Sợi dây câu mỏng mảnh buông xuống dưới chùm rễ cây mập mạp chốc chốc lại lay động vì sóng nước.
Một cô bé đang ngồi câu cá hồi.
Em ngồi bất động trên một tảng đá, dòng sông dội lên tiếng nước ào ạt. Mắt em hướng nhìn xuống dưới. Những ánh sáng lấp loáng trên mặt nước làm cho cái nhìn của em trở nên mệt mỏi và lơ đãng. Chốc chốc em lại đưa mắt nhìn về phía xa, nơi có dãy núi hình vòng cung được rừng cây phủ kín đứng sừng sững ngay trên bờ sông.
Không gian hãy còn tràn đầy ánh sáng, và bầu trời bị đóng khung trong những dãy núi thì giống như một bình nguyên được chiếu rọi bằng ánh sáng mờ mờ của buổi hoàng hôn.
Nhưng giờ đây không phải bầu không gian quen thuộc với em từ những ngày mới chào đời này, cũng không phải bầu trời tuyệt đẹp này đã cuốn hút em.
Mắt mở to, em dõi theo dòng nước chảy cuồn cuộn, cố gắng hình dung trong trí tưởng tượng của mình những miền đất chưa được biết, nơi dòng sông bắt nguồn và nơi dòng sông chảy đến. Em muốn được nhìn thấy những miền đất khác, những loài vật khác, như con chó úc Dingo chẳng hạn. Rồi em còn muốn trở thành phi công và muốn hát đôi lời về điều đó.
Thế là em bắt đầu hát. Mới đầu hát khe khẽ, sau đó to dần lên.
Em có một giọng hát êm tai. Nhưng xung quanh thì vắng lặng. Chỉ có một con chuột nước hoảng sợ vì tiếng hát của em nên đã khuấy động dòng nước bên rễ cây rồi bơi đến gần cây sậy nhỏ, kéo theo một cành sậy xanh vào hang.
Cành sậy rất dài và con chuột đã mất công vô ích: nó không đủ sức kéo cành cây qua đám cỏ nước rậm rạp.
Cô bé thương hại nhìn con chuột và ngừng hát. Sau đó em đứng dậy, nhấc cần câu lên.
Sợ hại vì cử động của em, con chuột lẩn vào trong đám sậy, còn con cá hồi lốm đốm đen đang nằm bất động trong luồng nước trong veo bỗng nhảy vọt lên và rơi tõm xuống nước sâu.
Cô bé còn lại một mình. Em đưa mắt nhìn mặt trời đang ngả dần về phía đỉnh núi thông.
Mặc dù đã muộn, em vẫn không vội về. Em chậm rãi quay lại và thong thả bước lên con đường mòn, nơi cánh rừng cao đổ dốc xuống đón em theo sườn núi thoai thoải.
Em can đảm đi vào rừng.
Tiếng nước chảy giữa những tảng đá đã ở lại sau lưng cô bé, và phía trước em mở ra một không gian yên tĩnh.
Trong sự yên tĩnh hàng thế kỷ này, đột nhiên em nghe thấy tiếng kèn đồng. Tiếng kèn len lỏi trên con đường rừng có những cây linh sam già đứng lặng yên, cành cây không động đậy, và réo vào tận tai cô bé, nhắc em cần phải về ngay.
Tuy nhiên cô bé không rảo bước thêm. Đi vòng để tránh một bãi lầy mọc dày những cây xaranca màu vàng, em cúi xuống và dùng một cành cây nhọn bẩy lên khỏi mặt đất mấy cây hoa nhợt nhạt còn nguyên rễ. Khi tay em đã đầy những hoa, thì ở phía sau có tiếng bước chân nhẹ nhàng và một giọng gọi to tên em:
- Tanhia!
Em quay lại. Trên con đường rừng, bên cạnh tổ kiến cao là cậu bé Phinca người dân tộc Nanai đang vẫy gọi em. Cô bé bước lại gần, nhìn cậu ta một cách thân thiện.
Bên cạnh Phinca, cô bé nhìn thấy chiếc mũ nồi đựng đầy quả việt quất để trên một gốc cây to đã bị đốn. Phinca đang dùng con dao hẹp bản của thợ săn làm bằng thép Iacút cạo sạch vỏ một cành bạch dường tươi.
- Chẳng lẽ cậu không nghe thấy tiếng kèn hay sao?- cậu bé hỏi.- Sao cậu không vội về?
Cô bé trả lời:
- Hôm nay là ngày bố mẹ đến thăm. Mẹ mình không thể đến được. mẹ mình làm việc ở bệnh viện. Còn ở trại thì chẳng có ai đợi mình cả. Thế tại sao cậu cũng không vội về? - em mỉm cười hỏi lại.
- Hôm nay là ngày bố mẹ đến thăm - cậu bé cũng trả lời như vậy. - Bố mình từ làng đã đến thăm mình, mình đã tiễn bố đến đồi thông.
- Cậu đã tiễn bố về rồi ư? Xa lắm cơ mà.
- Không - Phinca trả lời với vẻ trang nghiêm. - Mình đi tiễng bố làm gì nữa nếu bố ở lại trọ bên bờ sông, cạnh trại chúng mình! Mình tắm ở đằng sau tảng đá Lớn rồi đi tìm cậu. Mình đã nghe thấy cậu hát.
