì thầm.
Trưởng tàu (hoảng hồn)
 Bà là quý phu nhân Giang Cẩm Lai phải không ạ? Trời ơi, xin bà thứ lỗi. Tôi không biết. Nếu biết trước thì tất nhiên chúng tôi đã vui lòng để tàu tự động dừng ở ga Quy Lầy. Đây, tiền của phu nhân đây, bốn nghìn đô, xin phu nhân vui lòng nhận lại. Trời ơi là trời!
 
Tất cả (thì thào)
 Bốn nghìn đô!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Thôi, chẳng đáng là bao, ông giữ mà tiêu.
 
Tất cả (thì thào)
 Chẳng đáng là bao! Giữ mà tiêu!
 
Trưởng tàu
 Thưa quý bà, quý bà có muốn tàu „Tốc mã“ chúng tôi chờ quý bà thăm Quy Lầy xong không ạ? Ban giám đốc ngành đường sắt xin vui lòng phục vụ mọi nguyện vọng của quý bà. Huyện này có chùa Bích Đàn là di tích văn hoá được xếp hạng. Có từ thời nhà Lí, điêu khắc cổ, tượng Quan Âm sau này thêm vào độc đáo lắm.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Thôi đi đi! Ông với con „Tốc mã“ của ông tốc luôn cho tôi nhờ.
 
Ông chồng số 7 (năn nỉ)
 Nhưng còn bọn nhà báo, mợ ơi, bọn nhà báo còn ở trên tàu.
 
 Mấy thằng phóng viên đang nhậu trên toa phục vụ.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Không sao đâu, cậu Mót. Kệ cho bọn nó nhậu. Bây giờ chưa cần bọn nó có mặt ở Quy Lầy. Rồi bọn nó khắc mò đến, lo gì.
 
Người số 2 đã mang com-lê ra cho chủ tịch huyện. Chủ tịch huyện thắng bộ trịnh trọng, tiến đến gần bà lớn Giang Cẩm Lai. Hoạ sĩ và người số 4 giơ cao tấm biểu ngữ „Nhiệt liệt chào mừng quý bà Giang Cẩm L...“ còn viết dở chữ cuối.
Trưởng ga (giơ biển)
 Khởi hành!
 
Trưởng tàu
 Xin quý bà làm ơn không khiếu nại với ban giám đốc ngành đường sắt. Chẳng qua là tôi không được hân hạnh biết trước. Sơ suất hoàn toàn về phía tôi thôi ạ.
 
Đoàn tàu chuẩn bị chuyển bánh. Trưởng tàu nhảy lên.
Chủ tịch huyện
 Kính thưa quý bà, tôi, chủ tịch huyện Quy Lầy rất hân hạnh được chào mừng quý bà kính mến, người con của quê hương, nay...
 
Chủ tịch huyện tiếp tục bài diễn văn, nhưng bị tiếng đoàn tàu vừa rời ga át hết.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cảm ơn ông chủ tịch, diễn văn hay lắm.
 
Bà ta tiến về phía ông Yên. Ông Yên hơi lúng túng, bước ra đón.
Ông Yên
 Lài!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh Yên!
 
Ông Yên
 Lài về thăm, quý hoá quá.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Lúc nào tôi chả nung nấu ý định trở về. Từ ngày rời Quy Lầy đến nay, cả đời nung nấu đấy anh ạ.
 
Ông Yên (bối rối)
 Quý hoá quá.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh vẫn nhớ đến tôi đấy chứ?
 
Ông Yên
 Tất nhiên. Nhớ suốt. Lài thừa biết rồi còn gì.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cái thời hai đứa mình được ở bên nhau thật là tuyệt vời anh nhỉ, toàn những ngày hạnh phúc.
 
Ông Yên (hãnh diện)
 Đúng thế. (Quay sang ông giáo) Thầy thấy chưa, bà này thì tôi nắm ngon.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hồi ấy anh vẫn gọi tôi là gì nhỉ?
 
Ông Yên
 Bé mèo hoang của anh.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 (gừ gừ như một con mèo già) Gì nữa?
 
Ông Yên
 Tiểu yêu của anh.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Còn tôi gọi anh là con báo đen của em.
 
Ông Yên
 Tôi vẫn là con báo đen của em đây.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Tầm bậy. Anh phì ra rồi. Vừa già vừa nát rượu.
 
Ông Yên
 Nhưng tiểu yêu ơi, em vẫn như xưa.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Vớ vẩn. Tôi cũng già đi, cũng béo chảy mỡ ra đây này. Chân trái của tôi tiêu rồi. Tai nạn ô tô. Bây giờ tôi chỉ đi tàu tốc hành thôi. Nhưng anh thấy cái chân giả này thế nào? Cũng tuyệt đấy chứ. (Bà ta vén váy, để lộ đến đùi bên trái) Cử động tốt lắm.
 
Ông Yên
 (lau mồ hôi túa ra) Ôi bé mèo hoang, tôi đâu có ngờ, té ra...
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Để tôi giới thiệu ông xã số bảy của tôi nhé? Nhà tôi là chủ đồn điền thuốc lá. Vợ chồng tôi rất hạnh phúc.
 
Ông Yên
 Ồ, vâng, vâng.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cậu Mót đâu, ra đây chào bạn tôi nào. Nhà tôi tên là Pedro, nhưng gọi là Mót nghe thích hơn. Mà lại vần với tên thằng hầu Bót. Nó hầu mình là hầu cả đời, các ông chồng phải chuyển gam theo nó là đúng.
 
Ông chồng số 7 cúi chào.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh thấy nhà tôi để bộ ria đen dễ thương không? Mót ơi, vắt óc nghĩ đi!
 
Ông chồng thứ 7 vắt óc nghĩ.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Vắt mạnh nữa!
 
Ông chồng số 7 vắt óc mạnh nữa.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Nữa!
 
Ông chồng số 7
 Nhưng tôi vắt hết sức rồi mợ ơi, thật mà.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hết cái gì mà hết. Cố lên là được.
 
