- Thằng Chơi với thằng Lượm mô rồi? Bây ra đuổi gà phá vạt đậu mới trỉa tề!
Chơi đang sửa soạn tháo trâu ra đồng, nghe mụ Ao kêu vội ba chân bốn cẳng phóng ra vạt đậu bên kia sân. Đậu phụng mới ươm mấy ngày trên bốn sào đất đang bị bầy gà đua nhau cào bươi móc lên ăn. Chơi cầm một cây sào dài, vừa quơ vòng vòng vừa la chói lói:
- Hui! Hui! Tổ cha tụi bây nghe! Mợ mới vại lúa cho bây ních đầy diều rồi mà còn chưa bưa, ra đây moi móc đậu mới trứt mộng, bây chết với tau!
Lũ gà quang quác xào xạc chạy dạt. Chơi chạy theo quơ sào thêm vài vòng nữa chúng mới tản mác ra xa. Quay lại, thấy Lượm còn đuổi theo bèn gọi:
- Thôi mi ơi! Trộ tụi hắn một trận rứa đủ rồi. Mi với tau vô lấy mấy nhánh nè tủ lên mấy vồn ni là tụi hắn hết tới phá.
Hai đứa phủ mấy vồn đậu xong, quay về phía đụn rơm. Có hai con gà đang say máu đánh nhau. Lông gà bay tơi bời giữa đám rơm rác và bụi bặm. Con gà thắng thế lông màu vàng rộm, đang nhảy choi choi tới tấp tấn công con gà trống vàng pha tía. Chơi kêu lên:
- Đá độ ngon dữ! Tau mà có một con gà đá ngon cỡ ni thì kiếm được bộn tiền tuần tới nì!
- Tau bắt hắn nghe!
- Để tau!
Hai con gà say máu mải mê, không để ý có người mon men lại gần. Chơi chụp được con gà vàng, túm hai cánh lại và nắm chặt hai chân. Con gà hung hăng cố vùng vẫy, kêu quang quác. Chơi phải tréo hai cánh lại nó mới chịu đứng im, chỉ còn kêu nho nhỏ trong cổ họng. Lượm chạy lại.
- Ơ … đồ gà mái!
- Gà ni mà mi nói là gà mái? Bộ nắng mới làm mi loá mắt răng?
- Loá mắt chi! Bộ mi không thấy cái mồng của hắn có chút ti, mà lông lá chi mô cụt ngủn ri?
- Cần chi có mồng! Mi không thấy hắn đá hay dễ sợ. Rứa là gà đá rồi!
- Ờ thì đá hay, nhưng hắn là gà mái!
- Gà mái? Mi có khi mô thấy gà mái có cựa dài như ri, có đuôi dài như ri, đá hay như ri …
Cả hai đứa gân cổ lên cãi nhau về con gà. Làm sao chứng minh được đó là gà mái hay gà trống. Trâu thì dễ quá, chẳng cần coi lông coi đuôi coi sừng coi móng, cứ nhìn vào bộ phận tiểu tiện của nó là biết ngay. Gà thì khác. Bởi vậy cả hai đứa to tiếng với nhau không đứa nào chịu thua. Chơi lấy một khúc cây làm cọc cắm cạnh đụn rơm rồi dùng giây buộc một chân gà, giữ nó không cho chạy xa. Được thả, con gà khoan khoái vỗ cánh phành phạch rồi vươn cổ gáy dài. Chơi la lên:
- Mi nghe không? Hắn gáy! Chẳng lẽ gà mái của mi lại gáy, hử?
- Tau cóc cần hắn gáy hay không gáy. Hắn là gà mái!
Hai đứa vừa đi vào bếp vừa tiếp tục cãi.
- Tau chắc chắn hắn là gà trống. Hắn đá được nì, hắn gáy được nì, gà trống là cái chắc!
- Hắn không có mồng, hắn là gà mái!
- Gà trống!
- Gà mái!
- Trống!
- Mái!
Cả hai hầm hè như sắp sửa … đá nhau. Vô bếp lấy mo cơm bới ra đồng giữ trâu, thằng Chơi còn hậm hực:
- Xì! Gà mái mà gáy với đá!
- Hừ! Gà trống mà cóc có mồng!
- Tau nói gà trống, mi mần chi được tau?
- Tau nói gà mái, mi mần chi tau?
- Mần chi?
- Mần chi?