Cô bé nhìn Phinca và bật cười.
Nước da trên khuôn mặt Phinca vốn đã ngăm ngăm càng sẫm lại.
- Nhưng nếu cậu không vội đi đâu - cậu ta nói - thì chúng mình đứng lại đây một lúc. Mình sẽ thết cậu “mật” kiến.
- Lúc sáng cậu đã thết mình cá sống rồi.
- Ừ, nhưng đó là cá, còn đây là một món hoàn toàn khác. Cậu nếm thử xem!
Cậu bé chọc cành bạch dương vào chính giữa tổ kiến. Hai đứa cùng cúi xuống tổ kiến đợi một lúc cho đến khi cành cây mỏng mảnh đã róc vỏ được phủ đầy kiến. Sau đó cậu bé giũ kiến đi, nhẹ nhàng đập cành vào cây tuyết tùng rồi chìa ra cho Tanhia. Trên mảnh gỗ lấp loáng có thể thấy những giọt “mật” kiến. Cậu bé liếm và đưa cho Tanhia nếm thử. Cô bé cũng liếm và nói:
- Ngon quá. Mình rất thích “mật” kiến.
Cô bé lại tiếp tục đi. Phinca đi cạnh em, không chịu tụt lại sau một bước nào.
Cả hai đều im lặng. Tanhia thì thích suy nghĩ một chút và thích im lặng mỗi lần đi vào khu rừng yên tĩnh này. Còn Phinca thì cũng không muốn nói về những chuyện nhỏ mọn như chuyện “mật” kiến. Đó chẳng qua chỉ là một loại dịch mà chính Tanhia cũng có thể tự kiếm được thôi.
Không nói với nhau một câu, đôi bạn đã đi như thế suốt quãng đường, rồi đi sang sườn núi bên kia.
Ở đây, ngay gần bờ dốc đá dựng đứng bên dòng sông chảy vội vã ra biển, hai em nhìn thấy trại của mình - những chiếc lều to rộng dựng thành hàng trên bãi cỏ trong rừng. Tiếng ồn ào từ trại vẳng đến. Người lớn có lẽ đã về nhà, chỉ có một số trẻ con đang reo hò ầm ĩ. Giọng các em khoẻ đến nỗi ở ngay giữa sự lặng im của những tảng đá xám nhăn nheo này, Tanhia cảm thấy hình như rừng già rú lên và nghiêng ngả.
- Này, hình như mọi người đã xếp hàng rồi - cô bé nói - Đáng lẽ cậu nên đi về trại trước mình thì hơn, bởi vì thế này bọn nó sẽ cười chúng ta hay đi cùng nhau mất.
- Lẽ ra bạn ấy không nên nói như vậy - Phinca giận dỗi nghĩ.
Rồi bám lấy một tảng đá nhô ra trên bờ dốc đứng, Phinca nhảy xuống con đường mòn, xa đến nỗi Tanhia thấy sợ.
Nhưng cậu bé không sao cả. Và Tanhia cũng lao người chạy theo một con đường mòn khác giữa những hàng thông thấp mọc nghiêng ngả trên đá.
Con đường mòn dẫn em ra đường cái hệt như một dòng sông chảy từ rừng ra, dòng sông ấy sáng loá mắt em bởi những vụn đá dăm và ồn ào lên bởi một chiếc ôtô buýt dài chật ních người.
Đó là những người lớn rời trại về thành phố.
Ôtô lướt qua bên cạnh. Nhưng cô bé không nhìn vào cửa sổ ôtô, không đưa mắt dõi theo bánh xe lăn. Tanhia không đợi ai đến cả.
Em băng qua đường vào chạy vào trong trại, nhẹ nhàng nhảy qua những rãnh nước và mô đất, bởi vì em vốn là một cô bé nhanh nhẹn.
Các bạn đón em bằng những tiếng reo hò. Lá cờ trên cây sào táp vào mặt em. Em đứng ngay vào hàng của mình, đặt những bông hoa xuống đất.
Anh phụ trách Côxchia đưa mắt doạ em và nói:
- Tanhia Xabanhêêva, cần phải tập hợp đúng giờ! Nghiêm! Bên phải, thẳng! Chạm khuỷu tay người bên cạnh!
Tanhia khuỳnh khuỷu tay ra, nghĩ thầm: “Rất tối, nếu ở phía tay phải là bè bạn. Rất tốt, nếu ở phía tay trái cũng là bè bạn. Và thật là tốt nếu bè bạn ở khắp mọi nơi.
Khi quay đầu về bên phải, Tanhia nhận ra Phinca. Tắm xong, khuôn mặt ngăm đen của cậu ta ngời lên như đá, còn khăn đỏ thì sẫm lại vì ướt.
Anh phụ trách bảo cậu:
- Phinca, đội viên gì mà lần nào em cũng lấy khăn đỏ làm quần tắm. Đừng chối, thôi, đừng chối! Chính anh biết tất cả rồi! Đợi đấy, rồi anh sẽ nói chuyện nghiêm chỉnh với bố em.
- Phinca tội nghiệp, - Tanhia nghĩ - hôm nay cậu ấy không gặp may.