Ông chồng số 7 vắt óc mạnh nữa. Còi nhà ga.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cậu thấy chưa, được rồi còn gì. Vắt óc thế trông mới có vẻ quỷ quyệt, đúng không hở anh Yên? Giống một thằng Ba Tây. Nhưng thế là nhầm to. Nhà tôi gốc Hi Lạp chính giáo. Ông nhạc tôi là người Nga. Chúng tôi kết hôn có cha xứ làm lễ. Cực kì thú vị. Thôi, đi thăm Quy Lầy nào. (Bà ta giương chiếc kính một tròng nạm đá quý, ngắm ngôi nhà nhỏ bên trái) Cậu Mót, cái nhà giải quyết nhu cầu này là cha tôi xây đấy. Chất lượng tốt, thi công chính xác. Hồi bé tôi hay ngồi lì cả tiếng đồng hồ trên mái, nhổ nước bọt xuống dưới. Nhưng chỉ nhổ xuống đầu bọn đàn ông.
 
Dàn đồng ca và đội thanh thiếu niên đã tập trung đầy đủ ở phía sau. Ông giáo thắt cà-vạt bước lên.
Ông giáo
 Thưa quý bà, tôi, hiệu trưởng trường trung học cơ sở huyện Quy Lầy, là người say mê âm nhạc, xin hân hạnh ra mắt quý bà với một bài dân ca mộc mạc, do dàn đồng ca và đội thanh thiếu niên của trường trình diễn.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Được, thầy khẩn trương khai hoả cái bài dân ca mộc mạc của thầy đi.
 
Ông giáo móc túi lấy đũa bắt nhịp, lấy giọng chuẩn. Dàn đồng ca và đội thanh thiếu niên bắt đầu trịnh trọng hát. Đúng lúc ấy, lại một đoàn tàu từ bên trái băng qua. Trưởng ga giơ tay chào. Dàn đồng ca ra sức cưỡng tiếng tàu xình xịch. Ông giáo tuyệt vọng xoay xoả. Cuối cùng, đoàn tàu cũng khuất hẳn.
Chủ tịch huyện (khổ sổ)
 Chuông chùa đâu? Sao không đánh lên?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hoan hô dân Quy Lầy, hát thế là hay rồi. Nhất là giọng nam trầm, tóc quăn, đứng ngoài cùng bên trái, có cục yết hầu to tướng kia kìa.
 

Trưởng phòng công an đi chiếc xe ba bánh, chen qua dàn đồng ca, tiến tới trước mặt bà lớn Giang Cẩm Lai, rập gót giơ tay chào.
Trưởng phòng công an
 Kính thưa quý bà, tôi Trần Hàn Cơ, trưởng phòng công an huyện Quy Lầy, xin sẵn sàng phục vụ.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 (ngắm nghía trưởng phòng công an) Cảm ơn. Tôi có định bắt ai bỏ tù đâu. Nhưng huyện này chắc cũng cần đến anh. Thỉnh thoảng anh có nhắm một mắt làm ngơ cho người ta không đấy?
 
Trưởng phòng công an
 Báo cáo quý bà, có nhắm một mắt ạ. Ở Quy Lầy mà không thế thì chết.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Sao không nhắm luôn cả hai mắt cho được việc.
 
Ông Yên (bật cười)
 Đúng là cái giọng của Lài không chệch vào đâu! Đúng là tiểu yêu tinh quái của tôi.
 
Ông ta khoái chá vỗ đùi.
Chủ tịch huyện cởi chiếc cà-vạt của ông giáo, thắt vào cho mình, dẫn cặp cháu gái sinh đôi 7 tuổi, tóc kết bím, ra chào bà lớn.
Chủ tịch huyện
 Xin giới thiệu với phu nhân, đây là cháu Hà Mi, đây là cháu Anh Đào, cháu nội tôi đấy ạ. Chỉ còn thiếu vợ tôi chưa có mặt. (Ông ta lau mồ hôi)
 
Hai cô bé khoanh tay chào và trao hoa hồng đỏ tặng bà lớn.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hai con cún xinh nhỉ! Chúc mừng ông chủ tịch. Đây! (Bà ta giúi hoa vào tay trưởng ga)
 
Chủ tịch huyện kín đáo tuồn chiếc cà-vạt cho nhà sư. Nhà sư cầm nhưng không thắt.
Chủ tịch huyện
 Thưa phu nhân, đây là hoà thượng trụ trì chùa Quy Lầy.
 
Nhà sư chắp tay chào.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ê, chào thầy. Thầy có hay cầu siêu cho người chết không?
 
Nhà sư (ngạc nhiên)
 Tôi cũng cố gắng làm hết bổn phận.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Thế người bị án tử hình thì sao?
 
Nhà sư (bối rối)
 Dạ, nước ta nhiều án tử hình quá ạ.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Nhiều thì thêm một cái đã chết ai.
 
Trưởng phòng công an đứng nghệt, nhà sư sững sờ đưa lại cà-vạt cho chủ tịch huyện.
Chủ tịch huyện lại thắt vào. Bác sĩ Như Linh rẽ đám đông bước ra.
Chủ tịch huyện
 Xin giới thiệu với phu nhân, bác sĩ Như Linh.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hay nhỉ. Ông có cấp giấy chứng tử không?
 
Bác sĩ
 Giấy chứng tử ạ?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Có ai chết chẳng hạn.
 
Bác sĩ
 Vâng.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Sắp tới ông sẽ xác nhận chết vì đứng tim.
 
Ông Yên (cười to)
 Ôi mèo hoang! Đùa thế mới ra đùa chứ!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Nào, cho tôi vào thị trấn.
 
Chủ tịch huyện khuỳnh tay mời bà ta khoác.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ông chủ tịch kém thông minh thật. Chân cẳng tôi thế này mà cuốc bộ mấy cây số chắc!
 
Chủ tịch huyện (cuống quýt)
 Chết thật, xin có ngay! Bác sĩ Như Linh có ô tô riêng đấy ạ.
 
Bác sĩ
 Thưa quý bà, xe Mẹc, đời 82.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Khỏi cần. Từ ngày bị tai nạn tôi toàn đi kiệu. Giót đâu! Tót đâu! Mau đem kiệu cho ta.
 