Mụ Ao đang sàng gạo, ngạc nhiên thấy hai đứa sửng cồ gân cổ cãi nhau. Mụ quát:
- Cái chi mà sáng sớm bét mắt đã om sòm rứa? Hai đứa bây có câm họng không? Trưa trật trưa trề rồi, lo đem trâu ra đồng chớ ở đó mà cãi với cọ!
Chơi và Lượm chỉ con gà cột cạnh đụn rơm và giải thích lý do cãi nhau. Mụ Ao bảo:
- Con gà đó là gà trống nhưng không có mồng nên coi giống gà mái. Có chi mà phải cãi. Bây thiệt đa sự!
Tưởng vậy là yên, nhưng chú Xuân đi qua nghe vậy thì lại bảo:
- Bậy nà! Con gà ni là gà mái nhưng bộ tịch cục mịch hung hăng như gà trống. Đã rứa lại còn ưa đá nhau …
- Bộ sáng sớm ông súc miệng mấy cút rồi răng mà nói năng chi lạ rứa?
- Bậy nữa! Tui ra ruộng chừ đây chơ ai mà súc miệng sớm sủa mấy bựa cắt hái ni!
- Rứa chơ răng ông nói con gà trống ni là gà mái? Bộ ông chưa từng chộ gà mái mô có bộ mã sặc sỡ như ri răng?
- Tui chưa thấy, nhưng tui cũng biết chơi gà đá gà chọi. Đừng nói với tui con gà ni là gà trống.
Hai đứa trẻ hết cãi nhau, đứng ngẩn nhìn hai vợ chồng chú Xuân và mụ Ao lời qua tiếng lại về con gà. Chú Xuân tính nóng không chịu ai cãi lý, nhất là một người đàn bà, dù là vợ mình. Chú quạu:
- Mụ biết chi! Mụ không cắt cổ gà được, chỉ biết nhổ lông mổ bụng moi gan móc mề chặt đầu chặt cánh bỏ vô nồi. Hừ!
- Còn ông thì răng? Tui không mổ bụng moi gan móc mề thì mấy người lấy chi ăn?
Mụ Ao quay vào bếp ấm ức sụt sịt khóc với mấy ông táo chụm đầu nhau đội om nước chè sôi sùng sục trong khi mấy que củi reo cười nổ lách tách lập loè ánh lửa. Chơi và Lượm đưa mắt nhìn nhau rồi bỏ đi. Hai đứa ôm con gà, leo lên lưng trâu ra đồng. Hôm nay chúng không đi về phía độn mà lại rẽ xuống ruộng Tổ Cu, nơi ông Thất và đám thợ gặt làm việc. Chúng cho trâu ăn luẩn quẩn, đợi khi ông Thất nghỉ tay lên uống nước và hút thuốc thì ôm con gà lại gần.
- Thưa ôn, ôn coi con gà ni là gà trống hay gà mái?
- Ơ … hai thằng ni! Bựa ni bây trở chứng răng mà ôm gà ra ruộng?
- Ôn ơi, tụi con bắt được con gà ni ở mô bay tới đập lộn với gà nhà mình. Con gà lạ lắm ôn ơi! Ôn coi dùm hắn là gà mái hay gà trống?
- Ngó không giống gà trống!
Lượm vui mừng la lên:
- Rứa thì là gà mái!
Ông Thất nhìn lại con gà rồi nói:
- Ngó cũng không giống gà mái!
Chơi và Lượm đực mặt nhìn nhau. Ông Thất hỏi:
- Hai đứa bay từng thấy con gà mô như con gà ni chưa?
Cả hai đứa lắc đầu. Ông Thất lại hỏi:
- Rứa thì làm răng bây nói đây là con gà?
- Rứa ôn nói con chi?
- E là một giống chim chi khác chớ gà rừng cũng không như ri. Ôn khôn biết được.
Hai đứa trẻ nhìn nhau, tiu nghỉu. Ông Thất bập bập điếu thuốc vấn sâu kèn, chiêu một ngụm nước chè tươi, nói như cho phép:
- Bây đập trâu qua bên lò dầu tìm hỏi ông Bác coi. Chắc ông biết rành. Nghe ông mới về đi săn chim quí. Ông thạo về chim lắm. Ông là bác vật mà!
Chơi và Lượm được lời bèn dẫn trâu lội qua suối Thanh Khê sang lò dầu tìm gặp ông bác vật. Thực ra, ông là bác sĩ thú y nhưng thuở đó ngành này chẳng mấy ai thành công nên bác sĩ Tâm quay về phụ giúp cha là bác sĩ Tín làm lò nấu dầu khuynh diệp mà dân trong vùng gọi nôm na là dầu tràm, vì dùng hương liệu cất từ cây tràm mọc rất nhiều phía chân núi Thất Giới và dọc theo suối Thanh Khê. Suốt mấy tỉnh miền Trung nhà nào cũng dùng dầu tràm vì mùi hương dịu nhẹ vị the dễ chịu, và công hiệu không kém dầu Nhị Thiên Đường.