Cô bé luôn luôn nhìn về bên phải. Em không nhìn về bên trái. Thứ nhất, bởi vì nhìn về bên trái là vi phạm nội quy; thứ hai, bởi vì ở đó có cô bé Giênhia béo tròn, người mà Tanhia không ưa.
Đã năm năm liền Tanhia nghỉ hè ở trại này. Nhưng không hiểu sao hôm nay em cảm thấy nơi này không còn vui tươi như hồi trước nữa. Mà em thì bao giờ cũng thích thức dậy buổi sáng ở trong lều, khi những giọt sương long lanh đang từ quả mâm xôi rơi xuống đất, thích tiếng kèn đồng trong rừng sâu rúc lên như tiếng nai, tiếng trống gõ rộn ràng, thích cả món “mật” kiến, cả những bài hát bên đống lửa trại mà em biết nhóm nhanh hơn và giỏi hơn tất cả các bạn trong chi đội.
Cái gì đã xảy ra hôm nay? PHải chăng dòng sông chảy ra biển ấy đã đem đến cho Tanhia những ý nghĩ lạ kỳ? Với một linh cảm mơ hồ nào đó, em đã dõi theo dòng nước. Em muốn bơi đi đâu? Em cần con cho úc Dingo để làm gì? Em cần làm gì cơ chứ? Hay đó chỉ là tuổi thơ đang rời bỏ em? Ai biết được bao giờ tuổi thơ sẽ bỏ đi!
Tanhia kinh ngạc nghĩ về điều đó khi đứng nghiêm trong hàng, và cả sau đó, khi đã ngồi trong lều ăn bữa tối, em vẫn còn suy nghĩ. Chỉ đến lúc ngồi bên đống lửa trại mà em được giao nhiệm vụ nhóm lên, em mới trấn tĩnh lại được.
Tanhia mang từ rừng về một cây bạch dương khẳng khiu đã bị khô quắt sau trận bão, dựng đúng vào giữa đống củi, rồi khéo léo nhen lửa.
Phinca chất củi xung quanh, rồi đợi cho cành cây bén lửa.
Và cây bạch dương cháy lách tách không thành tia lửa trong bóng tối lờ mờ bao quanh.
Bọn trẻ từ các phân đội khác đến ngắm nhìn đống lửa này. Cả anh phụ trách Côxchia cũng đến, cả bác sĩ của trại với cái đầu cạo trọc, thậm chí cả ông phụ trách trại cũng đến. Ông hỏi bọn trẻ tại sao các em không hát, không vui chơi khi có một đống lửa đẹp đến thế.
Các em liền hát một bài, sau đó hát bài khác.
Nhưng Tanhia không muốn hát.
Như lúc trước nhìn xuống nước, giờ đây Tanhia mở to đôi mắt nhìn ngọn lửa lung linh đang vươn lên cao. Và ngọn lửa ấy cũng khuấy động lên một điều gì đó khi thổi vào lòng em những linh cảm mơ hồ.
Không thể ngồi nhìn Tanhia buồn được, Phinca mang đến bên đống lửa chiếc mũ nồi cua rmình trong đựng đầy quả việt quất, mong làm cho Tanhia vui lên bằng những thứ ít ỏi mà cậu có. Phinca mời tất cả mọi người ăn, nhưng lại chọn cho Tanhia những quả to nhất, chín mọng và mát lanh. Tanhia ăn một cách ngon lành. Thấy Tanhia vui hơn, Phinca liền kể chuyện những con gấu, bởi vì bố cậu ta là người đi săn. Còn ai khác có thể kể chuyện gấu hay như thế nữa?
Nhưng Tanhia ngắt lời Phinca:
- Mình sinh ra ở đây, trong vùng này, ở chính thành phố này và chưa hề ở nơi nào khác, - cô bé nói - nhưng bao giờ mình cũng ngạc nhiên: sao ở đây người ta nói nhiều về gấu đến thế. Lúc nào cũng gấu.
- Vì xung quanh là rừng taiga, mà trong rừng taiga thì có nhiều gấu - Giênhia béo trả lời. Đó là một cô bé chẳng có một chút trí tưởng tượng nào nhưng biết tìm ra nguyên nhân chính xác của tất cả mọi việc.
Tanhia trầm ngâm nhìn Giênhia và hỏi Phinca là cậu có thể kể một cái gì đó về con chó úc Dingo được không?
Nhưng hoá ra Phinca cũng chẳng biết gì về con chó hoang Dingo cả. Cậu có thể kể về lũ cho dữ kéo xe, về những con chó laica, nhưng chẳng thể nói gì về con chó Dingo cả. Các bạn khác cũng không ai biết con chó này.
Giênhia béo hỏi:
- Tanhia, cậu cần con chó Dingo để làm gì?
Nhưng Tanhia không trả lời, vì quả thực em cũng chẳng biết nói gì về điều ấy. Em chỉ thở dài.
Dường như vì tiếng thở dài khe khẽ này, cậy bạch dương trước đó đang cháy rực bỗng đung đưa như sống và đổ sụp xuống, tan ra thành tro. Ở chỗ Tanhia ngồi tối sầm lại. Bóng tối tràn đến gần lũ trẻ. Cả bọn la hét ầm ĩ. Ngay lúc ấy có một giọng nói lạ vang lên. Đó không phải là giọng anh Côxchia.
