Tặng đạo diễn, nhà biên kịch Nguyễn thị Minh Ngọc
Vì những gì chị đã làm cho sân khấu Việt Nam


“Con người là cơn ác mộng tồi tệ nhất của chính mình”

Chính ra thì người thanh niên mỉm cười lần đó đã là sáu năm về trước. Giờ đây, nụ cười ấy chỉ còn lảng vảng trong không gian xung quanh tấm ảnh, đang nhìn xuống hắn như nhìn một cái gì thật xa xăm, khi rõ khi nhoà sau khung kính loang loáng. Mặt giấy còn mới mà đã hơi vàng úa, vì khí hậu tương đối ẩm của vùng này. Cảm giác thê lương tang tóc càng lúc càng nặng nề hơn, sau vài phút chết lặng trên khuôn mặt tươi cười hiền lành sau cặp kính trắng, dưới bóng tối lờ mờ đang đổ xuống trên mọi vật trong gian phòng. Nụ cười không bao giờ tắt; – hắn nghĩ miên man, tay đặt lên nóc tủ đứng yên bất động – hình ảnh thích hợp nhất để làm người ta nhớ về một con người sẽ không bao giờ còn cười nữa.

Một gian phòng nhỏ gọn và có lẽ, khi còn được quét dọn và mở cho ánh sáng tràn vào, khá là ấm cúng. Là một người giàu tưởng tượng, hắn dường như có thể nhìn thấy được cuộc đời bình yên và lặng lẽ đã từng diễn ra trong ngôi nhà này, thấy được hình bóng xa xưa của những con người không còn ở nơi đây nữa. Từ cái nhìn đầu tiên, bộ bàn ghế được kê ngay ngắn dù đã bám đầy bụi bặm, và khay trà trên mặt bàn đem lại cho hắn cảm giác thanh thản và hơi chút bâng khuâng, như thể đang nhớ tiếc những gì thân thương đã mất. Những khung cảnh quá rõ ràng và không thể thiếu của cái cuộc đời ấy đến với hắn tức thì như đang xảy ra ngay trước mặt: hắn thấy người ta ngồi cười nói quanh chiếc bàn ăn, thấy một người chiều chiều đi làm về trở lại với căn phòng đằng sau cánh cửa bên góc trái. Hắn cũng thấy vóc dáng nhỏ nhắn và mái tóc dài của một người phụ nữ đang làm cơm chiều.

Những điều đó, hắn cảm nhận được như một hơi hướng còn sót lại trong căn nhà. Nhưng qua khỏi phút đầu, càng cố hình dung xa hơn – hay là hồi tưởng? – hắn lại càng thấy lòng mình chùng lại, loanh quanh bất định với bao nhiêu phỏng đoán tẩy xoá lên nhau. Mỗi chiều về, ai là người mở cửa bước vào căn phòng kia, một người có vợ đang đợi sẵn hay anh chàng độc thân lông bông và bừa bãi? Hắn đẩy nhẹ cánh cửa nhìn vào: không thể nào nói được, chỉ còn chơ vơ chiếc giường gỗ đã dọn sạch chăn màn. Ai là người phụ nữ nấu ăn trong bếp kia, một người vợ hay cô em gái? Lần đầu tiên bước vào một ngôi nhà lạ không người, bóng tối, khoảng trống không trước mặt, và những câu hỏi tình cờ vô hại, từ từ tụ về gần lại với nhau thành một cảm giác càng lúc càng rõ nét. Hắn bắt đầu thấy bọn họ có cái gì bí hiểm, như những người ta gặp mặt mà đoán biết không ra được điều gì.