Bác sĩ Tâm có thú mê chim. Trại Dầu nuôi mấy trăm bồ câu đủ loại, từ loại đưa thư cho đến loại nuôi ăn thịt cung ứng bồ câu ra ràng cho mấy mệ mấy phủ Tôn thất dưới Huế. Ông thường vào rừng tìm săn các loại chim quý, và bất cứ ai bắt được giống chim lạ nào đem đến đều được mua với giá rất hậu. Nghe nói ông có tìm được giống chim trĩ trắng - bạch trĩ, xưa từng được dùng triều cống sang Tàu - nhưng không nuôi lâu được, và ông phải nhồi bông bày trong phòng khách.
Hôm đó bác sĩ Tâm không vào rừng mà ở nhà quan sát đám chim két mỏ đỏ lông lục biếc pha vàng nghệ ở đâu mới đến cãi nhau chót chét dành ăn trên mấy ngọn cây keo.
Khi Chơi và Lượm lò dò vào cổng trại Dầu, ông Bác đang đong đưa trên võng mắc giữa hai gốc mít lớn trái sum suê. Chơi nhẹ thả con gà lạ xuống sân, buộc một đầu giây vào gốc ổi. Lũ gà trong trại không để ý gì đến con gà lạ, nhưng con này lại trương lông trương lá vươn cánh hùng hổ đánh đuổi bốn năm con gà mái đứng gần.
- Mi thấy chưa, hắn là gà trống.
- Tau nói là gà mái. Mái thấy mái thì không ưa. Nếu hắn là trống thì đã xè cánh kè kè mấy mệ mái tê rồi chớ mô có đánh đuổi!
Nghe tiếng nói chuyện, ông Bác mở mắt hỏi:
- Bây đem gà bán, hả?
Chơi khúm núm vòng tay xá:
- Thưa ông Bác, tụi con mô dám. Tụi con xin tới trình ông Bác coi dùm con gà ni vì nghe ông Bác rành về chim.
Nó vẫy tay ra hiệu Lượm ôm con gà tới gần rồi giơ lên.
- Xin ông coi dùm đây là con gà thiệt phải không. Nếu là gà thì là gà trống hay gà mái. Nếu không phải gà thì hắn là giống chim chi?
Bác sĩ Tâm tánh cũng bình dân. Vả lại thấy hai đứa chăn trâu thắc mắc về một con gà là giống vật thường thấy ở nhà quê thì ông cũng biết là chuyện lạ, nên vui vẻ nhổm dậy cầm con gà rẽ cánh bới lông tìm vết.
- Hừ, ông cũng không biết được. Ông không nói ngay được. Ông chưa thấy con gà mô lông như ri. Bây coi lông trên lưng hắn nì. Đầu lông tròn thì là gà mái, đầu lông nhọn là gà trống.
Chơi và Lượm cúi nhìn sát đám lông trên lưng gà. Có cả lông đầu tròn lẫn lông đầu nhọn.
- Hừ, kỳ quặc! Kỳ quặc! Ông Bác cũng thắc mắc tự hỏi.
- Thưa ông Bác, có cách chi biết con gà ni là trống hay mái?
- Ờ … cách rõ ràng phân minh nhất là đem mổ bụng coi bộ phận bên trong. Thấy có chùm trứng là gà mái, thấy hai hòn dái là gà trống.
Lượm la lên:
- Ui cha! Đừng mổ bụng hắn!
- Rứa thì ông chịu!
Hai đứa lí nhí vái chào bác sĩ Tâm rồi lủi thủi ôm gà ra về, mỗi đứa nằm ngửa trên lưng một con trâu, có hai con bò lẽo đẽo theo sau. Lượm ôm con gà vào lòng. Hơi ấm gà truyền sang bụng thằng bé, nhưng lòng nó không vui. Một con gà lạ không ai biết được trống hay mái, thật là kỳ quặc, đúng như lời ông bác vật nói lúc bới lông tìm vết. Chơi chợt nhỏm người xoay lưng lại:
- Tau nghĩ ra rồi. Tau có cách chứng cho mi thấy đây là con gà trống!
- Cách chi?