Người ấy nói:
- A! Các cháu, có chuyện gì thế?
Rồi một cánh tay đen to đưa qua phía trên đầu Phinca cả một ôm củi và ném vào lửa. Đó là những cành thông cháy rất đượm, tàn lửa bốc lên vù vù, không tắt ngay ở trên cao mà sáng lấp lánh như những chòm sao.
Bọn trẻ đứng phắt dậy, còn người kia thì đến ngồi gần đống lửa. Ông ta nom bé nhỏ, chân đi ủng da, đầu đội mũ bêrê.
- Bác thợ săn, bố của Phinca đấy! - Tanhia reo lên - Đêm nay bác ấy ngủ lại đây, gần trại bọn mình. Mình biết rõ bác ấy.
Bố Phinca ngồi dịch lại gần Tanhia, gật đầu với em và mỉm cười. Ông mỉm cười với cả những em khác, để lộ hàm răng to đã bị mài mòn bởi chiếc tẩu đồng dài mà ông đang cầm chắc trong tay. Chốc chốc ông lại bỏ một mẩu than vào chiếc tẩu rồi rít một hơi, không nói gì cả. Nhưng tiếng rít ấy, cái âm thanh nhè nhẹ và hiền lành ấy đã nói với tất cả những ai muốn nghe nó rằng trong đầu bác thợ săn lạ lùng này chỉ có toàn những ý nghĩ tốt đẹp. Vì vậy, khi anh phụ trách Côxchia đến và hỏi tại sao trong trại lại có người ngoài thì bọn trẻ đồng thanh kêu lên:
- Đừng động đến bác ấy, anh Côxchia ạ, đó là bố của Phinca. Cứ để bác ấy ngồi bên đống lửa trại của chúng em. Có bác ấy chúng em vui hơn.
- A, hoá ra là bố của Phinca - Côxchia nói - Hay quá! Anh cũng biết bác ấy. Nhưng đồng chí thợ săn ạ, bây giờ cháu cần phải báo cáo với bác là cậu con trai Phinca của bác thường xuyên ăn cá sống và còn mời các bạn khác cùng ăn, như mời Tanhia Xabanhêêva chẳng hạn. Đó là một. Thứ hai, là em ấy cứ lấy khăn đỏ làm quần tắm bên cạnh tảng đá Lớn mà người ta đã nghiêm cấm em ấy.
Nói xong, Côxchia đi đến những đống lửa trại khác đang cháy rực trên bãi cỏ. Còn bác thợ săn do không hiểu biết tất cả những điều Côxchia nói với ông nên nhìn theo anh phụ trách với một vẻ kính trọng và lắc đầu.
- Phinca - Ông nói - bố sống ở lều trại, đi săn thú và trả tiền để con sống ở thành phố, được học tập và luôn luôn no đủ. Nhưng con sẽ ra sao nếu chỉ trong một ngày con đã phạm nhiều tội như vậy và làm cho các thủ trưởng phải phiền lòng. Bố sẽ quật cho con một cái thắt lưng về tội này. Đi vào rừng dồn con hươu của bố đến đây! Nó ở gần thôi. Bố sẽ ngủ đêm ở đây.
Rồi ông quật cho Phinca một cái bằng chiếc thắt lưng da nai dài đến mức có thể vắt lên đến đỉnh cây bá hương.
Phinca đứng dậy nhìn các bạn: có ai chia sẻ với em sự trừng phạt này không?
Tanhia cảm thấy thương Phinca: chính cậu ấy sáng nay đã thết Tanhia cá sống, buổi chiều lại thết “mật” kiến, và có lẽ vì Tanhia mà cậu ấy tắm ở bên tảng đá Lớn.
Cô bé đứng bật dậy và nói:
- Phinca, đi thôi, chúng mình sẽ bắt con hươu mang về cho bố cậu.
Hai em cùng chạy vào rừng. Khu rừng trầm lặng đón các em như thường lệ. Giữa những hàng thôi, bóng hai em giao nhau trên rêu. Những quả sao hoa trong bụi cây lấp lánh ánh sao. Ở phía dưới một cây linh sam gần đó có một chú hươu đang đứng gặm rêu bám vào cành. Con hươu hiền đến mức Phinca chẳng cần phải giở cuộn dây ra buộc vào sừng nó.
Tanhia quàng dây cương vào con hươu và dẫn nó đi trên vạt cỏ đẫm sương đến tận bìa rừng, từ đây Phinca dắt tiếp vào nơi đốt lửa trại.
Bác thợ săn bật cười khi nhìn thấy hai đứa trẻ xuất hiện cùng con hươu bên đống lửa. Ông đưa cho Tanhia cái tẩu của mình và mời cô bé hút: ông vốn là một người đôn hậu.
Nhưng bọn trẻ cười phá lên. Phinca nói với bố một cách nghiêm khắc:
- Bố, đội viên không hút thuốc đâu, đội viên không được hút.
Bác thợ săn rất ngạc nhiên. Nhưng đâu phải vô ích mà ông trả tiền nuôi con trai ăn học, đâu phải vô ích mà con trai ông sống ở thành phố, đi học, quàng khăn đỏ. Cậu bé cần phải biết những điều mà bố cậu không biết.