Hai gã khổng lồ, mặt mũi hầm hố, miệng nhai kẹo cao su liên hồi, từ cánh gà bên trái đem ra một chiếc kiệu. Một gã đeo đàn ghi-ta sau lưng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hai tên găng-tơ New York này bị án tử hình, ngồi đếm lịch chờ lên ghế điện trong nhà đá Sing-Sing. Tôi xin tha cho ra khiêng kiệu. Tốn mỗi thằng một triệu đô tiền ân xá. Còn cái kiệu này trước là của bảo tàng Louvre, tổng thống Pháp tặng cho tôi làm lưu niệm. Ông ấy rất dễ mến, bên ngoài trông giống hệt như trên báo. Giót đâu! Tót đâu! Kiệu ta vào phố!
 
Tót và Giót
 Bẩm bà, dạ!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Nhưng ta muốn viếng kho thóc hợp tác xã trước đã, rồi đến rừng Cống Già. Ta phải cùng ông Yên thăm lại những chốn yêu đương hò hẹn ngày xưa. Đồ đạc với cái quan tài thì đem về khách sạn Hoàng Đô cho ta.
 
Chủ tịch huyện
 (ngạc nhiên) Quan tài à?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Đúng đấy, tôi chuẩn bị sẵn cái quan tài, biết đâu có dịp phải dùng đến. Đi nào, Giót, Tót!
 
Hai gã hầm hố nhai kẹo cao su kiệu bà lớn Giang Cẩm Lai ra khuất. Chủ tịch huyện ra hiệu. Đám đông hô vang vạn tuế, nhưng tiếng hô ngơ ngác chững lại khi hai người phục vụ mang ra một chiếc quan tài đen, đắt tiền, khiêng vào thị trấn. Đúng lúc ấy tiếng quả chuông chùa chưa bị gán nợ vang lên.
Chủ tịch huyện
 Chuông đánh rồi! Chờ mãi!
 
Đám đông đi theo quan tài, theo sau là đám người hầu của bà lớn và mấy người Quy Lầy lễ mễ khuân vác vô số va-li hòm xiểng. Trưởng phòng công an đứng ra điều khiển giao thông, rồi vừa định lên xe tháp tùng cả đoàn thì hai ông già béo, lùn, ăn mặc tươm tất, vừa thì thào trò chuyện vừa cầm tay nhau từ cánh gà bên phải xuất hiện.
Hai ông già
 Quy Lầy đây rồi, ngửi một phát là ra mùi Quy Lầy, đánh hơi một phát là ra không khí Quy Lầy.
 
Trưởng phòng công an
 Hai bác ở đâu ra thế này?
 
Hai ông già
 Chúng tôi là quân của bà lớn, chúng tôi là quân của bà lớn. Bà lớn gọi chúng tôi là Cót và Lót.
 
Trưởng phòng công an
 Phu nhân Giang Cẩm Lai trọ ở khách sạn Hoàng Đô.
 
Hai ông già (vui vẻ)
 Chúng tôi bị mù, chúng tôi bị mù.
 
Trưởng phòng công an
 Mù à? Thế thì các bác để tôi dẫn.
 
Hai ông già
 Cảm ơn thầy đội, cảm ơn thầy lắm.
 
Trưởng phòng công an
 (ngạc nhiên) Sao biết tôi là công an? Các bác mù cơ mà?
 
Hai ông già
 Nghe thì biết, nghe thì biết, giọng công an không trộn vào đâu được.
 
Trưởng phòng công an
 (nghi hoặc) Hai ông vừa béo vừa lùn kia, nghe tôi hỏi đây: Các ông có vẻ dầy dạn kinh nghiệm với công an rồi phải không?
 
Hai ông già (sững sờ)
 Ô, „hai ông“! Thầy đội tưởng bọn ta là đàn ông!
 
Trưởng phòng công an
 Không đàn ông thì là cái con khỉ gì hử!
 
Hai ông già
 Rồi thầy khắc biết, rồi thầy khắc biết.
 
Trưởng phòng công an
 (ngơ ngác) Mấy người phởn phơ nhỉ.
 
Hai ông già
 Ngày nào cũng rượu thịt, ngày nào cũng rượu thịt.
 
Trưởng phòng công an
 Ồ, ta mà được như thế thì cũng nhảy chân sáo cả ngày. Nào, lên xe, cái đám ngoại quốc nhà các ngươi hài hước kiểu gì mà kì cục.
 
Anh ta lái xe ba bánh, đưa hai ông già vào thị trấn.
Hai ông già
 Đưa chúng tôi đến chỗ Bót và Mót, đưa chúng tôi đến chỗ Bót và Mót.
 
Chuyển cảnh, không đóng màn. Phông nhà ga và ngôi nhà nhỏ được kéo lên cao, lơ lửng. Nội thất khách sạn Hoàng Đô, có thể thả từ trên xuống chính giữa sân khấu một tấm biển đề tên khách sạn, phù hiệu mạ vàng. Không khí của một thuở vàng son đã phai. Mọi thứ đều xác xơ, bụi bặm, đổ nát, bốc mùi, mốc meo, tường vôi lở loét. Chủ tịch huyện, nhà sư và ông giáo ngồi uống rượu phía trước, bên phải sân khấu, nhìn xuống đám khuân vác hòm xiểng tưởng tượng ở cử tọa.
Chủ tịch huyện
 Hòm xiểng gì mà nhiều thế.
 
Nhà sư
 Cả núi hòm xiểng. Lại còn con báo nhốt trong cũi.
 
Chủ tịch huyện
 Vừa đen vừa dữ.
 
Nhà sư
 Cả cái quan tài nữa.
 
Chủ tịch huyện
 Quan tài cũng được riêng một phòng trong khách sạn.
 
Ông giáo
 Lạ thật.
 
Nhà sư
 Mấy bà lớn nổi tiếng thế giới, bà nào cũng thích giở chứng.
 
Chủ tịch huyện
 Bọn hầu gái trông như người mẫu.
 
