Lý luận văn học cổ điển Á Đông cho rằng “Tâm sinh ngôn”, ngôn viết ra là văn. Nguyễn Du nhận định: “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”. Phê bình tác phẩm nào đó mà nói “không có cái tâm” là nặng lắm, chẳng khác nào sổ toẹt mọi giá trị.
 
Trên cùng chủ thể là người viết, nếu đảo ngược công thức kia sẽ rất lý thú. Rõ ràng văn mài giũa ngôn, gạn đục khơi trong, đẽo đá tìm ngọc. Văn, không cần qua trung gian ngôn, tác động thẳng vào tâm, soi sáng tâm. Tâm nào thì văn ấy. Tuy nhiên văn lại làm được một việc không ngờ là khai tâm.
 
Tâm là ngôi nhà của lương tri. Vậy, viết chính là hành động của lương tri, dù điều này không tuyệt đối đúng trong mọi trường hợp. Lương tri là giá trị của nhân văn. Do đó, tính nhân văn luôn là yếu tố quyết định sự thành công của bất cứ tác phẩm văn học nào.
 
Khai tâm hàm nghĩa mở mang tâm trí. Song khai tâm còn có nghĩa khác rất hay là vui vẻ, khoái lạc. Theo tôi, viết là con đường đi tìm khoái lạc. Đa số người viết đều nhận định “nghề” này khá lao tâm nhọc tứ, rất khổ cực, là trò hành xác đáng sợ. Nhưng từ bỏ viết không dễ chút nào. Rất hiếm thấy một nhà văn, một nhà thơ thực sự tổ chức lễ giải nghệ.
 
Đôi lúc tôi phân vân, không hiểu sự hành lạc kia có giống tự thỏa mãn? Vượt qua khuôn khổ cá nhân người viết, văn chương là con đẻ tinh thần của mối tình si, sinh ra sau những cuộc truy hoan nóng hổi. Nếu khai tâm là tia sáng mặt trời, thì tác phẩm thoát thai là ánh trăng mê hoặc.
 
Như vậy viết, trước tiên là viết cho chính tác giả. Ảo tưởng hay mục đích đồng bóng sẽ vỡ nhanh hơn bọt xà phòng. Kết quả của sự viết, không giống đứa con sinh học, nó trưởng thành ngay khi vừa mở mắt. Nó sẽ có một cuộc đời, một thân phận và một số mệnh biệt lập với cha mẹ. Kẻ sáng tác đừng quá mong chờ được phụng dưỡng, hưởng thụ hiếu nghĩa truyền thống. Hãy đoan lượng con mình chắc chắn phải nếm trải đủ chua cay mặn ngọt, và đôi lúc cần trao gởi hoàn toàn cho thần may mắn.
 
Tào Phi, ngôi sao sáng trong chòm Kiến An Tam Kiệt (Tào Tháo, Tào Phi, Tào Thực), từng viết hai tác phẩm lý luận văn học là Điển Luận và Luận Văn. Ông bảo văn chương là sự nghiệp lớn giữa đất nước, vẻ vang bất hủ, mang sức sống và tuổi thọ dài lâu. Ông cho rằng có mối quan hệ giữa khí chất, tài năng tác giả và tác phẩm. Tuy vậy đến hôm nay, giữa đời sống hiện đại, tinh hoa của họ Tào gần như đã mất tích, nếu không kể mấy vần thơ lác đác trong Tam Quốc Chí. Tư Mã Thiên dựng nên thuyết “Phát phẫn trứ thư” (phẫn uất mà trước tác). Sử Ký của ông đã, đang và sẽ vĩnh viễn song hành cùng văn minh nhân loại.
 
Người viết đích thực của thế kỷ 21 là ai? Họ mang sứ mệnh gì? Tốt nhất dừng nên đặt ra những câu hỏi thừa như vậy. Hãy gõ bàn phím nếu cần. Hãy dấn thân nếu có thể. Hãy hồ hởi đón nhận ân sủng của văn chương. Hãy sảng mê cùng khoái cảm. Đó là cuộc chơi đầy ý nghĩa, hay nói cách khác, là giá trị của sự sống, của người viết.
 
Đà Lạt, tháng 7 âm lịch, năm Giáp Thân
 
………….
 
Về bản quyền bài này: Nội dung ở đây được sửa chữa từ bản đã xuất hiện trên tạp chí talawas 8.2004.

Về bản quyền chung: Tất cả các bài tạp văn kí tên Trương Thái Du dưới 30 ngàn chữ đều được tác giả để ở chế độ bản quyền mở. Mọi cá nhân hoặc tổ chức có thể tải về miễn phí từ vnthuquan.net. Các hình thức sử dụng đuợc chấp nhận rộng rãi: trích dẫn, in trên báo, in thành sách, tái lưu trữ ở các loại “diễn đàn” hoặc kho sách điện tử khác.v.v.. Xin miễn sửa đổi hoặc biên tập thêm. Tác giả chỉ chịu trách nhiệm bản thảo tại kho sách vnthuquan.net với các phiên bản tu chỉnh sau ngày 01.01.2006.