Đặt tay lên vai Tanhia, bác thợ săn hút thuốc một mình. Con hươu khẽ hà hơi vào mặt Tanhia và chạm nhẹ sừng vào cô bé - đôi sừng ấy, nếu muốn, vẫn có thể êm dịu tuy chúng đã rắn lại từ lâu và phẳng lì như đá.
Tanhia quỳ xuống đất bên con hươu, lòng đầy sung sướng.
Khắp nơi trên bãi cỏ là những đống lửa bập bùng; lũ trẻ ngồi hát xung quanh các đống lửa ấy.
Tanhia ngạc nhiên nghĩ:
- Thật ra, chẳng lẽ những cái này lại không thích hơn con chó úc dingo sao?
Vậy mà tại sao em vẫn muốn bơi theo dòng sông, sao tiếng nước dội vào vách đá cứ vang mãi trong tai em, và sao em lại muốn có những đổi thay trong cuộc sống đến thế?
- Mùa hè đã qua rồi - Tanhi nói khẽ. - Mấy ngày nữa là lại đến trường.
Những cây hoa xaranca mà hôm qua Tanhia đã dùng một cành cây nhọn bẩy lên khỏi mặt đất, đến sáng nay vẫn còn đẹp. Tanhia quấn rêu và cỏ ướt quanh rễ hoa, bọc những cọng hoa bằng một mảnh vỏ cậy bạch dương tươi, và khi kẹp bó hoa dưới nách, đao balô lên lưng, thì ngay lập tức em biến thành một người lữ hành sẵn sáng đi đường trường.
Những thay đổi đã đến một cách bất ngờ. Trại hè quyết định đóng cửa, đưa bọn trẻ về thành phố, bởi bì bác sĩ đã phát hiện ra sương đêm rất hại đối với sức khoẻ. Làm thế nào được, mùa thu đã đến!
Quả thật cỏ thu đã mọc dày hơn, và đã một tuần nay sáng sáng sương muốn phủ đầy khu trại, lá cây trong rừng đọng sương đến tận trưa, tất cả những cái đó đều rất độc.
Tuy nhiên con đường trải ra phía trước Tanhia không phải là xa. Thật ra đó chính là con đường mà hôm qua chiếc ôtô đã ầm ầm phóng qua. Mặc dù con đường chạy từ rừng này sang rừng nọ còn rất mới nhưng hôm nay nó phủ đầy bụi, thứ bụi đá mà đến cả những cây linh sam già mọc ven đường cũng không sao ngăn lại được. Chúng chỉ có thể xua bụi bằng những cành cây của mình.
Tanhia thấy rõ điều này khi bước đi sau mọi người trong đám bụi vàng. Phinca và bố đi cạnh em, cuối cùng là con hươu. Hươu ta cũng chẳng thích bụi và những tiếng kèn đồng chói tai, cứ nửa giờ một lần, các nhạc công đi sau xe tải chở đồ đạc lại thổi. Đến khi các chiến sĩ hồng quân đi xe tăng vượt qua reo lên “Hoan hô” với bọn trẻ thì hươu ta kéo dây cương mạnh đến nỗi tuột ra khỏi tay bác thợ săn rồi lao vào rừng giữa những hàng thông cao, mang theo cả túi đồ đạc thồ trên lưng. Vậy mà chính trong túi đồ này có những của cải quý báu nhất của Phinca và Tanhia.
Đành phải đi tìm con hươu vậy.
Mọi người đã tìm thấy hươu giữa hàng cây bạch dương mảnh khảnh, cũng như hươu, đang run rẩy vì sợ hãi.
Hồi lâu con hươu không muốn ra khỏi rừng. Nhưng cuối cùng, khi bác thợ săn lại lôi được hươu ra đường, tiếng nhạc đã không còn nghe thấy nữa, bụi đã lắng xuống trên những vụn đá mà lúc trước nó bốc lên từ đấy. Những cây linh sam cũng thôi không lay cành nữa.
Mọi người đã đi xa về phía trước.
Không phải cái gì khác, mà chính việc này là nguyên nhân khiến cho khi về đến thành phố với chiếc túi vải gai khoác vai và đôi giày vải rách nát vì vấp phải đá dăm dọc đường, Tanhia chẳng thấy ai ở nhà cả.
Mẹ không đợi được, đã đến bệnh viện đi làm như thường lệ, còn bà vú nuôi già thì ra sông giặt quần áo. Cửa ngỏ đóng kín.
Tanhia đi vào sân.
Nhưng một người lữ hành thì cần gì nhiều? Uống nước lạnh, ngồi trên cỏ, thõng tay xuống đất. Dưới chân hàng rào này là cỏ. Đám cỏ có vẻ thưa thớt hơn, sương đêm đã làm cho ngọn cỏ héo rũ, nhưng tuy vậy lúc gần tối, những con châu chấu mà có trời biết được bằng cách nàoo đã rơi vào thành phố vẫn nhảy tanh tách trong đó. Còn đây là nước. Thật ra nước này không trôi, không chảy thành dòng. Quanh năm nó vẫn ở giữa sân trong một chiếc thùng bị buộc chặt vào một chiếc xe trượt tuyết cũ kỹ.
