Ngọc Khánh chào đời khi mẹ sớm góa bụa ở tuổi hai mươi hai. Cha của Ngọc Khánh, một người hãy còn trai trẻ, đã bỏ mình vì chứng sốt rét ác tính. Ngày ấy cha mẹ Ngọc Khánh là hai thanh niên thành thị đầy nhiệt huyết, đi theo lý tưởng xây dựng Tổ quốc sau ngày hòa bình thống nhất. Họ gặp nhau trong hàng ngũ thanh niên xung phong khai hoang một vùng rừng núi. Ngọc Khánh là kết quả của tình yêu đầu đời tinh khôi của họ. Tình yêu xanh màu áo thanh niên xung phong, xanh màu cây núi lá rừng. Họ đã báo cáo với đơn vị và được tán thành việc kết hôn, chờ ngày xuất ngũ sẽ đưa nhau về quê nhà xây tổ ấm. Nhưng, tai ương đã đổ xuống hạnh phúc của họ. Chứng kiến cảnh chồng vật vã với cái chết đau đớn trên giường bệnh ở trạm xá nông trường, người vợ trẻ đã ngất xỉu trong vòng tay đồng đội đứng quanh đó. Cái bào thai trong bụng đã có được hình tượng con người, được cấp trên xét đến hoàn cảnh đặc biệt nên cho phép xuất ngũ trước kỳ hạn, cô gái thanh niên xung phong ấy trở về thành phố chờ ngày sinh con, gởi lại núi rừng nấm mộ đơn sơ của một người, gởi lại nơi nông trường một thuở xuân thì đầy khát vọng tin yêu nhưng cũng đầy gian khổ...
Ngọc Khánh được sinh ra trong thời kỳ thiếu ăn thiếu mặc. Ông bà nội mất sớm, các cô các chú đều phải tự lực cánh sinh không thể cưu mang ai. Ông bà ngoại và cậu Sơn nhận thêm phần khoai sắn độn và ăn rau ăn mắm để mẹ Ngọc Khánh ăn miếng cơm trắng, con cá miếng thịt cho có sữa nuôi đứa con sơ sinh. Ngọc Khánh vừa tám tháng tuổi, mẹ đã phải dứt sữa để đi làm theo ca tại nhà máy sợi. Cơn khát sữa làm bé khóc ngăn ngắt đòi mẹ, bà ngoại phải đút vào miệng cháu thứ nước cháo loãng nhạt nhẽo.
Với tinh thần của một người vượt khó, mẹ đã làm việc hết sức mình, cống hiến nhiều sáng kiến hiệu quả cho nhà máy, mấy năm liền được danh hiệu lao động tiên tiến rồi chiến sĩ thi đua, được đề bạt làm quản đốc phân xưởng. Mỗi khi nhận được tiền thưởng (thời điểm ấy tiền thưởng không nhiều), mẹ dành hết để mua sữa, mua cam cho Ngọc Khánh. Có tấm vải được mua theo tiêu chuẩn mỗi dịp lễ tết, mẹ đều dành may áo quần cho Ngọc Khánh. Quanh năm, mẹ ra đường với áo quần đồng phục công nhân của nhà máy phát cho, về nhà thì đắp đổi mấy bộ đồ cũ sờn. Bằng nghị lực sự bươn chải, tính cần kiệm, mẹ nuôi Ngọc Khánh lớn dần lên. Được cấp một căn hộ hai phòng ở khu nhà tập thể, hai mẹ con rời khỏi ngôi nhà thân yêu của ông bà ngoại, lúc này cũng đã đông chật từ khi cậu Sơn lấy vợ sinh con. Dọn đến nơi ở mới, chỉ có hai mẹ con hủ hỉ với nhau. Mẹ đến tìm các cô các chú, xin được tấm ảnh chân dung của cha Ngọc Khánh, đem về lồng vào khung kính và thiết một bàn thờ giản dị trên một chiếc kệ gỗ. Bấy giờ, Ngọc Khánh mới được biết mặt mũi cha của mình qua tấm ảnh đã trở nên thiêng liêng. Cha như là hư vô, như là ảo ảnh mông lung đối với Ngọc Khánh, chỉ mẹ là hiện thực, hữu hình. Mẹ vừa là cái nóc vừa là trụ cột. Đôi vòng tay của mẹ tựa như đôi cánh ấp ủ và nâng đỡ đời con mình lên phía trước. Ngọc Khánh quen sống như vậy, trong cái bóng mát yêu thương của mẹ.