Ông giáo
 Bà ấy định ở đây lâu thì phải.
 
Chủ tịch huyện
 Càng tốt. Cứ để cho bác Yên nắm thóp. Các ông có nghe bác ấy gọi bà ta không nhỉ? Bé mèo hoang của anh. Tiểu yêu tinh quái của anh. Bác ấy sẽ moi được cả triệu của bà ta cho mà xem. Ông giáo, nâng cốc nào. Chúc mừng hãng gạch Bắc Môn được bà Giang Cẩm Lai đầu tư nâng cấp.
 
Ông giáo
 Nhà máy xay xát Vạn Nam nữa chứ.
 
Chủ tịch huyện
 Mỏ thiếc Chân Mây nữa. Mỏ thiếc mà phát là phát tuốt. Thị trấn, trường trung học, phúc lợi xã hội, lên hương tuốt.
 

Họ chạm cốc.
Ông giáo
 Hai chục năm nay tôi chấm bài môn văn cho học trò Quy Lầy, nhưng cách đây một tiếng đồng hồ tôi mới biết thế nào là hai chữ „rùng mình“. Trông cái bà nhà giầu ấy xuống tàu mà sợ, quần áo đen kịt như nữ thần định mệnh, cho ai sống là sống, bắt ai chết là chết. Tên Cẩm Lai không hợp, Cầm Đai thì đúng hơn.
 
Trưởng phòng công an vào, treo mũ lên một cái móc.
Chủ tịch huyện
 Đồng chí công an, ngồi đây đã.
 
Trưởng phòng công an
 Thi hành công vụ ở cái xó này ớn thật. Nhưng tình hình có chuyển biến tốt đẹp. Tôi vừa ở chỗ bà tỉ phú với ông Yên trong kho thóc hợp tác xã. Cảm động lắm. Hai ông bà cứ kính cẩn như vào chùa. Mình kè kè cạnh họ cũng ngượng, nên lúc họ ra rừng Cống Già là tôi về. Cả đám trông cứ như đi lễ. Hai lão mù béo quay đi trước với lão người hầu, rồi đến kiệu của bà ấy, ông Yên với ông chồng số 7 vác cần câu đi sau.
 
Chủ tịch huyện
 Tiêu thụ khá nhiều đàn ông.
 
Ông giáo
 Cũng một nàng Kiều.
 
Nhà sư
 Ai chẳng tham sân si.
 
Chủ tịch huyện
 Họ ra rừng Cống Già làm gì nhỉ?
 
Trưởng phòng công an
 Thì cũng như vào kho thóc lúc trước. Họ duyệt lại chốn cũ, nơi mối tình nồng nàn thuở trước…
 
Nhà sư
 … từng bốc cháy.
 
Ông giáo
 Cháy rừng rực. Làm tôi nhớ đến Shakespeare. Chàng Romeo và nàng Juliet. Thưa các vị, tôi vô cùng xúc động. Lần đầu tiên tôi cảm nhận được ở Quy Lầy này tầm vóc văn chương thế giới.
 
Chủ tịch huyện
 Nào, nâng cốc chúc sức khoẻ ông Yên, người đã không quản mọi khó khăn để cải thiện số phận chúng ta. Nào các bác, ta uống mừng người được cả thị trấn quý trọng, người kế nhiệm chức chủ tịch của tôi.
 
Họ chạm cốc.
Chủ tịch huyện
 Lại hòm xiểng kìa.
 
Trưởng phòng công an
 Hành lí gì mà phát khiếp.
 
Tấm biển đề „Khách sạn Hoàng Đô” lại được kéo lên cao. Bốn người từ cánh gà bên trái
xuất hiện, với một tấm gỗ làm ghế băng, đặt bên trái. Người số 1 trèo lên, cổ đeo một hình trái tim bằng giấy bồi, giữa đề hai chữ cái Y và L. Những người còn lại xếp thành nửa vòng tròn xung quanh, tượng trưng cành lá, cây rừng.
Người số 1
 Ta là tre, giang, trúc, nứa.
 
Người số 2
 Là quế thơm và trầm ngát.
 
Người số 3
 Ta là rêu xanh, tơ hồng, dây bìm bìm.
 
Người số 4
 Là tổ ong và gỗ mục.
 
Người số 1
 Ta là mây trôi, chim hót.
 
Người số 2
 Là chính hiệu rừng già Đông Dương.
 
Người số 3
 Ta là nấm tai mèo, là con nai vàng ngơ ngác.
 
Người số 4
 Là giấc mơ xưa, là lá rung xào xạc.
 
Hai gã hầm hố liên tục nhai kẹo cao su xuất hiện từ phía sau, khiêng chiếc kiệu có bà lớn Giang Cẩm Lai ngồi trong. Ông Yên đi cạnh. Ông chồng số 7 đi sau. Sau cùng là hầu Bót dắt tay hai ông già mù.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ôi, rừng Cống Già của ta! Tót, Giót, dừng kiệu!
 
Hai ông già
 Tót, Giót, dừng kiệu! Bót, Mót, dừng kiệu!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai xuống kiệu, ngắm rừng.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh Yên xem này, tên chúng mình khắc ngày nào đây. Sắp mờ cả, tách khỏi nhau rồi. Cái cây cũng lớn quá rồi, thân to, cành mập, như anh với tôi. (Sang một nhóm cây khác) Bao nhiêu năm nay ta mới lại về với cánh rừng tuổi trẻ của ta, đặt chân lên rêu xanh, lên lá rụng. Các ngươi biến đi, biến hết đi cho ta nhờ! Đem kiệu kiếc ra đằng kia, nhai kẹo cao su cao siếc ra đằng kia, ta chán cái bản mặt các ngươi lắm rồi. Cậu Mót, vác cần ra câu mấy con cá của cậu đi chứ. Đi đi. Rẽ phải, cứ đi thẳng là đến.
 
Hai gã hầm hố khiêng kiệu ra khuất cánh gà bên trái. Ông chồng số 7 ra khuất cánh gà bên phải. Bà lớn Giang Cẩm Lai ngồi xuống một gốc cây cụt. Ông Yên ghé ngồi cạnh bà lớn.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ô, có con nai!
 