- Mi có chịu hắn là gà trống nếu tau đem đi đá độ mà hắn ăn?
- Chịu là cái chắc! Gà mái mà đá cái nỗi chi!
- Rứa thì tuần tới có trận đá gà bên La Chữ, tau sẽ xin Mợ cho hai đứa đem gà đi đi chọi.
Vậy là hai đứa đi đá gà.
Đây là trận cáp độ giữa mấy con gà nòi của mấy làng lân cận, hàng năm mở vào ngày rằm tháng năm tại sân đình làng La Chữ. Những tay nuôi gà chọi lo o bế mấy con gà nòi suốt mùa Xuân, nay có dịp đem thi thố võ nghệ. Gà đá nuôi rất công phu. Phải có sân đủ rộng để gà chạy nhảy bay lên bay xuống. Sân phải trải cát để cựa gà không bị mòn vì đất đá cứng. Gà phải được cho ăn lúa tốt cùng các loại ngũ cốc khác trộn thêm thân chuối non băm nhuyễn pha cám. Hai tuần trước khi ra trận, gà phải được nhốt riêng không được chung đụng với gà mái, sợ … hao tổn sinh lực. Nhiều tay chơi gà trước khi lâm trận đã bôi mắm nêm hoặc muối ớt giã nhuyễn vào cựa gà để … đầu độc đối thủ, Cựa gà được mài giũa thật bén, chưa kể còn một lưỡi dao quắm nhỏ xíu buộc chặt cạnh cựa để thêm đòn độc.
Tới sân chọi, Chơi ngó quanh tìm một đối thủ xứng đáng. Hai đứa chú ý tới một con gà màu tía đẹp rực rỡ chói lói mặt trời mùa hè, đang nghênh ngang đi qua đi lại lắc lư bộ mồng đỏ chót trên đầu và hai cái bìu đỏ rực dưới cổ. Đó là Tía Thép, con gà nòi nổi tiếng ác, từng đoạt giải vô địch tại Huế năm ngoái trong dịp Hội chợ Canh nông, nhờ những cú đá song phi thần tốc nhằm vào cổ đối phương. Những cú song phi có kèm dao quắm hạ đo ván địch thủ trong nháy mắt. Cũng chính con Tía Thép này một tháng trước đây sổng chuồng bay vào rừng, báo hại kéo theo luôn cả trăm mệ mái tơ mái ghẹ của mấy trại từ La Chữ, An Đô, Văn Xá tới Liễu Nam … rần rần chạy theo.
Tía Thép nghiêng đầu liếng mắt ngó con gà lạ trong tay Chơi, rồi quay đi xù lông đập cánh vươn cổ gáy một tràng dài. Thái độ khinh bạc đó làm Lượm chùn lòng. Khi chàng gà biết mình là một … hùng kê đẹp mã, thì tha hồ diệu võ dương oai, và hùng tính của nó tăng lên gấp bội. Lượm hích Chơi:
- Đừng cáp độ gà mình với con Tía Thép đó. Ngó hắn chắc ăn quá! Tau sợ …
- Sợ chi! Con gà mình sẽ đá hắn bay tưng!
- Mi điên! Con Tía Thép đó là tay giết gà như chớp. Hắn chém chết vô số gà, hung bạo hơn cả thần dịch. Không con gà mô cự nổi hắn vài hiệp.
Chơi nhất định cáp độ con gà lạ với Tía Thép, mặc những lời lải nhải của bạn. Tía Thép đã được cáp độ với Đơn Hùng Tín, một con gà nòi đem từ Đà Nẵng ra. Đúng như lời Lượm, tới hiệp thứ ba thì Đơn Hùng Tín bị chém đứt cuống họng bởi cú đá song phi của Tía Thép, giữa những tiếng reo hò tở mở của đám dân làng. Trong khi Đơn Hùng Tín nằm giẫy đành đạch thì Tía Thép vỗ cánh phành phạch cong bộ lông đuôi mặt trời lưả đỏ lên, hùng hổ vươn cổ gáy râm ran. Lượm lại hích cùi chỏ vào hông Chơi:
- Ác ôn chưa! Thôi cuốn giò rút êm cho rồi. Tau sợ quá!