Cứ thế, trí tưởng tượng đã lâu không được thả ra của hắn càng lúc càng trôi chảy và mải mê hơn, như vừa tìm thấy một trò chơi mới, bắt đầu nhuộm một màu sắc riêng tư, cách biệt và có phần tăm tối lên cuộc sống và con người quá khứ trong ngôi nhà. Đến một lúc thì hắn gần như đã “hồi tưởng” được cả đến chiếc tủ khuất trong xó gian buồng riêng, nơi người vợ dịu dàng ít nói hay cô em gái nhút nhát và hay tư lự cất giấu một cuốn nhật ký không cho ai biết. Cuốn sổ cũ kỹ chờ đợi một ngày nhiều năm sau có ai đó tìm thấy, và mỗi trang giấy lật giở chắc là sẽ dẫn xa hơn vào một thế giới của những cơn mất ngủ, đã bị cố tình để cho chìm khuất dưới lớp phủ thời gian.

Đúng vậy, hắn suy nghĩ “tỉnh táo” hơn, ngay giữa họ với nhau phải chăng có cái gì đó thật sự bí ẩn, nếu không sao lại tự nhiên bỏ đi đâu, để trống căn nhà cùng với tất cả đồ đạc? Cảm giác kỳ lạ và bất an đã lỡ nảy sinh cứ loay hoay trong lòng hắn: một mặt hắn biết chắc rằng theo lý căn nhà này phải đã có người ở, những con người hết sức bình thường không khó gì không hình dung ra được; một mặt, không gian bốn phía chung quanh hắn đều thật là phẳng lặng và trống trải, không hề gợn lên một động tịnh vô hình nào để trấn an người ta là thật sự đã từng có sự sống ở đây. Từ cái có chuyển sang cái không dễ dàng như giấc mơ chợt tỉnh, nhìn quanh không còn để lại vết tích gì. Dù chỉ là một chuyện vô can, cái hư thực phi lý của thời gian và sự sống không sao giải quyết được làm hắn cảm thấy mỗi lúc một thêm mờ mịt, như đang lơ lửng chơi vơi giữa một không gian vô tận không có điểm nào bám víu, còn trong gan ruột thì cồn lên từ từ một cảm xúc hụt hẫng và đánh mất trọng tâm.

Hắn hơi thu mình lại, một linh cảm mới mẻ bỗng nhiên buông khẽ xuống chạm vào đáy sự trống rỗng trong lòng hắn, khi hắn chuyển tầm mắt về lại tấm ảnh trên nóc tủ. Trời đang khá oi bức, cửa sổ thì khép hờ, chẳng biết từ đâu một hơi gió nhẹ nong nóng thở phớt qua tóc gáy hắn. Hắn bắt đầu ngờ vực ngôi nhà xa lạ này, và những hình bóng của nó, chính là một cuộc thách đố có điều gì đen tối mà hắn không được quyền không biết. Linh cảm ấy làm hắn bắt đầu hoang mang, đến nỗi tự hỏi đâu mới là sự lừa dối, những gì mình biết về căn nhà, hay về quá khứ của chính mình. Hắn đặt hờ mình lên một chiếc ghế chứ không dám ngồi xuống hẳn, cố tách riêng cái linh cảm vừa rồi ra để phán đoán mọi mặt, xem có nên đi sâu hơn nữa vào bí mật của ngôi nhà này.

Đúng ra, đó không phải chỉ là một linh cảm, mà còn là một phản ứng thường lệ - không hiểu sao hắn luôn luôn có một sự ngờ vực và phòng ngừa, dù không đi kèm ác cảm, với vị bác sĩ của mình. Dù tốt dù xấu, nhất định phải có dấu vết gì của một sự sắp xếp – đây chính là bàn tay của lão ta. Hắn đã mất nhiều thời gian cố tìm một cách diễn tả chính xác nhất con cú vọ thần bí này, cho đến khi hắn nghĩ đến bộ bài tarot. Thật vậy, có thể nói tất cả hiện tại đối với lão như một cỗ bài, mà bệnh nhân được lão dạy cho cách đọc. Nhưng ngoài ra, những thủ thuật và niềm tin đặc biệt của lão đã để cho lão cầm thêm một cỗ bài khác bên tay kia, cỗ bài quá khứ; và lão có thể làm cho mọi việc thay đổi bằng cách trộn lẫn tất cả vào với nhau. Còn hắn, hắn rất nghi ngờ quá khứ và cho đấy là trò cờ bạc nguy hiểm.