Tanhia mở nắp thùng và tẩm ướt chùm rễ hoa phủ rêu trắng để những đoá hoa uống no nước. Sau đó em cũng tự uống nước rồi đến gần lùm cây mọc bên phải bậc thềm. Cây thông to và cây bạch dương mảnh khảnh đứng yên lặng bên nhau. Cây thông hãy còn tươi tốt. Bóng nó phủ kín đến hơn nửa sân. Nhưng còn cây bạch dương! Nó đã bắt đầu vàng úa.
Tanhia chạm vào thân cây trắng cồm cộm những khối xù xì.
- Cái gì thế này? Đã mùa thu rồi sao? - em nghĩ.
Cây bạch dương trút một chiếc lá cong queo xuống lòng bàn tay đang giơ ra của em.
- Ừ, - Tanhia nói - đã sang thu thật rồi. Tuy vậy những cây rẻ quạt dưới cửa sổ vẫn còn, và có lẽ cả những cây hoa xảanca của mình cũng sẽ còn sống được ít lâu nữa. Nhưng mọi người đi đâu cả rồi nhỉ?
Đúng lúc ấy Tanhia nghe thấy bên cạnh mình có tiếng động khẽ và tiếng gừ gừ. Hoá ra đó là con mèo già Cadắc dẫn lũ mèo con đến và bắt chúng nhảy trước mặt Tanhia. Sau đó con vịt chạy đến, mỏ ngậm một con giun.
Qua mùa hè, lũ mèo con lớn hẳn lên, ngay cả con mèo bé nhất tên là Ariôn cũng không còn sợ cả giun lẫn vịt nữa.
Tiếp đó, con chó hiện ra ở cửa hàng rào. Thân hình nhỏ bé với cái đầu to tướng, ít nhất nó cũng đã khoảng mười tuổi rồi.
Nhận ra Tanhia, con chó dừng lại ở cổng, và trong đôi mắt già nua kèm nhèm của nó hiện lên vẻ ngượng ngùng - nó cảm thấy xấu hổ vì không phải là kẻ đầu tiên biết được Tanhia đã trở về. Bất giác nó lùi lại phía sau, làm ra vẻ tuyệt nhiên không nhật thấy Tanhia. Trong cuộc đời một con chó cũng có những trường hợp khó xử như vậy. Nó quay ngoắt về phía chiếc xe chở nước, thậm chí không vẫy đuôi. Nhưng tất cả những ý đồ tinh ranh của nó đã bị tiêu tan trong chốc lát khi Tanhia vừa gọi tên nó:
- Chigrơ!
Ngay lập tức con chó nhảy cẫng trên những cái chân ngắn ngủn và lao về phía Tanhia, rúc vào đôi đầu gối khép chặt của cô.
Tanhia vuốt ve hồii lâu cái đầu phủ lông ngắn và thô của con chó, dưới lớp da đầu nó đã xuất hiện những vết lồi lõm của tuổi già.
Vâng, tất cả đều là những con vật già nua yếu ớt tuy mang những cái tên dữ tợn.
Tanhia âu yếm nhìn con chó.
Khi ngước mắt lên, Tanhia nhận thấy bà vú nuôi - một bà già có nhiều nếp nhăn hằn trên mắt và đôi mắt đã mờ đi vì tuổi tác.
Đặt xô quần áo xuống đất, bà vú nuôi hôn Tanhia và nói:
- Ôi, cháu đen quá, chẳng kém gì thằng Phinca của cháu cả. Mẹ cháu không có nhà. Mẹ cháu đã đợi, đợi mãi nhưng cuối cùng không đợi được nữa nên đã đi làm. Như thế là chỉ có bác cháu mình ở nhà thôi. Bác cháu mình thì bao giờ cũng một mình. Cháu có muốn bắc đặt ấm xamôva không? à thế cháu có ăn qua loa gì không? bác cũng chẳng biết ở trại hè người ta cho các cháu ăn uống gì nữa. Chắc là nuốt không nổi.
Không, Tanhia không muốn ăn.
Em mang túi vào nhà, đi qua những căn phòng yên tĩnh, sờ vào những quyển sách nằm trên giá.
Bà vú nuôi nói đúng. Thường thường Tanhia chỉ có một mình - một mình làm chủ những phút rỗi rãi và những ước mơ của riêng em. Nhưng chỉ một mình em biết, thứ tự do này đã đè nặng em đến thế nào. Trong nhà không có anh chị, cũng chẳng có em bé. Cả mẹ cũng thường đi vắng. Ngực em thắt lại bởi một cảm giác cay đắng và dịu dàng làm rưng rưng nước mắt. Cảm giác ấy từ đâu đến? PHải chăng từ hơi ấm bàn tay và khuôn mặt người mẹ, hay là từ hơi quần áo của mẹ, hay từ cái nhìn của mẹ, cái nhìn dịu hiềnn luôn luôn ánh lên vẻ quan tâm mà Tanhia mãi mãi mang theo khắp nơi trong ký ức mình?
Trước kia mỗi lần mẹ đi ra khỏi nhà là Tanhia oà khóc, nhưng bây giờ em nghĩ về mẹ với một tình cảm trìu mến.