Người số 3 làm con nai nhảy đi.
Ông Yên
 Đang mùa cấm động rừng.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Chúng mình từng hôn nhau ở chỗ này, anh nhỉ. Bốn mươi lăm năm rồi còn gì. Chúng mình yêu nhau dưới khóm giang này, có gỗ mục và tơ hồng làm chứng. Hồi đó tôi mười bảy, còn anh chưa đầy hai mươi. Rồi anh lấy con bé Bùi Mai Thi nhà hàng xén làm vợ, còn tôi lấy lão ngố họ Giang giầu khụ làm chồng. Lão vớ được tôi trong một nhà chứa bên Hồng Công, thế là con cóc vàng già khú ấy bị mái tóc vừa dài vừa đen óng của tôi hớp sạch hồn vía.
 
Ông Yên
 Trời ơi, Lài!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Bót đâu! Cho một điếu Henry Clay ra đây!
 
Hai ông già
 Một điếu Henry Clay, một điếu Henry Clay.
 
Hầu Bót từ phía sau xuất hiện với một điếu xì-gà, châm lửa cho bà lớn hút.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Tôi thích hút xì-gà. Lẽ ra tôi phải hút loại xì-gà do hãng ông xã tôi sản xuất mới đúng, nhưng biết thế nào mà tin cái của ấy.
 
Ông Yên
 Tôi lấy Mai Thi làm vợ là vì Lài.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Nó là con nhà có của.
 
Ông Yên
 Hồi ấy Lài còn trẻ, vừa trẻ vừa đẹp. Tương lai là của Lài. Tôi chỉ muốn Lài được hạnh phúc, nên tôi đành hi sinh phần mình.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Thì bây giờ tương lai đã đến.
 
Ông Yên
 Hồi ấy mà Lài không ra đi thì cũng chết đói như tôi thôi.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh chết đói à?
 
Ông Yên
 Chết là cái chắc, buôn bán lằng nhằng như tôi ở cái xó chó ỉa này thì ăn cái giải gì.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Tôi bây giờ đang sẵn tiền.
 
Ông Yên
 Từ ngày phải xa em, cuộc đời tôi toàn là địa ngục.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Còn tôi, tôi đã thành một địa ngục.
 
Ông Yên
 Tôi phải nuôi mấy cái miệng ăn trong nhà, không ngày nào không cãi nhau vì tiền nong túng thiếu.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Con bé Mai Thi không làm anh hạnh phúc à?
 
Ông Yên
 Thôi, chỉ cần Lài hạnh phúc là được.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Thế mấy đứa nhóc nhà anh thì sao?
 
Ông Yên
 Chúng nó chẳng có tí sâu sắc, lí tưởng gì trong đầu.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh khỏi lo. Rồi chúng nó sẽ hiểu thế nào là lí tưởng.
 
Ông Yên im lặng. Cả hai trân trân nhìn cánh rừng tuổi trẻ một thời của mình.
Ông Yên
 Đời tôi chả ra gì. Cứ ru rú ở huyện này, chả bước chân đi đâu. Lên tỉnh đúng một lần, với một lần sang huyện bên là hết.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh cần gì phải đi đâu. Thế giới này mồm ngang mũi dọc ra sao, tôi biết cả.
 
Ông Yên
 Vì Lài có điều kiện đi.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Vì thế giới là của tôi.
 
Ông Yên im lặng. Bà lớn hút xì-gà.
Ông Yên
 Bây giờ thì mọi sự sẽ thay đổi.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Chắc chắn là thế.
 
Ông Yên (thăm dò)
 Lài có định giúp chúng tôi tí chút không?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ồ, tôi không bỏ rơi quê hương đâu!
 
Ông Yên
 Chúng tôi cần cả triệu đô.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Chuyện vặt!
 
Ông Yên (mừng rỡ)
 Ôi, bé mèo hoang của tôi!
 

Ông ta cảm động vỗ một cái vào đùi trái của bà lớn, và rụt ngay lại vì đau.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Đau tay hả? Anh vừa đập vào cái móc bằng thép ở chân giả của tôi đấy.
 
Người số 1 rút từ túi quần ra một ống điếu cũ và một chiếc chìa khoá rỉ, gõ chìa khoá vào ống điếu.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Kìa, con chim bắt cô trói cột.
 
Ông Yên
 Giống như ngày nào, thuở chúng mình còn trẻ, còn hăng máu, chui vào rừng Cống Già mà yêu nhau. Mặt trời chói chang trên ngọn lim. Mây xa xa và chim gọi nhau nơi suối vắng rừng hoang.
 
Người số 4
 Bắt cô! Trói cột!
 
Ông Yên
 (đưa tay sờ người số 1) Cây rừng ẩm ướt, gió rừng vi vu, xao xác như sóng biển. Vẫn hệt như xưa, mọi thứ vẫn hệt như xưa.
 
Ba người đóng vai cây làm động tác rung rinh xào xạc, đu đưa cành.
Ông Yên
 Tiểu yêu của tôi ơi, ước gì xoá sạch thời gian, ước gì số phận chẳng chia lìa đôi ta!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Anh ước thế thật à?
 
Ông Yên
 Thật, tôi chỉ ước có vậy. Tôi yêu em thật mà! (Ông ta hôn tay phải của bà lớn, bàn tay cũng trắng bệch và lạnh ngắt)
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Nhầm rồi. Cũng tay giả cả đấy. Làm bằng ngà voi.
 
Ông Yên
 (hoảng sợ thả tay bà lớn ra) Lài! Chỗ nào trong người em cũng là ngà voi hả!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Vâng, gần như toàn thân. Bị tai nạn máy bay ở Afghanistan. Mỗi mình tôi là lóp ngóp chui ra được. Tôi là loại trời đánh thánh vật không chết.
 
Hai ông già
 Trời đánh không chết, trời đánh không chết.
 