Ngày hôm qua, lão báo tin với hắn là dưỡng đường sắp chật chỗ, lão sẽ phải mua thêm nhà ở ngoài để chuyển bớt bệnh nhân ra. Lão khuyên hắn nên đến thăm ngôi nhà này trước khi nó sắp được sửa chữa, ngồi lại với nó một mình. Bác sĩ cho rằng, nhờ đó hắn sẽ không cảm thấy xa lạ với chỗ ở mới, vì đối với hắn, nó sẽ giống như một ngôi nhà có mang chút gì ký ức. Bản thân cũng là người ít khi bước ra khỏi cửa, vừa đến nơi, hắn gần như thấy một nỗi cảm thông với quang cảnh vắng ngắt, thưa thớt người qua lại của khu vực tỉnh lẻ này. Ngôi nhà nhỏ, chơ vơ, chỉ có đám hoa ti-gôn leo trên tường rào làm cho bớt vẻ hiu quạnh. Khí trời hầm hập và oi bức trong một ngày mãi không chịu mưa.

Vườn hoang, nhà hoang, lá rụng đầy, rõ ràng đã từ lâu không còn người ở. Trong vườn hình như chỉ có một con ve sầu trú ẩn, tiếng kêu của nó ran lên lảnh lót trên một cây xoài xum xuê lá ngay bên ngoài khung cửa sổ đầu hè. Trong quang cảnh im ắng nặng nề của buổi chiều, tiếng động quá sắc và ồn quả thật đẩy người ta đến chỗ gần như cáu kỉnh. Hắn ngước lên ngọn cây, hơi khó chịu, rảo bước nhanh hơn cho hết đoạn đường, đi đến hàng hiên và đẩy cửa. Trước khi vào, hắn nhìn xung quanh cửa, quan sát phía bên ngoài nơi sắp trở thành ngôi nhà “cũ” của mình. Dưới bụi lau cao vút mọc cạnh góc tường, một bó củi được vứt trên mặt đất sét nhão, hơi lún xuống và lấm lem bê bết. Tiếng con ve từ nãy giờ vẫn không ngừng kêu như muốn tạo sự chú ý lại lọt vào tai hắn. Vốn tính tình hoà nhã, hắn chỉ khẽ lắc đầu, thở dài rồi bước hẳn vào nhà.

Nghĩ tới đây, hắn mới nhận ra tiếng con ve vẫn còn đang rít lên ở xa xa, yếu đi nhiều vì cách biệt qua một lần cửa sổ. Không biết bắt đầu từ đâu, hắn chống cằm ngồi nhìn mãi vào khoảng không đang ngả tối dần. Hắn lại nhìn thấy quá khứ của ngôi nhà, lần này toàn những sự mập mờ khó hiểu, không còn gì giống với cái gia đình hiền lành đầm ấm hắn mới mường tượng ra vài mươi phút trước. Cái chết của người thanh niên (không biết còn ai nữa) và sự bỏ đi của gia đình này như hai bóng đen nổi rõ lên từ trong xó tối, vừa u uất lại vừa có cái gì đáng sợ. Hắn thở dài đứng dậy, dụi mắt rồi vươn vai. Gần như hắn đã thu thập đủ tinh thần để có thể tự cười mình vừa qua một cơn hoang tưởng thì tiếng con ve lại kéo một tràng dài gắt gỏng, lần này ở phía bên kia căn nhà.

Theo phản xạ, hắn ngước nhìn về phía tiếng động thì bắt gặp cái nhìn của người thanh niên. Hắn cố xua đi những ý nghĩ tối tăm bằng cách tập trung vào vẻ hiền lành và dễ mến trên khuôn mặt anh ta, cố tự lý giải rằng nếu có một lý do nhiều khả năng nhất cho cái chết này, chắc hẳn đó phải là đụng xe hay căn bệnh nan y nào đó. Thậm chí hắn cảm thấy lòng dịu lại và một thứ tình người dâng lên thật là ấm áp; hắn tìm thấy được sự yên tâm trong niềm thương xót tình cảnh của người thanh niên và các thân nhân. Đã định quay đi để ra về thì không cưỡng được ý nghĩ có ai đó đang nhìn mình sau lưng, hắn ngoái lại và lần này, vừa vặn nhìn thẳng vào đôi mắt người thanh niên đằng sau gọng kính trắng. Sự bất động và cái nền tranh tối tranh sáng làm cho ánh mắt có chiều sâu đau đáu, như thể lúc chụp hình anh ta đang chăm chú nhìn vào người nào đó, chuyển tải một nỗi ám ảnh lặng thầm.