Nhưng tới phút đó thì Chơi cũng liều thí mạng … gà. Hắn vỗ vỗ vào lưng con gà như để trấn an, rồi thả gà vào sân. Lượm hồi hộp nghe tim đập đồm độp như gà mổ mo trong ngực. Tía Thép nghênh ngang tiến vài bộ, xong đưa cẳng thép cào mặt đất. Cựa nó sắc bén cùng lưỡi dao quắm vạch rõ nhiều lằn trên nền đất sét nện. Nó lại tung đất lên tạo thành một cái hố nhỏ như thể đào huyệt chôn địch thủ. Tía Thép chẳng thèm ngó con gà vừa được thả vào. Con gà lạ thản nhiên bước tới như không hề nghĩ sắp phải đương đầu với một đồng loại hung hãn đang say men chiến thắng. Chắc nó cũng chẳng biết là đang bước gần tay đao phủ thủ sẽ hành quyết mình trong phút chốc.
Khi con gà của Chơi và Lượm tiến đến trước mặt Tía Thép, tim Lượm thót lại. Nó nghĩ con gà sẽ lăn đùng ra chết tức tưởi ngay dưới cú song phi đầu tiên. Nhưng lạ chưa! Khi Tía Thép ngẩng đầu lên nhìn đối thủ, hai mắt nó bỗng ánh lên một tia sáng lạ lùng. Không phải ánh lửa mắt một dũng sĩ giác đấu hung hăng, mà là ánh lửa tình tứ của một gã … si tình. Mắt Lượm chẳng phải quáng gà. Giữa ban ngày ban mặt có đông đủ bá quan văn võ mấy làng và bàn dân thiên hạ, chàng Tía Thép đứng sững một giây ngây dại nhìn đối thủ, rồi bỗng xoè một bên cánh đi rè rè biểu diễn điệu múa ve vãn của loài gà, cổ họng phát ra những âm thanh cúc cúc âu yếm dịu dàng. Thiên hạ sững sờ ngạc nhiên đứng im, há hốc miệng, nhất là những người đã tố xả láng đặt tiền vào Tía Thép.
Trong chớp mắt, con gà của Chơi và Lượm xông tới thọc chiếc cựa nhọn vào ngực chàng dũng sĩ đa tình dại … mái. Tía Thép nhào ngửa, giẫy đành đạch. Thế là tiêu tan sự nghiệp. Tàn đời một anh hùng mã thượng. Chủ cuộc đá gà nhấc bổng con gà của Chơi và Lượm lên, hô to:
- Dứt đấu! Con gà ni đoạt chức vô địch!
Đám đánh cá vào Tía Thép tức tối xông ra xỉa xói:
- Gian! Chơi gian! Đập hai thằng dịch vật phá thúi ni cho tau! Tổ cha bây nghe!
Họ xông ra khỏi vòng rào, nhổ phăng mấy cọc tre, lăm lăm nhào tới chực đánh Chơi và Lượm. Ông chủ cuộc đá gà chọi vội xua hai đứa:
- Chạy mau bây ơi! Mau lên không thì u đầu sứt trán lọi giò bây ơi!
Chơi chụp con gà ôm chặt vào lòng rồi cả hai te còng chạy vun vút nhảy cóc qua mấy vồn sắn băng khỏi đám ruộng khoai lang Văn Xá, mới bỏ xa được đám người đuổi theo. Hai đứa chạy tiếp tới khu mộ cụ cố Trần thì đi chậm lại rồi rẽ vào nghỉ chân. Chơi vừa thở vừa hỏi:
- Răng, mi chịu hắn là gà trống chưa?
- Chịu! Chừ hắn là vô địch gà đá, hé?
Cả hai đứa vừa thở vừa lăn ra cười vang.
Khu mộ cụ cố Trần có những cây chim chim và kiền kiền đại thụ cao vút sum suê bao quanh một ngôi lăng kiên cố có đôi kỳ lân đá chầu đàng trước. Mấy tàng lá lấp lánh ánh bạc. Tiếng cười reo vui của Chơi và Lượm vang vang rung động cả cây cành, trong khi nắng long lanh nhún nhảy phụ hoạ trên mấy tàng lá rậm rạp.
Con gà giương mắt ngơ ngác nhìn. Bỗng nó rùng mình run nhẹ rồi kêu cục cục nho nhỏ trong cổ họng. Lượm lo lắng nghĩ con gà quí hẳn trúng độc từ cựa Tía Thép. Lượm đưa tay đỡ con gà trong tay Chơi. Một vật tròn ấm rơi vào lòng bàn tay. Con gà bỗng vươn cổ cất tiếng:
- Cục cục cục cục … tác ! Cực cực cực cực … ác ! Vừa đau vừa … vừa rát! Cục cục cục cục ….
Lượm cúi xuống. Một quả trứng nâu hồng ấm áp nằm gọn trong lòng tay.