Tiếng kèn vang lên trịnh trọng. Tấm biển „Khách sạn Hoàng Đô“ từ từ thả xuống. Dân Quy Lầy khiêng bàn ra, khăn trải bàn rách nát. Bát đũa, đồ ăn, một bàn ăn đặt chính giữa sân khấu, hai bàn khác ở hai bên, song song với khán giả. Nhà sư xuất hiện. Thêm mấy người dân Quy Lầy ùa ra, một người mặc quần áo thể thao. Chủ tịch huyện, bác sĩ, ông giáo, trưởng phòng công an lại có mặt. Dân Quy Lầy vỗ tay hoan hô. Chủ tịch huyện tiến đến chỗ ông Yên và bà lớn đang ngồi. Các diễn viên đóng vai cây rừng lại trở thành những người dân và lui về phía sau.
Chủ tịch huyện
 Thưa phu nhân, tràng vỗ tay vừa rồi xin dành cho phu nhân.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Vỗ tay cho ban nhạc huyện nhà chứ, các vị thổi kèn hay lắm. Đội nhào lộn vừa biểu diễn hình kim tự tháp cũng rất được.
 
Chủ tịch huyện vẫy tay ra hiệu. Một vận động viên tiến ra biểu diễn thể dục.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Đàn ông cứ áo lót với quần đùi là ta yêu ngay. Thế mới gọi là tự nhiên. Này anh kia, thể dục nữa đi. Nào, vung tay ra sau, xong rồi thì hít đất.
 
Vận động viên tuân lệnh bà lớn.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cơ bắp cực kì đấy! Thế sức anh như vậy, đã bao giờ bóp cổ ai chưa?
 
Vận động viên đang làm động tác hít đất, ngơ ngác sững lại, khuỵu xuống.
Vận động viên
 Bóp cổ ai ạ?
 
Ông Yên (cười phá lên)
 Đúng là kiểu khôi hài của Lài! Tếu quá, cười đến chết đi được!
 
Bác sĩ
 Tôi chả biết thế nào. Đùa kiểu này rợn tóc gáy đấy ông ạ.
 
Vận động viên ra khuất.
Chủ tịch huyện
 Xin phép mời phu nhân dùng bữa! (Ông ta mời bà lớn ngồi vào bàn ăn chính giữa sân khấu, dẫn vợ ra giới thiệu) Thưa, đây là vợ tôi.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 (giương kính một tròng lên nhìn mặt vợ chủ tịch huyện) À, cô nàng Đỗ Mai Anh, năm nào cũng đứng đầu lớp.
 
Ông Yên dẫn vợ ra. Vợ ông ta hốc hác, cau có.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 A, Bùi Mai Thi. Hồi đó chị núp sau khe cửa cái hàng xén nhà chị, nhòm theo anh Yên, tôi nhớ lắm. Bạn thân mến, trông bạn xanh xao quá, bạn gầy đi nhiều đấy.
 
Ông Yên (thì thào)
 Bà ấy hứa rồi, mấy triệu đô!
 
Chủ tịch huyện
 (suýt tắc thở) Mấy triệu đô?
 
Ông Yên
 Vâng, mấy triệu đô.
 
Bác sĩ
 Thế à? Ối giời ôi!
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ông chủ tịch ơi, tôi đói bụng rồi.
 
Chủ tịch huyện
 Dạ thưa bà, ta đợi ông nhà chứ ạ?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cần gì phải đợi! Ông ấy còn câu cá. Tôi sẽ li dị.
 
Chủ tịch huyện
 Li dị hả?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ông Mót nhà tôi cũng tha hồ mà ngạc nhiên. Tôi sắp lấy một diễn viên người Đức.
 
Chủ tịch huyện
 Nhưng thưa bà, bà vừa kể là hôn nhân của bà rất hạnh phúc?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Hôn nhân của tôi thì nhiều lắm, cái nào cũng hạnh phúc hết. Nhưng tôi có một ước mơ từ thuở trẻ là được làm đám cưới ở Quy Lầy, trong chùa hẳn hoi. Gì chứ ước mơ tuổi trẻ thì dứt khoát phải thực hiện. Sẽ tổ chức thật linh đình.
 