Cái nhìn như khẩn thiết kêu gọi hắn, như bất lực không thể nói lên một câu chuyện, trong khi vùng tối loang lổ trên tấm hình làm người ta liên tưởng đến những bí mật không lường được, thậm chí thấp thoáng một sự thật kinh khủng nào đó liên quan đến số phận của một con người. Vệt sáng ngoài khe cửa sổ thu hẹp lại trong đôi mắt người thanh niên lại như muốn nói, một cách hơi chế nhạo, rằng đã chết rồi, anh ta nào có gì đáng để tươi cười giống như trong tấm hình khi còn sống. Bây giờ hắn mới nhận ra, hình chụp những người đã nằm xuống có cái gì tương tự một cách kỳ lạ với những chiếc xác ve người ta thường tìm thấy trên các tàng cây – cũng một cái mặt nạ sao chép trung thành từ sự sống, nhợt nhạt và chết chóc, nhìn yên lặng vào người đối diện loan báo một niềm tin vào sự hủy diệt sau cùng. Hắn nhìn tấm hình, nhìn ngày tháng qua đời đề bên dưới, rồi nhìn cái bát nhang đầy tro tàn và lởm chởm vài cây chân nhang nguội lạnh, điều giả định là tình cảnh này có thể xảy ra ở bất cứ gia đình nào lung lay trong lòng. Nhưng đó chưa phải điều quan trọng nhất hắn đã nhìn ra. Hắn chỉ thật sự thảng thốt khi nhận thấy, dưới bóng tối lấp đầy hốc mắt và gò má người thanh niên, nhìn anh ta thật sự rất quen thuộc với hắn, như thể đã gặp gỡ trước kia.

Con ve sầu lại ré lên, lần này đanh và ồn hơn hẳn những lần trước. Đến khi nó im lặng, có lẽ để bay sang cây khác, tiếng vọng vẫn ong ong trong đầu hắn. Với cường độ này, hẳn là nó phải lớn hơn khá nhiều so với ve thường. Bực bội, gần như sắp mất bình tĩnh, hắn quyết định lợi dụng ánh sáng còn leo lét của buổi chiều để đi quan sát phía trong căn nhà, cũng là để trốn thoát sự quấy nhiễu của nó. Vừa vén tấm màn che cửa phòng trong, hắn vừa nghĩ ngợi về hai chữ “hồi tưởng” lúc nãy tự dưng bật ra trong đầu, cố đối chiếu trong ký ức từng bước mình qua, xem có xuất hiện sự trùng hợp nào không… Như trong một trò chơi mê mải, hắn thả cho trí tưởng tượng diễn đi diễn lại những kịch bản mơ hồ nãy giờ xảy ra với hắn, như kiểu những người đang sợ hãi, ngờ vực, hay tức giận, chỉ cảm thấy thoải mái khi nhắc đến câu chuyện của mình.