Tanhia không hỏi bà vú nuôi là bao giờ mẹ về. Em chỉ sờ vào chiếc váy của mẹ treo trong tủ, ngồi vào giường mẹ rồi lại đi ra sân. Cuối cùng thì cũng phải tìm cách nào thu xếp cho những cây hoa mà em đã nhổ ở bãi lầy trong rừng về.
- Nhưng đã đến mùa thu rồi, Tanhia ạ - bà vú nuôi nói - Còn có hoa gì bây giờ nữa?
- Ồ, mùa thu gì ở đây, bác nhìn mà xem - Tanhia trả lời.
Như thươnge lệ, mùa thu ở thành phố này không có sương mù. Những dãy núi ngoại ô sẫm màu lá thông như vào mùa xuân, trên cánh rừng già mặt trời mãi vẫn chưa ngả xuống, và những bông hoa to không hương vẫn mọc dưới cửa sổ trong sân.
Thực ra, có lẽ những cây xaranca cũng chẳng sống được bao lâu nữa. Nhưng nếu chúng héo đi thì rễ chúng vẫn sẽ nằm trong lòng đất.
Bằng một con dao to, Tanhia đào trên mặt đất vài cái hố nhỏ thành hàng rồi lấy mấy cái que nhỏ để chống cho những cành hoa xaranca.
Con Chigrơ lại đi gữa những luốn hoa và cứ hít mãi những bông hoa. Hít xong, nó ngẩng cái đầu to tướng của mình lên và nhìn ra phía hàng rào. Tanhia cũng nhìn ra đó.
Ngoài hàng rào là Phinca. Cậu bé đã kịp đi chân không, mặc áo may ô, không quàng khăn đỏ, vẻ mặt cậu trông rất xúc động.
- Tanhia, - cậu hét váng lên - đến chỗ mình nhanh lên! Bố mình cho mình mấy con chó kéo xe chính cống.
Nhưng Tanhia không ngừng đào. Tay em đã đen kịt vì đất, còn khuôn mặt thì bóng nhoáng lên.
- Làm gì có chuyện ấy, - cô bé nói - cậu chỉ lừa mình thôi. Bố cậu đã kịp làm việc này khi nào vậy? Vì chúng mình cùng về thành phố hôm nay cơ mà.
- Không, thật đấy - Phinca nói - Bố mình mang chó về thành phố từ ba hôm trước và để nó trong kho chứa của bà chủ nhà. Bố mình muốn cho mình một món quà, bà bố bảo gọi cậu lại mà xem.
Tanhia một lần nữa ngước lên nhìn Phinca chăm chú.
Rốt cục, cũng có thể là như vậy thật. Bởi vì người ta vẫn thường tặng trẻ con những thứ mà chúng mơ ước. Những người cha thường tặng con món quà như thế - Tanhia đã đọc nhiều về chuyện này.
Em vứt con dao xuống luống hoa và đi qua cổng ra phố.
Phinca ở cách nhà Tanhia một cái sân. Cổng vào sân nhà cậu luôn luôn đóng im ỉm. Nhưng cậu đã mở rộng cổng cho Tanhia, và cô bé nhìn thấy lũ chó.
Bố Phinca ngồi cạnh chúng trên mặt đất và đang hút thuốc. cái tẩu trong miệng ông rít to như hôm ngồi bên đống lửa trại trong rừng. Con hươu bị buộc vào hàng rào. Còn lũ chó thì nằm cạnh nhau, tất cả đều cụt đuôi - những con chó laica cụt đuôi chính cống. Không nhấc những cái mõm nhọn đang tì trên đất lên, lũ chó ngước nhìn Tanhia với ánh mắt hung dữ.
Bác thợ săn che khuất lũ chó cho Tanhia.
- Bọn này dữ lắm, cháu ạ - ông nói.
Phinca thêm:
- Giống chó này thuần chủng hơn chó úc Dingo.
- Mình biết rõ giống chó này - Tanhia nói - Nhưng dù sao đây cũng không phải là chó hoang Dingo. Buộc chó vào xe trượt đi bác.
Bác thợ săn hơi phân vân. Đóng chó vào xe trượt mùa hè à? Đây là một trò chơi không thích hợp. Nhưng cả cậu con trai cũng xin ông làm thế. Thế là bác thợ săn lấy trong kho ra một chiếc xe trượt tuyết nhẹ và một bộ đồ thắng rồi bắt lũ chó đứng lên. Chúng gầm gừ đứng dậy.
Tanhia ngắm nghía bộ yên cương lộng lẫy bọc bằng dạ và da. Những chùm lông trên đầu lũ chó phe phẩy như những chiếc chổi lông.
- Thật là một món quà sang trọng - Tanhia nói.
Bác thợ săn rất phấn khởi vì được khen là ông bố hào phóng, tuy người khen chỉ là một cô bé.
Họ ngồi lên xe, Tanhia cầm thanh caiurơ - cây gậy dài làm bằng gỗ tần bì, một đầu bịt sắt.
Lũ chó cứ loanh quanh, ra sức nhún mạnh chân sau rồi lao vút đi, kéo theo chiếc xe trên mặt đất trơ trụi. Vì sự sốt sắng này của lũ chó, bác thợ săn thưởng co chúng một con cá khô lấy trong túi ra. Ông còn rút trong ngực áo ra hai con cá khôn nữa, hai con cá dưa bé tý tẹo lấp lánh dưới ánh mặt trời, đưa cho cậu con trai và Tanhia. Phinca liền nhai rau ráu, còn Tanhia thì từ chối. Nhưng cuối cùng cô cũng ăn hết con cá của mình.