Cuộc sống đổi mới đã thay da đổi thịt cho mọi cuộc đời. Mức sống của mọi người được nâng cao dần, ăn no mặc đủ không còn là tiêu chí đề ra mà là ai cũng thích và đang được ăn ngon mặc đẹp. Trong căn hộ nho nhỏ của hai mẹ con Ngọc Khánh cũng có những thay đổi làm cho cuộc sống tươi đẹp lên. Mức lương của mẹ bây giờ đã được tính hàng triệu, mẹ còn bày một hiệu tạp hóa ngay trước cửa để kiếm thêm thu nhập. Mẹ dành cho Ngọc Khánh những gì thời thanh xuân mẹ ao ước mà không có: một chiếc xe đạp mi-ni, những bộ đồ tây đẹp đẽ để diện phố với bạn bè... Mẹ là một phụ nữ có thiên chức sinh sản mang khiếu thẩm mỹ của một nghệ sĩ tạo hình. Mẹ đã cho Ngọc Khánh một hình vóc, nhan sắc mà các thiếu nữ mong muốn, các chàng trai trầm trồ, tuy rằng mẹ chỉ có khuôn mặt nhìn cũng dễ ưa và chiều cao cơ thể trên mức trung bình. Ngọc Khánh mang vẻ đẹp của người cha. Có lẽ hình ảnh người yêu dấu in sâu trong tâm trí và nỗi nhớ nhung của mẹ, đã đúc nên cái khuôn khi mẹ hoài thai Ngọc Khánh. Có lần, Ngọc Khánh kêu lên như vừa phát hiện:
- Mẹ ơi, sao con chẳng giống mẹ một tí nào!
Mẹ kéo vai Ngọc Khánh đến trước chiếc kệ thờ:
- Con không nhận ra là con giống ai sao?
Ngọc Khánh nhìn bức di ảnh của cha nhìn chăm chú từng nét của mắt, mũi, môi và cằm rồi “ừ ừ” vì nhận ra cái huyết thống di truyền của người đã khuất để lại cho mình . Ngọc Khánh nhận ra cha mình đẹp và yêu cha hơn .
- Mẹ ơi, mẹ yêu ba con lắm phải không?... Sao mẹ không lấy ai khác làm chồng?
Câu hỏi thừa thãi của Ngọc Khánh rơi vào sự thinh lặng của mẹ. Ngọc Khánh không đoán được tâm sự của mẹ. Trong mắt mẹ, Ngọc Khánh chưa đến lúc để chia sẻ với mẹ nỗi niềm bao năm mẹ âm thầm mang lấy.
Ngọc Khánh bước vào độ xuân thì phơi phới... Cô đã biết nuôi tóc cho dài ngang lưng. Đôi má đã biết ửng đỏ nhạy cảm trước ánh nhìn của các chàng trai. Khuôn ngực đã nhô lên đầy sức sống trẻ trung, gợi cảm. Trước mặt Ngọc Khánh là màu xanh, chung quanh là màu hồng. Thế giới tình cảm của cô mang màu sắc vạn hoa. Để ý con gái mình thường kể chuyện về một chàng trai tên Vũ, mẹ Ngọc Khánh đã nói:
- Có dịp nào con nên mời Vũ đến nhà mình, cho mẹ biết mặt với. Mình có nhà cửa hẳn hoi, đừng gặp gỡ hẹn hò ngoài đường, nha con.
- Mời đến nhà... con chỉ sợ mẹ la rầy thôi.
- Làm sao mẹ lại la rầy?! Tình cảm của con thì mẹ phải quan tâm... có điều...