Trời vẫn chưa chịu đổ mưa… Từ ngoài đường, hắn nghe văng vẳng tiếng được tiếng mất ai đó đang nói chuyện với nhau. Cái nóng và ngột ngạt trong căn nhà làm thần kinh hắn căng thẳng. Từ nhỏ, hắn đã luôn băn khoăn không biết con người mình có phải chỉ là tập hợp những gì mình đã biết đến, hay còn có thêm một cái gì khác nữa, một cái bóng có sự tồn tại tự ý nó, để rồi một ngày hắn sẽ phải đối diện với cái bóng của mình. Do đó, hắn có một sự sợ hãi đối với quá khứ, vì quá khứ của chính mình cũng không thể biết hết được, và không có cách nào làm lại. Nỗi sợ đó ám ảnh hắn mạnh đến nỗi hắn luôn tìm đủ cách để trốn tránh và phủ nhận quá khứ của mình, cũng như mỗi lần gặp ai cũng đều lo âu tự hỏi người này đã biết điều gì về hắn. Từng bước một, hắn đi giữa vệt ánh sáng run rẩy chập chờn của buổi chiều đã xám, tâm trí nôn nao, lẫn lộn hồi hộp và lo sợ. Có phải trong vùng âm u của phía cuối căn nhà, u linh lãng đãng nào đang đợi, có chịu cho hắn thấy mặt và thấy cả một quá khứ thứ hai của chính mình mà vài mảng nhỏ của nó vẫn thường diễn lại trong những giấc mơ sâu không thấy đáy và thật là hỗn độn.

Sáu năm trường, cuối cùng ta cũng đã trở lại đây, nơi mà ngày xưa cũng có tiếng cười lanh lảnh như pha lê đang vọng vào từ xa tận đầu đường, lúc ấy cất lên chen giữa những câu nói thầm thì từ gian buồng trong này, chỗ hắn đang đứng trước một bình hoa đã khô trên chiếc tủ còn để lại. Những cánh hoa chịu đựng thời gian, màu đã bạc nhiều so với ngày một người đàn bà hạnh phúc đã ngắt về cắm trong gian buồng ngủ vợ chồng.

Trở lại đây, ta vẫn nhìn thấy cô ta, trong vùng tối trên tấm gương kia giống hệt như vóc dáng nhỏ nhắn của nữ chủ nhân đang xoay nghiêng sửa sang mái tóc. Mỗi chiều về, sau bữa cơm là đến khoảng thời gian thư thả, người đàn bà còn khá trẻ giành cho những việc riêng tư. Trời còn nóng vì chưa tối hẳn, nàng thường xõa tung mái tóc dài để cố đón được một làn gió nhẹ. Cơn trằn trọc của đêm hè, sự mềm mại và ẻo lả của người đàn bà trong bóng tối, tươi mát như vừa lột xác, và không trung như lẩn vẩn một đôi mắt vô hình, đến giờ nhớ lại, tất cả đã là điềm báo cho một tai họa chực chờ âm thầm và dai dẳng… Ý nghĩ của hắn hòa dần vào với bóng tối, mờ mịt và mông lung, im lặng tịch mịch như bị thôi miên không có một chút phản ứng nào với quá khứ tàn khốc có vẻ ngoài lừa dối đang hiện diện quanh gian phòng. Hắn chỉ cảm thấy thần kinh khẽ rung lên một đợt kích thích êm ái và mê mải, như một khao khát gờn gợn thiết tha có lẫn chút mùi vị man dại… trong khung cảnh bắt đầu thoang thoảng mùi hoa nở về đêm. Như thường lệ, giờ này đã bắt đầu xào xạc tiếng côn trùng…

Cánh cửa bị gió từ từ đẩy vào, khẽ kêu kèn kẹt sau lưng hắn. Tiếng động làm hắn khó chịu, vì nãy giờ hắn vẫn không sao dẹp bỏ hoàn toàn cảm giác như có ai đó đang chế giễu… hay có lúc …. đang đay nghiến mình. Nhất định rồi, chính là âm hưởng của tiếng con ve đáng nguyền rủa ấy. Tiếng động không thể trốn thoát được ấy tuy không lớn, nhưng khô và sắc bén như một lưỡi dao cứa đi cứa lại lên cái gì cứng và trơn, xoáy vào tai hắn, đều đều một giọng nhanh và liên tiếp đến nhói tai, có vẻ gay gắt và độc địa; không trung thì nóng nực và im ắng quá đỗi, sự đơn điệu của tiếng ve kéo căng giãn những dây thần kinh mệt mỏi, làm tê đi sự tỉnh táo và sinh ra ảo tưởng vẩn vơ, nhạy cảm. Bị lôi giật về thực tại, thoạt đầu hắn hơi cáu kỉnh, nhưng rồi lại bật cười: hắn nghĩ đến vô số tấm hình người chết đã nhìn thấy, đến mấy cuốn tiểu thuyết ngày xưa hắn đọc… Buổi chiều hè tranh tối tranh sáng như một vùng ranh giới nhập nhòa giữa mộng và thực, con người bỗng bơ vơ và thấy chính mình cũng hư ảo khác thường.