Bác thợ săn cho xe lao nhanh trên đường. Đã đến lúc ông phải từ giã thành phố này, ở đây con hươu của ông bị đói cả ngày. Ông đánh xe vào nhà kho và tháo chó ra khỏi xe. Sau đó ông thao con hươu ra khỏi hàng rào và cho nó liếm muối trong lòng bàn tay ông. Đồ đạc đã chuẩn bị xong từ lâu.
Bác thợ săn chia tay hai đứa trẻ sau hàng rào. Ông chìa tay cho Tanhia, đầu tiên đưa một tay, sau đó đưa tay khác - như người ta vẫn thường bắt tay người hàng xóm khi tạm biệt - và ông mời em đi xe trượt tuyết do chó kéo đến chỗ ông chơi.
Còn con trai thì ông ôm vai.
- Nếu có thể - Ông nói - con hay trở thành một người thợ săn tốt bụng và một nhà khoa học giỏi. - rồi có lẽ nhớ lại những lời phàn nàn của anh phụ trách về cậu con trai, ông suy nghĩ và nói thêm: - Nhớ phải quàng khăn đỏ trên cổ như quy định.
Ông đã đi đến gần chỗ rẽ, tay dắt hươu, nhưng còn quay lại nhìn lần nưa. Da mặt ông sạm đen dường như làm bằng gỗ, nhưng dù nhìn từ xa nét mặt ông trông vẫn niềm nở. Tanhia bỗng cảm thấy tiếc là ông đã biến mất nhanh như vậy sau chỗ rẽ.
- Bố cậu tốt thật đấy, Phinca ạ - Tanhia trầm ngầm nói.
- Ừ, mình rất yêu bố khi bố mình không đánh nhau.
- Hoá ra cũng có lúc bố cậu đánh nhau à?
- Ít thôi, và chỉ những lúc say.
- Thế đấy! - Tanhia lắc đầu.
- Chẳng lẽ bố cậu không bao giờ đánh nhau à? Hiện giờ ông ấy ở đâu? Mình chưa bao giờ thấy ông.
Tanhia nhìn vào mắt Phinca - trong đôi mắt ấy có sự tò mò hay nhạo báng không? Hình như chưa bao giơ em nói với Phinca về bố em.
Nhưng Phinca nhìn thẳng vào mặt Tanhia, mắt cậu chỉ lộ vẻ hồn nhiên, chất phác.
- Không bao giờ, - cô bé nói - không bao giờ ông đánh nhau.
- Thế thì cậu phải yêu bố chứ.
- Không, mình không yêu.
- Thế đấy! - đến lượt Phinca ngạc nhiên. Và im lặng một lát, cậu bé khẽ chạm vào tay áo Tanhia. - Sao thế? - cậu hỏi.
Tanhia cau mặt.
Ngay tức khắc Phinca im bặt, dường như bị chặn lời. Và có lẽ cậu bé sẽ chẳng bao giờ dám hỏi Tanhia một điều gì nữa. Nhưng Tanhia đột nhiên đỏ mặt lên:
- Mình hoàn toàn không biết ông ấy.
- Ông ấy chết rồi sao?
Tanhia chậm chạp lắc đầu.
- Thế ông ấy ở đâu?
- Ở xa, xa lắm. Có lẽ ở đâu bên kia đại dương.
- Có nghĩa là ở Mỹ?
Tanhia gật đầu.
- Mình đã đoán ra: ở Mỹ phải không? - Phinca nhắc lại.
Tanhia từ từ lắc đầu.
- Thế bố cậu ở đâu? - Phinca hỏi.
Đôi môi dày của Phinca hé mở. Quả thật Tanhia đã làm cho cậu sửng sốt.
- Cậu có biết Angiêri và Tuynidi ở đâu không? - cô bé nói.
- Mình biết. Ở châu Phi. Có nghĩa là bố cậu ở đấy à?
Nhưng Tanhia lại lắc đầu, mặt buồn hẳn đi.
- Không, Phinca ạ. Cậu có biết một nước thế này không! Marôxâyca?
- Marôxâyca? - Phinca trầm ngâm nhắc lại theo Tanhia. Cái từ này làm cho cậu ta thích thú. - Có lẽ Marôxâyca là một nước đẹp.
- Ừ, Marôxâyca, - Tanhia nói khẽ - nhà số 40, phòng 53. Bố mình ở đấy.
Và cô bé biến vào sân nhà.
Phinca đứng lại ngoài phố một mình. Tanhia mỗi lúc một làm em ngạc nhiên. Thật tình, em hoàn toàn rối trí.
- Marôxâyca - em nói. Có lẽ đó là một hòn đảo mà em đã quên mất trong kỳ nghỉ hè. Những hòn đảo đáng nguyền rủa này chẳng bao giờ nằm lâu trong trí nhớ em. Rốt cục, em chỉ là một học sinh bình thường, một cậu bé sinh ra trong rừng rậm, trong túp lều da của người đi săn. Em cần những hòn đảo để làm gì cơ chứ?
PH.