- Có điều sao hả mẹ?
- Cô yêu hơi sớm đó .
Ngọc Khánh phì cười.
- Không phải là con đã yêu đâu, mẹ ơi.
Mẹ Ngọc Khánh dài giọng:
- Thôi đi cô, yêu rõ ràng ràng ra rồi còn không phải!
Mẹ chọn ngày Ngọc Khánh tròn mười tám tuổi, bày ra một buổi tiệc nhỏ. Ngọc Khánh chưa bao giờ tổ chức sinh nhật tại nhà nên cứ phập phổng hồi hộp. Đã quen với kiểu sinh nhật học trò diễn ra vui nhộn trong quán cà phê nào đó, nên Ngọc Khánh cảm thấy buổi tiệc này là trang trọng. Mẹ đã dành sự trang trọng đó cho cái cớ lần đầu biết mặt đứa con trai mà con gái mình đã rung động. Ngoài một số bạn bè thân thiết cùng lớp của Ngọc Khánh, Vũ đã đến góp mặt với buổi tiệc khá vui vẻ. Khi con gái giới thiệu, mẹ đã nhìn soi vào mặt Vũ. Bàn tiệc đủ người, mẹ tươi cười bước ra đường, đi loanh quanh đâu đó ngoài xóm. Tiệc tàn, bạn bè về hết, còn Vũ ngồi lại bên Ngọc Khánh. Mẹ lẳng lặng vào bếp rửa đống chén bát rồi đi vào buồng nằm trằn trọc với bao suy nghĩ không nói ra với ai được. Mẹ ngủ thiếp đi từ lúc nào. Sáng ra, vừa mở mắt mẹ quay sang bên cạnh, nhìn thấy gương mặt Ngọc Khánh hồn nhiên và ngời sáng. Lòng mẹ bồi hồi niềm hạnh phúc vì biết con gái mình đang hạnh phúc.
Vũ là sinh viên năm thứ ba, khá chững chạc và tự tin. Ngọc Khánh gặp Vũ trong tuần lễ hành động vì môi trường do Thành đoàn tổ chức cho sinh viên và học sinh trung học các trường tham gia. Vũ đã từng yêu và từng thất vọng. Bây giờ, Vũ là mối tình đầu ngọt ngào của Ngọc Khánh. Xuất hiện ở nhà Ngọc Khánh thường xuyên hơn, Vũ trở thành một điều làm thay đổi không khí trong căn hộ của đàn bà con gái. Ngọc Khánh vui tươi hơn, linh hoạt hơn với những cảm xúc đam mê mới lạ trong con người mình. Mẹ lặng lẽ hơn, cô độc hơn mỗi khi Ngọc Khánh dành thời gian và tâm trí cho người con trai kia. Khi đôi bạn trẻ ngồi bên nhau trên chiếc ghế dài, dạo đầu bằng những lời thăm hỏi vu vơ để kéo dài cuộc tình tư lứa đôi suốt thời gian buổi tối, mẹ nhường phòng khách làm không gian thơ mộng cho con. Mẹ ở trong buồng, bật ti vi lên coi phim truyện, hoặc tắt đèn lên giường nằm. Mỗi lúc nhìn quanh, những bức tường như nén mẹ với tâm sự riêng của mẹ trong không gian gò bó, quạnh quẽ. Từng giây của thời gian đi đều nhịp cây kim quay tròn trên đồng hồ. Với đôi bạn trẻ đang còn điều nấn ná níu giữ thì thời gian đi nhanh. Với thao thức miên man của mẹ thì thời gian trôi chậm. Căn phòng bên ngoài sáng ánh đèn néon có hai người trẻ. Căn buồng bên trong mờ tối với ngọn đèn quả ớt màu xanh, có một người đàn bà đâu đã già cỗi... Ngọc Khánh và Vũ không thể biết rằng trong căn buồng tối, mẹ thường đứng nhìn qua hàng gạch thông gió trổ trên bức tường ngăn giữa buồng ngủ và phòng khách. Mẹ từng nhìn thấy bàn tay to bè của Vũ mân mê bàn tay nuột nà thon thả của Ngọc Khánh rồi đưa lên môi hôn. Bàn tay ấy cũng vuốt ve làn tóc con gái mượt mà của Ngọc Khánh. Mẹ nhận xét Vũ là một thư sinh có đôi bàn tay vững chãi của một người đàn ông. Mẹ từng nhìn thấy cánh tay rắn rỏi của Vũ quàng sau bờ vai nhỏ của Ngọc Khánh. Mẹ từng nhìn thấy Ngọc Khánh nghiêng mái đầu tựa lên vai Vũ, đôi mắt khép lại đê mê. Mẹ theo dõi những lần như vậy, gặp lại hình ảnh của mình một thời đã lâu lắm khiến trái tim mẹ xao xuyến bồi hồi. Rồi, đến khi nhìn thấy đôi tình nhân khắn khít trong nụ hôn say đắm ngất ngây, mẹ đã tuôn dài hai dòng nước mắt, bèn chui vào mùng và tự nhủ lòng: Đây là lần cuối cùng và sẽ không bao giờ mình nhìn trộm chúng nó.