Hắn mở cửa sau để ra ngoài hít thở không khí. Mảnh sân sau ngăn nhà chính với gian bếp có tường quây, xi măng nhiều chỗ vỡ toác ra, thành những cái hốc rêu phong nham nhở. Vài cọng rơm rác tổ chim thò ra từ trên mái nhà lợp tôn. Ngẩng mặt nhìn lên cao, hắn thấy trong không trung đang chuyển màu tối xám, mây kéo về thành khối, như hình thù của một nấm mộ có cây thập giá nghiêng nghiêng sắp gẫy.

Bỗng hắn phát hiện một khoảng trống tối tăm ở bên cạnh căn nhà. Lại gần hắn mới biết, đấy chính là đầu một cái ngõ nhỏ, nằm giữa vách và tường sân. Tò mò, và lợi dụng vài phút còn nắng cuối cùng, hắn cẩn trọng bước vào xem bên trong cái ngõ. Không gian chật hẹp, càng đi vào càng thấy bít bùng, từ trong bóng tối rung lên những tiếng u u thật khẽ. Tường trát vữa thô, sù sì dưới bàn tay hắn. Ở ngoài này không có trần ngăn, có thể cảm thấy rõ mái nhà cũ kỹ đang khe khẽ chuyển mình. Ngõ này có lẽ ngày xưa dùng để chứa đồ, nhưng rõ ràng là từ lâu đã bỏ trống…

Đi vào khoảng nửa chiều dài ngõ, hắn thấy những vệt sẫm màu xeo xéo trên mặt vữa. Hình dáng chúng giống như bắn tóe ra từ một thứ chất lỏng người ta tạt vào tường. Hắn đi tiếp cho đến lúc tìm thấy nơi phát xuất những vết tạt. Màu sẫm từ đâu mà phụt mạnh ra thành cả mảng rất lớn loang lổ như thế này? Có lẽ nào, là m…?

Hắn đứng yên trong nghi hoặc, nghe rõ từng hơi thở nặng nề, nửa phần đã hiểu, nửa phần vẫn còn mụ mị. Tiếng chân con ve sầu sột soạt trên mái tôn càng lúc càng lại gần đỉnh đầu hắn; nó quả thật phải là một con ve lớn khác thường. Sự sáng suốt giờ phút này mới loé lên; hắn đã hiểu toàn bộ câu chuyện. Đây chính là lá bài từ quá khứ lão bác sĩ đã đặt xen kẽ vào đời hắn. Số phận sắp đặt cho nó phải là Hanged Man (người bị treo cổ).

Hắn gần như không nghe được tiếng kêu sát bên tai của con ve sầu; hệt như một thứ cơ phận dây cót thật lớn bên trong đã xả tung ra, hộp sọ hắn chấn động, và hắn quỵ xuống, tay ôm lấy thái dương… Trong khoảnh khắc thế giới quay cuồng trước mắt hắn trước khi sụp đổ, hắn cuối cùng cũng nhớ lại tất cả, giản dị vô cùng: lần cuối cùng lui tới căn nhà này, giữa một giây phút điên cuồng, chính hắn là kẻ đã giết chết người thanh niên bằng nhiều nhát búa.

Trên mái tôn đã nghe lộp độp mấy giọt mưa rơi. Hơi đất khô gặp nước bốc lên không trung nóng hổi. Trời mưa lặng lẽ không ngừng; phóng tầm mắt ra xa, không gian bốn phía nhạt nhòa, vắng lặng…