Tất cả ngồi vào bàn. Bà lớn Giang Cẩm Lai ngồi giữa chủ tịch huyện và ông Yên. Vợ ông Yên ngồi cạnh chồng. Ông giáo, nhà sư và trưởng phòng công an ngồi bàn sau, bên phải; bốn người Quy Lầy bên trái. Một số khách khác trong góc sân khấu, nơi treo tấm biểu ngữ „Nhiệt liệt chào mừng Thị Lài”. Chủ tịch huyện đứng dậy, hân hoan, cổ đã tròng sẵn khăn ăn, gõ thìa vào li ra hiệu.
Chủ tịch huyện
 Thưa phu nhân kính mến, thưa bà con huyện nhà. Đã hơn bốn mươi năm, từ ngày phu nhân rời cái thị trấn nhỏ bé nằm xinh xắn giữa hạ lưu sông Phúc Di và rừng Cống Già này mà ra đi. Bốn chục năm trời, biết bao là thời gian. Biết bao sự đã diễn ra, bao điều cay đắng. Thế gian lắm chuyện đáng buồn, huyện chúng ta cũng thế. Nhưng chưa bao giờ chúng tôi quên không nhớ đến phu nhân - tức Vàng Thị Lài của chúng ta (vỗ tay). Cả phu nhân lẫn gia đình phu nhân. Người mẹ tuyệt vời, tràn đầy sức khoẻ, tận tuỵ dâng hiến cho gia đình - (ông Yên ghé tai chủ tịch huyện thì thầm) - tiếc rằng đã ra đi quá sớm. Người cha hoà mình với quần chúng, dựng nên một ngôi nhà cạnh ga mà cả giới chuyên môn lẫn người ngoại đạo đều tích cực sử dụng – (ông Yên ghé tai chủ tịch huyện thì thầm) à tích cực quan tâm. Họ, những con người cao quý nhất, tử tế nhất, vẫn sống mãi trong lòng chúng ta. Còn phu nhân thuở ấy, ai chẳng biết cô bé hiếu động tóc hung – (ông Yên ghé tai chủ tịch huyện thì thầm) – à tóc mướt đen, thường tung tăng trên những đoạn đường quê ta mà nay tiếc thay đã xuống cấp thảm hại. Ngay từ thuở ấy, ai cũng nhận ra nơi phu nhân một nhân cách đầy chinh phục, ai cũng linh cảm bước thăng tiến của phu nhân tới những đỉnh cao chóng mặt của nhân quần. (Ông ta rút sổ tay ra xem). Phu nhân vẫn thường trực trong trí nhớ của chúng tôi. Đúng vậy. Giáo viên trong trường tận bây giờ vẫn đem thành tích học tập của phu nhân ra làm gương, đặc biệt trong bộ môn quan trọng nhất, môn sinh vật, chứng tỏ lòng cảm thông của phu nhân với muôn loài, với những sinh linh cần che chở. Ngay từ thuở ấy, ý thức về sự công bằng và tình thương đồng bào của phu nhân đã khiến bao người ngưỡng mộ. (Vỗ tay nhiệt liệt) Vàng Thị Lài của chúng ta đã mua thực phẩm cho một bà quả phụ, cứu bà ấy khỏi chết đói, bằng chính những đồng tiền vất vả chắt chiu từ công giúp việc ở các nhà hàng xóm, đó là tôi chỉ kể ra một ví dụ về lòng thương người của phu nhân. (Vỗ tay nhiệt liệt) Thưa phu nhân, thưa bà con Quy Lầy, những mầm mống mới nhú của bản tính tốt lành ấy giờ đây đã phát triển mạnh mẽ, cô bé xinh xắn nhí nhảnh thuở nào nay đã thành một mệnh phụ, đem lòng từ thiện đi thấm đẫm thế gian, chỉ cần kể ra đây những công trình phúc lợi xã hội, những bệnh viện bà mẹ và trẻ em, những cơ sở tiếp tế phát chẩn, những quỹ nghệ thuật và nhà trẻ mà phu nhân đã tài trợ. Vì lẽ đó, tôi muốn được hô to, chào mừng người con của quê hương nay đã trở về: Phu nhân muôn năm! Muôn năm! Muôn năm!
 
Vỗ tay. Bà lớn Giang Cẩm Lai đứng dậy.
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Thưa ông chủ tịch, thưa bà con Quy Lầy. Tôi rất cảm động thấy các vị chân thành đón mừng chuyến viếng thăm của tôi. Thực ra thì tôi từng là một cô bé hơi khác so với hình ảnh trong bài diễn văn của ông chủ tịch; ở trường thì bị ăn roi, còn về vụ bà goá Bôn thì tôi cùng với ông Yên ăn trộm thóc đem cho bà ấy đâu phải để cứu con mụ khọm già Tú Bà khỏi chết đói, chẳng qua là để hai đứa tôi được bù lại bằng một cái giường hú hí, gì chứ cũng êm lưng hơn là phải nằm vạ vật trong rừng Cống Già hay trong cái kho thóc của hợp tác xã. Nhưng thôi, cho qua, để góp phần vào niềm vui chân thành của các vị, tôi xin tuyên bố luôn: tôi sẵn sàng tặng Quy Lầy một tỉ đô-la. Năm trăm triệu cho công quỹ thị trấn, năm trăm triệu chia đều cho các nhà.
 
Im lặng sững sờ.
Chủ tịch huyện (lắp bắp)
 Một tỉ đô.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Với một điều kiện.
 
Tất cả bật lên hò reo không thể tả xiết. Nhảy muá loạn xạ, trèo lên ghế, vận động viên làm động tác nhào lộn, v.v... Ông Yên đấm ngực thùm thùm.
Ông Yên
 Lài! Tuyệt vời! Cực kì! Thật sao? Đúng là tiểu yêu của anh! (Hôn bà lớn)
 
Chủ tịch huyện
 Phu nhân vừa bảo: với một điều kiện. Tôi xin được lắng nghe đây ạ.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ta sẽ cho biết điều kiện của ta. Ta cho các người một tỉ để mua công lí.
 
Im lặng sững sờ.
Chủ tịch huyện
 Thưa phu nhân, thế nghĩa là thế nào?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Là như ta vừa nói.
 
Chủ tịch huyện
 Nhưng công lí thì làm sao mua nổi?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Có tiền mua tiên cũng được.
 
Chủ tịch huyện
 Tôi vẫn chưa hiểu.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Bót đâu, ra đây!
 
Người hầu từ bên phải tiến ra giữa các hàng ghế, tháo cặp kính đen.
Người hầu
 Có vị nào còn nhận ra tôi không nhỉ?
 
Ông giáo
 Ông thẩm phán Hồ Phê!
 
Người hầu
 Chính xác! Hồ Phê đây. Bốn mươi lăm năm trước tôi giữ chức thẩm phán ở Quy Lầy, sau đó chuyển lên toà án nhân dân trên tỉnh cho đến lúc bà lớn Giang Cẩm Lai đây bảo tôi vào làm người hầu, cách đây hai mươi lăm năm. Tôi đã nhận lời. Xuất thân khoa bảng như tôi mà lao vào cái sự nghiệp này thì cũng hơi kì, nhưng hầu bà lớn là hầu với mức lương trên mọi sức tưởng tượng...
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Đi thẳng vào vấn đề đi, Bót!
 
Người hầu
 Các vị đã nghe cả rồi, bà lớn Giang Cẩm Lai sẵn sàng đổi một tỉ đô-la lấy công lí. Có nghĩa là: bà lớn chi cho các vị một tỉ, nếu các vị xoá được sự bất công mà bà lớn từng gánh chịu ở Quy Lầy. Ông Yên, xin mời ông.
 
Ông Yên đứng dậy, xám ngoét, vừa sợ hãi vừa ngạc nhiên.
Ông Yên
 Xin mời tôi cái gì?
 
Người hầu
 Ông Yên, mời ông ra đây.
 
Ông Yên
 Vâng, thì tôi ra.
 