- Mẹ thấy Vũ được, rất dễ thương. Mẹ mong là hai đứa chân thành và tôn trọng nhau. Mẹ cho phép con đi chơi với Vũ, miễn là đừng về khuya quá.
Mẹ nói như vậy với riêng Ngọc Khánh. Với riêng Vũ, mẹ nói :
- Cháu không cần phải chói sáng hay thông minh nhạy bén, thậm chí cả lịch sự, chỉ cần cháu trung thực. Bác tin cậy ở cháu, mong rằng cháu biết giữ gìn sự trong trắng của Ngọc Khánh.
Khi nói văn hoa như vậy, mẹ đã phải lựa lời sau nhiều đắn đo suy nghĩ. Tự xưng bằng bác, mẹ đã tự cười mình phải già trước tuổi bốn mươi vì trách nhiệm với tương lai con gái.
Từ nhiều năm nay, mẹ không phải làm việc theo ca nữa. Sau giờ hành chính trở về nhà, mẹ có Ngọc Khánh chăm nom bữa ăn. Buổi tối mẹ sang chơi bên nhà hàng xóm hoặc đọc báo coi phim, thỉnh thoảng có bà con, bạn bè đến đón đi ăn giỗ, ăn tiệc. Như vậy, đã đủ niềm vui cho mẹ chưa?... Tối hôm đó. Vũ đến đón Ngọc Khánh đi chơi. Mẹ vắng nhà từ lúc chiều chưa thấy về. Ở trường về, Ngọc Khánh nhận được mẩu giấy đặt sẵn trên bàn: “Mẹ có việc phải đi. Con cứ ăn cơm, đừng để phần mẹ. Hôn con”. Chờ lâu sốt ruột, Ngọc Khánh khóa cửa lại mà đi. Đôi bạn trẻ ngồi trên chiếc xe máy lướt qua những đường phố dài sáng trưng ánh đèn và dập dìu người xe. Chợt, Vũ kêu lên:
- Kìa em, hình như ai chở mẹ vừa ngược qua tụi mình!
- Đâu anh? Anh quay xe lại đi, coi thử phải không?
Vũ lách đầu xe chạy vòng lại quãng đường cũ. Cách chừng năm mét, cả hai cùng nhận ra mẹ ngồi phía sau một người đàn ông trên chiếc xe máy chạy thật chậm rãi. Tay mẹ ôm bên hông người ấy. Mẹ vừa nói gì và cười rất tươi. Chiếc váy đầm mới may mẹ vừa khoe với Ngọc Khánh hôm qua, đã được diện cho buổi hẹn hò hôm nay. Ngọc Khánh bấm vào vai Vũ, khẽ khàng:
- Thôi mình đi, anh. Để cho mẹ tự do.
Chiếc xe của đôi bạn trẻ quay ngược lại. Chiếc xe kia vẫn chạy thẳng trên đường.

TÔN NỮ THANH YÊN