Ông ta tiến ra, đứng bên phải chiếc bàn. Cười bối rối. Nhún vai.
Người hầu
 Hồi làm thẩm phán ở Quy Lầy, năm 1958, tôi có xử một vụ kiện. Bà lớn Giang Cẩm Lai đây, lúc đó còn tên là Vàng Thị Lài, đã kiện ông ra toà, đòi ông nhận làm cha của đứa trẻ, con của bà ấy.
 
Ông Yên im lặng.
Người hầu
 Ông Yên, trước toà ông đã chối, không nhận là cha của đứa trẻ. Ông đã lôi ra hai nhân chứng.
 
Ông Yên
 Chuyện ngày xưa ấy mà. Hồi đó tôi còn trẻ người non dạ.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Tót đâu, Giót đâu, dẫn Cót và Lót ra đây!
 
Hai gã khổng lồ nhai kẹo cao su dẫn hai ông già mù và bị thiến, vui vẻ dắt tay nhau, ra giữa sân khấu.
Hai ông già
 Chúng tôi có mặt, chúng tôi có mặt!
 
Người hầu
 Ông Yên, ông nhận ra hai lão này chứ?
 
Ông Yên im lặng.
Hai ông già
 Chúng tôi là Cót và Lót, chúng tôi là Cót và Lót.
 
Ông Yên
 Tôi không quen hai ông này.
 
Hai ông già
 Chúng tôi đã thay đổi, chúng tôi đã thay đổi.
 
Người hầu
 Hai lão xưng danh đi.
 
Ông già 1
 Tôi là Cồ Huỳnh Lai, tôi là Cồ Huỳnh Lai.
 
Ông già 2
 Tôi là Lục Văn Xá, tôi là Lục Văn Xá.
 
Người hầu
 Thế nào, ông Yên?
 
Ông Yên
 Tôi có quen biết gì hai người này đâu.
 
Người hầu
 Cồ Huỳnh Lai, Lục Văn Xá, hai lão có biết ông Yên đây không?
 
Hai ông già
 Chúng tôi mù, chúng tôi mù.
 
Người hầu
 Hai lão có nhận ra giọng ông ta không?
 
Hai ông già
 Có nhận ra giọng, có nhận ra giọng.
 
Người hầu
 Hồi đó ta là thẩm phán, còn hai lão là nhân chứng. Cồ Huỳnh Lai, Lục Văn Xá, hai lão đã cam đoan những gì trước toà?
 
Hai ông già
 Chúng tôi đã cam đoan là có ngủ với Thị Lài, chúng tôi đã cam đoan là có ngủ với Thị Lài.
 
Người hầu
 Trước mặt ta, trước toà, trước trời Phật hai lão đã cam đoan như vậy. Sự thật có đúng thế không?
 
Hai ông già
 Chúng tôi đã khai man, chúng tôi đã khai man.
 
Người hầu
 Vì sao khai man?
 
Hai ông già
 Ông Yên đã mua chuộc chúng tôi, ông Yên đã mua chuộc chúng tôi.
 
Người hầu
 Mua chuộc bằng cái gì?
 
Hai ông già
 Bằng một lít rượu, bằng một lít rượu.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Cót, Lót, kể tiếp đi, kể cho mọi người nghe ta đã làm gì với hai lão.
 
Người hầu
 Kể ra đi.
 
Hai ông già
 Bà lớn sai người truy lùng chúng tôi, bà lớn sai người truy lùng chúng tôi.
 
Người hầu
 Đúng thế. Bà lớn Giang Cẩm Lai đã sai người đi tìm hai lão. Tìm khắp thiên hạ. Lão Cồ Huỳnh Lai thì qua Canada định cư, lão Lục Văn Xá thì tếch sang Úc. Nhưng bà lớn vẫn tìm ra hai lão. Nói đi, tìm được rồi thì bà lớn làm gì với hai lão?
 
Hai ông già
 Bà lớn cho chúng tôi biết mùi Tót và Giót, bà lớn cho chúng tôi biết mùi Tót và Giót.
 
Người hầu
 Biết mùi Tót và Giót là thế nào?
 
Hai ông già
 Là bị Tót và Giót chọc cho mù, thiến cho đui; là bị Tót và Giót chọc cho mù, thiến cho đui.
 
Người hầu
 Toàn bộ câu chuyện là như vậy: một thẩm phán, một bị đơn, hai nhân chứng giả, một bản án oan. Thưa bà lớn nguyên đơn, đúng không ạ?
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai đứng dậy.
Ông Yên (giậm chân)
 Chuyện điên rồ từ ngày nào, tính làm gì! Quá hạn rồi! Hết thời hiệu từ lâu rồi!
 
Vợ ông Yên
 (lao ra, ôm chặt lấy chồng) Mình ơi!
 
Ông Yên
 Ôi tiểu yêu, em đòi gì mà lạ vậy! Dòng đời đã trôi từ lâu rồi mà.
 
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Vâng, dòng đời đã trôi, nhưng tôi chả quên điều gì, anh Yên ạ. Cái giường của bà goá Bôn tôi không quên, sự bội bạc của anh tôi cũng không quên. Nay cả anh và tôi đều già rồi, anh thì sa sút, tôi thì bị dao kéo giải phẫu băm vằm nát bét, bây giờ tôi muốn hai ta tính sổ cho sòng phẳng: anh đã chọn số phận của anh và đẩy tôi vào số phận của tôi. Bây giờ tôi muốn đòi công lí, công lí đổi lấy một tỉ đô.
 
Chủ tịch huyện đứng dậy, tái mét, trịnh trọng.
Chủ tịch huyện Bà Giang Cẩm Lai, bà hãy nhớ là chúng tôi đây còn thuộc về xã hội văn minh, chưa đến nỗi là loài mọi rợ. Nhân danh Quy Lầy, tôi từ chối đề nghị của bà. Nhân danh tình người. Chúng tôi thà đói nghèo còn hơn đang tâm thấy tay mình vấy máu.
 
Vỗ tay nhiệt liệt
Bà lớn Giang Cẩm Lai
 Ta sẽ chờ.